Trong một khoảng thời gian không quá dài, Vương quốc Ả Rập Xê-út (Saudi Arabia) đã trải qua một loạt thay đổi hết sức ấn tượng, đến mức nhiều người gọi đó là “cú quay xe” (volte face) ngoạn mục. Trước năm 2017, Ả Rập Xê-út vẫn được biết đến như một quốc gia Hồi giáo bảo thủ khắt khe, nơi phụ nữ buộc phải che kín mặt, không được phép tự do đi lại mà không có sự cho phép của nam giới giám hộ, và hàng quán bắt buộc đóng cửa trong giờ cầu nguyện. Cái gọi là “cảnh sát tôn giáo” – vốn sử dụng gậy để lùa người dân vào nhà thờ Hồi giáo – cũng là biểu tượng cho sự kiểm soát vô cùng chặt chẽ của các giáo sĩ bảo thủ. Thậm chí, lịch sử tiền Hồi giáo (pre-Islamic) còn bị xem là “thời kỳ ngu muội” (jahiliyya), và du lịch – nếu có – chỉ giới hạn ở các doanh nhân nước ngoài có điều kiện kinh tế cao hay những người hành hương đến hai thánh địa Mecca và Medina.
Tuy nhiên, từ khi Thái tử Mohammed bin Salman (thường được biết với tên MBS) dần nắm quyền ảnh hưởng dưới triều vua Salman (lên ngôi năm 2015), mọi thứ đã thay đổi một cách chóng mặt. Phụ nữ ở Ả Rập Xê-út giờ đây đã có quyền lái xe, một điều tưởng chừng không thể xảy ra trước kia. Hệ thống rạp chiếu phim và nhà hát bắt đầu mở cửa, bất chấp trước đó từng bị các lãnh đạo tôn giáo, kể cả Đại Mufti, coi là “nguồn gốc suy đồi”. Các “thành phố giải trí” theo phong cách Mỹ hay những công viên chủ đề cũng lần lượt ra đời. Tất cả đều nằm trong khuôn khổ “Tầm nhìn 2030” (Vision 2030) – một chương trình đầy tham vọng hướng đến việc giảm dần sự phụ thuộc của nền kinh tế vào dầu mỏ và xây dựng một hình ảnh Ả Rập Xê-út hiện đại hơn. Đi kèm với đó, lĩnh vực du lịch cũng nhận được đầu tư lớn, và đáng chú ý, lịch sử tiền Hồi giáo – vốn xưa kia bị xem là thờ ngẫu tượng (idolatrous) – giờ lại trở thành trọng tâm phát triển.
Từ góc nhìn rộng hơn, sự chuyển mình này không chỉ đơn thuần dừng lại ở thay đổi xã hội, mà còn phơi bày cách chính quyền Ả Rập Xê-út đang cố gắng vẽ nên một bức tranh mới cho quốc gia: cởi mở hơn, hấp dẫn hơn trong mắt du khách quốc tế, và quan trọng nhất là sẵn sàng bước ra khỏi chiếc “áo giáp” tôn giáo nghiêm ngặt trước kia. Bài viết dưới đây sẽ đi sâu vào quá trình biến đổi này, lấy cảm hứng từ hành trình quảng bá di sản tiền Hồi giáo ở AlUla – đặc biệt là thành phố cổ Madain Saleh (Hegra), từng bị răn đe trong kinh Qur’an.
Bức phá khỏi hàng rào tôn giáo
Khi vua Salman lên nắm quyền năm 2015, Mohammed bin Salman nổi lên như nhân vật quan trọng bậc nhất trong bộ máy lãnh đạo, với danh xưng Thái tử (khi được bổ nhiệm chính thức, ông đã trở thành người kế vị). Những cải cách mà ông dẫn dắt thực sự đã “viết lại” các quy tắc truyền thống. Phụ nữ, trước kia bị cấm lái xe và cần có nam giới đi kèm để thực hiện nhiều hoạt động trong đời sống, giờ đây đã có thể di chuyển tự do hơn. Hệ thống rạp chiếu phim vốn bị cho là “xấu xa” được mở cửa, kéo theo sự phát triển của ngành công nghiệp điện ảnh và giải trí. Các sự kiện âm nhạc, nghệ thuật, thể thao cũng bùng nổ, mang đến một diện mạo Ả Rập Xê-út đầy sôi động.
Đáng chú ý, tất cả những thay đổi này đều được gói gọn trong tầm nhìn tổng thể có tên “Vision 2030”. Đây là chiến lược lớn của Ả Rập Xê-út nhằm đa dạng hóa nguồn thu kinh tế, không còn quá phụ thuộc vào dầu mỏ. Du lịch chính là một trong những trọng tâm then chốt. Để thu hút du khách quốc tế, các di tích khảo cổ tiền Hồi giáo trước đây từng bị xem là “jahiliyya” nay lại được giới thiệu như những địa danh mang vẻ đẹp huyền bí và giá trị lịch sử to lớn. Phong trào cổ súy du lịch này cũng tạo cơ hội để Ả Rập Xê-út trưng bày một phần di sản chưa được khai thác đầy đủ của mình, qua đó khiến du khách thêm tò mò và mong muốn khám phá.
Giũ bỏ quá khứ tiền Hồi giáo
Trước kia, Ả Rập Xê-út từng cực kỳ kiêng kỵ việc quảng bá di sản tiền Hồi giáo. Qur’an đề cập đến sự trừng phạt của Thượng đế với những dân tộc thờ ngẫu tượng, trong đó có người Thamud – được cho là tổ tiên của cộng đồng đã xây dựng Madain Saleh. Địa danh này mang tên “al-Hijr” hay “Hegra” trong một số tài liệu cũ, và nằm ở phía tây bắc Ả Rập Xê-út, gần ốc đảo AlUla. Sự hoang phế của Madain Saleh gắn liền với lời cảnh báo trong tôn giáo: vì thờ cúng sai trái nên nơi này phải hứng chịu cơn thịnh nộ từ Thượng đế. Từ quan niệm đó, các giáo sĩ khuyên tín đồ Hồi giáo không đặt chân đến vùng đất “bị nguyền rủa” này, càng không nên uống nước từ giếng tại chỗ.
Nhưng hiện tại, khi chủ trương phát triển kinh tế và du lịch lên ngôi, AlUla lại nổi tiếng với những khu lăng mộ và công trình kiến trúc đá độc đáo của người Nabataeans – một vương quốc cổ từng kiểm soát tuyến thương mại nối Ấn Độ Dương với Địa Trung Hải. Nếu Petra (Jordan) là thành phố đầu tiên của vương quốc Nabataean, thì Madain Saleh là thành phố thứ hai, có giá trị lớn về lịch sử và văn hóa. UNESCO đã công nhận Madain Saleh là Di sản Thế giới năm 2008, nhấn mạnh những di tích đồ sộ bằng đá tại đây là “chứng nhân đặc biệt cho sự trao đổi văn hóa quan trọng về kiến trúc, trang trí, ngôn ngữ và thương mại caravan” kết nối Đông – Tây.
Sự chuyển đổi từ cấm đoán sang ủng hộ này phản ánh cách Ả Rập Xê-út đang dần “làm hòa” với quá khứ tiền Hồi giáo, đồng thời biến nó thành một công cụ phát triển du lịch vô cùng mạnh mẽ. Tất nhiên, không phải ai cũng dễ dàng chấp nhận; tuy nhiên, các rào cản tôn giáo cũ đang được gỡ bỏ dần dần.
Nabataeans và Madain Saleh
Người Nabataeans ban đầu là bộ lạc du mục buôn bán các loại hương liệu và gia vị như trầm hương, nhũ hương, mộc dược… từ miền Nam Ả Rập (ngày nay là Yemen) đến khu vực Địa Trung Hải. Họ nói tiếng Ả Rập, di chuyển trên sa mạc rộng lớn và giấu kín nguồn gốc hàng hóa, bến cảng cũng như nơi lấy nước. Dần dần, họ phát triển thành một vương quốc hùng mạnh, có quan hệ chặt chẽ với Đế quốc La Mã, thậm chí từng đối đầu với vua Herod nổi tiếng trong lịch sử Do Thái. Khi La Mã sát nhập vùng đất của Nabataeans (năm 106 SCN dưới thời Hoàng đế Trajan), vương quốc này trở thành một tỉnh mang tên Arabia Petraea.
Nhiều học giả tin rằng người Nabataeans sùng bái các vị thần Dushara và al-Uzza, trong đó al-Uzza được cho là một trong ba nữ thần được thờ phụng ở Mecca trước thời Hồi giáo. Đối với quan điểm Hồi giáo chính thống xưa nay, đây là hành vi “thờ ngẫu tượng” không thể chấp nhận. Thế nhưng, cùng với chiến lược thu hút du lịch của Ả Rập Xê-út, câu chuyện về Nabataeans đang được tái dựng tích cực. Giờ đây, thay vì bị rẻ rúng, người Nabataeans trở thành niềm tự hào cho lịch sử lâu đời của bán đảo Ả Rập, khơi gợi sự hiếu kỳ của du khách bốn phương.
Việc UNESCO trao tặng di tích Madain Saleh vị thế Di sản Thế giới năm 2008 là một mốc son quan trọng. Nó mở đường cho những khoản đầu tư khổng lồ vào bảo tồn và quảng bá, giúp Madain Saleh được “lột xác” dần thành một điểm đến không thể bỏ qua đối với du lịch hạng sang. Dù so với Petra, nơi đón gần một triệu khách/năm, Madain Saleh vẫn còn kém xa về độ phủ sóng, nhưng tiềm năng chắc chắn là vô cùng lớn, nhất là khi chính quyền đầu tư mạnh mẽ với tầm nhìn đến năm 2030.
Chính quyền xóa bỏ định kiến
Vấn đề lớn đối với Ả Rập Xê-út khi quảng bá Madain Saleh chính là niềm tin tôn giáo truyền thống về câu chuyện “vùng đất bị Thượng đế trừng phạt”. Từ lâu, các giáo sĩ đã dạy rằng việc cầu nguyện ở Madain Saleh sẽ không được Thượng đế lắng nghe, nước giếng ở đây mang lời nguyền, thậm chí chính Nhà tiên tri Muhammad cũng được cho là đã ngoảnh mặt đi nơi khác khi ngang qua vùng này. Nhà thám hiểm Anh Charles Doughty, khi tham gia một đoàn lữ hành đến Madain Saleh năm 1876, đã ghi chép lại việc những người hành hương từ chối uống nước giếng tại đây do sợ hãi các lời nguyền. Ông cũng mô tả những hang động đầy xương người và mùi xú uế rợn người.
Ngày nay, cảnh tượng xưa đã thay bằng hình ảnh các hoạt động thể thao mạo hiểm như leo núi trên vách sa thạch, trưng bày tác phẩm nghệ thuật đương đại hoành tráng, hay những “bữa tiệc âm thanh” dưới ánh trăng rằm để du khách thiền định. Website chính thức của AlUla giới thiệu các chuyến đi bộ ngắm cảnh, các con phố cổ, những cặp đôi phương Tây ăn mặc hiện đại tản bộ trên “tấm thảm vẽ tay lớn nhất thế giới”. Cả vùng AlUla lẫn Madain Saleh đang được biến thành một “sân chơi” độc đáo cho những ai muốn khám phá, trải nghiệm văn hóa, lịch sử và nghệ thuật.
Trước đây, nhà nước Ả Rập Xê-út tránh đề cập đến giai đoạn lịch sử trước Hồi giáo, hoặc chỉ dùng cách tính năm theo Công Nguyên (dương lịch) một cách kín đáo, nhằm né tránh việc gọi rõ ràng là “tiền Hồi giáo” (pre-Islamic). Bắt đầu từ thập niên 1970, các bảo tàng trong nước bắt đầu trưng bày hiện vật thời tiền sử của bán đảo Ả Rập, nhưng vẫn hạn chế khai thác khía cạnh “jahiliyya” để không đối đầu trực tiếp với tư tưởng tôn giáo truyền thống. Dẫu vậy, quá trình “cởi mở” diễn ra dần dần, đặc biệt rõ từ 2011 khi Madain Saleh được đưa vào chương trình truyền hình “History of the Prophets” (Lịch Sử Các Nhà Tiên Tri).
Trong chương trình này, người dẫn Sheikh Nabil al-Awadi đứng trước những vách đá và lăng mộ cổ, kể lại câu chuyện về Nhà tiên tri Saleh cùng cơn thịnh nộ của Thượng đế giáng xuống người Thamud. Sự góp mặt của chương trình tôn giáo này cho thấy một nỗ lực “hợp thức hóa” việc tham quan Madain Saleh, và rằng đến đây không còn bị coi là đi ngược giáo lý nếu ta ghi nhớ bài học từ quá khứ – về sự trừng phạt những kẻ cứng đầu và vô ơn.
Chiến lược quảng bá quốc tế
Sự lột xác của AlUla cũng hé lộ sự cạnh tranh của các tập đoàn tư vấn phương Tây đang muốn giành thị phần trong dự án phát triển khổng lồ này. Giống như sự kiện “Scramble for Africa” thế kỷ 19 giữa các cường quốc châu Âu, thế kỷ 21 đang chứng kiến “cuộc tranh giành” ở bán đảo Ả Rập giữa các tập đoàn tư vấn toàn cầu như McKinsey hay Boston Consulting Group. Họ thi nhau đưa ra các giải pháp chiến lược, thiết kế kế hoạch phát triển cho AlUla, với mong muốn giành được những hợp đồng béo bở.
Dễ nhận thấy “dấu ấn phương Tây” khi AlUla quảng bá các dịch vụ “chăm sóc sức khỏe tinh thần” (wellness center), mở lớp yoga dưới ánh trăng, mời chuyên gia tư vấn người Mỹ nổi tiếng… Về yoga, một số giáo sĩ Hồi giáo cực kỳ bảo thủ coi đó là hoạt động “đa thần” (pagan) bắt nguồn từ tôn giáo Ấn Độ cổ đại, đi ngược với lối sống Hồi giáo. Sheikh Muhammad Saleh al-Munajjid, một học giả thuộc trường phái Hanbali, từng tuyên bố yoga là “dối trá và lừa gạt”, có thể ảnh hưởng xấu đến những người “yếu đức tin”. Ông chỉ trích việc tập yoga, ăn chay, hay bắt chước động tác động vật là “làm mất phẩm giá con người”. Cách đây không lâu, website IslamQA – nơi Sheikh al-Munajjid trả lời câu hỏi tôn giáo – vẫn rất có uy tín. Nhưng hiện tại, nó đã bị cấm ở Ả Rập Xê-út vì chỉ các cơ quan tôn giáo chính thức (Dar al-Ifta’) do chính phủ quản lý mới có quyền ban hành fatwa (phán quyết tôn giáo).
Điều này cho thấy quyền lực chính trị trong việc “giải thích giáo lý” đã chuyển hẳn về tay nhà nước, phục vụ ưu tiên phát triển kinh tế – du lịch. Từ chỗ yoga bị tẩy chay, nay lại trở thành một “trải nghiệm đặc biệt” cho khách du lịch khi đến AlUla, miễn là điều đó mang lại nguồn thu và hình ảnh cởi mở cho đất nước.
Nghệ thuật hiện đại trên miền di sản cổ đại
Một phần quan trọng của Vision 2030 là mở cửa cho nghệ thuật đương đại. AlUla đã đón những sự kiện nổi bật như Desert X – nơi các nghệ sĩ quốc tế đến trưng bày tác phẩm giữa khung cảnh sa mạc. Giám tuyển người Brazil Marcello Dantas cho rằng Desert X tôn vinh “sự nguyên sơ của cảnh quan trong tâm trí mọi người, một cách diễn giải mới về nơi cổ xưa với lịch sử bị lãng quên”. Tác phẩm nổi bật có thể kể đến bộ điêu khắc bằng đồng quy mô lớn của nghệ sĩ Kuwait Monira al-Qadiri, lấy cảm hứng từ những mảnh thiên thạch mà nhà thám hiểm Harry St John Philby (bạn của Ibn Saud – người sáng lập Vương quốc Ả Rập Xê-út hiện đại và cũng là cha của điệp viên Kim Philby) tìm thấy khi băng qua “Khu Vực Trống Rỗng” (Empty Quarter) năm 1932.
Việc đưa nghệ thuật vào di tích “bị nguyền” Madain Saleh giống như một tuyên bố chính thức: Ả Rập Xê-út đang sẵn sàng khai thác những giá trị văn hóa mới mẻ, thậm chí phương Tây hóa, để làm đòn bẩy thu hút khách. Từ những cồn cát vàng cho đến vách đá sa thạch đỏ, tất cả trở thành bối cảnh “thẩm mỹ” cho các buổi triển lãm, sự kiện và hoạt động du lịch.
Vai trò “Người bảo hộ Thánh địa”
Ả Rập Xê-út được cả thế giới Hồi giáo nhìn nhận như “Người bảo hộ hai Thánh địa” (Mecca và Medina). Danh xưng này mang đến uy tín to lớn, nhưng cũng đi kèm trách nhiệm duy trì truyền thống tôn giáo nghiêm cẩn. Vậy mà, dưới thời MBS, một loạt thay đổi “thoát ly” khỏi tư tưởng Wahhabi khắt khe đang diễn ra. Tất nhiên, chính quyền không từ bỏ hoàn toàn vai trò bảo hộ tôn giáo, nhưng rõ ràng họ muốn định nghĩa lại nó, theo hướng cởi mở với thế giới hơn.
Sự nghiệp phát triển thể thao quốc tế – như việc Ả Rập Xê-út tổ chức các giải boxing, đua xe F1, golf hay mua câu lạc bộ bóng đá nước ngoài – được xem là biện pháp “làm mềm” hình ảnh đất nước, xóa dần ấn tượng cấm đoán và bạo lực Hồi giáo cực đoan. Trong khi đó, du lịch văn hóa và khảo cổ đang cho thế giới thấy rằng Ả Rập Xê-út không chỉ có Mecca và Medina, mà còn sở hữu kho báu di sản tương đương với các nước “nhiều lịch sử” khác như Ai Cập, Jordan…
Biến Nabataeans thành “bài học đạo đức”
Một điểm thú vị nằm ở cách triết lý tôn giáo được tái diễn giải để hợp thức hóa việc tham quan di sản tiền Hồi giáo. Từ thập niên 1970, học giả Allamah Tabatabaii đã gợi ý rằng việc chiêm ngưỡng những “tàn tích còn sót lại của các bậc quân vương hống hách và pharaoh nổi loạn” là cơ hội để con người rút ra bài học. Theo ông, “Thượng đế để họ lại đó cho hậu thế suy ngẫm, nhìn và học”.
Ý nghĩa này rất phù hợp với thông điệp mới mà Ả Rập Xê-út quảng bá: Hãy đến Madain Saleh để “thấu hiểu” quá khứ, ý thức về sự trừng phạt dành cho kẻ thờ ngẫu tượng. Đồng thời, du khách có thể tận mắt chiêm ngưỡng vẻ đẹp của các công trình kiến trúc đá, của nền văn minh Nabataeans. Bài học luân lý về “kẻ ngạo mạn bị hủy diệt” không bị gỡ bỏ mà được gắn vào câu chuyện hướng dẫn du lịch, khiến nơi đây trở thành một ví dụ sinh động để người Hồi giáo “ghi nhớ uy quyền của Thượng đế”.
Các giáo sĩ được nhà nước ủng hộ hiện nay cũng nhấn mạnh: Không phải đến Madain Saleh là đồng nghĩa vi phạm giáo lý, mà đúng hơn, đó là cách để chiêm nghiệm và củng cố niềm tin. Kết hợp với câu chuyện phát triển kinh tế, cách giải thích này vừa không làm mất lòng cộng đồng sùng đạo, vừa tạo không gian cho sự bùng nổ về du lịch.
Sự trỗi dậy của MBS
Không thể phủ nhận, Thái tử Mohammed bin Salman là nhân vật đứng sau hầu hết những quyết sách táo bạo. Các giáo sĩ cực đoan hay những người cứng rắn bất đồng với chính sách đổi mới đều có nguy cơ bị “xử lý” bằng nhiều cách – từ bị tước quyền hành, cấm phát ngôn đến giam giữ. Quyền lực ngày càng tập trung vào tay MBS, khiến nhiều người lo ngại về tương lai dân chủ và nhân quyền ở Ả Rập Xê-út. Dù vậy, từ góc độ kinh tế và hình ảnh quốc gia, MBS đem lại một làn gió cải cách hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài cũng như giới trẻ khao khát thay đổi.
Lợi ích kinh tế của mô hình “du lịch văn hóa + giải trí + thể thao” là rất lớn. Nó thu hút nguồn ngoại tệ, tạo việc làm, khuyến khích doanh nghiệp bản địa phát triển, và đồng thời giúp Ả Rập Xê-út thoát khỏi thế lệ thuộc dầu mỏ – nguồn tài nguyên có nguy cơ cạn kiệt và chịu nhiều biến động giá. Việc cởi mở và quảng bá hình ảnh “quốc gia cởi mở” cũng làm giảm sự công kích của quốc tế đối với những vấn đề nhạy cảm như nhân quyền.
Trong bức tranh tổng thể, những thay đổi này đang được “đóng khung” như một chiến lược tất yếu để giữ vị thế hàng đầu khu vực trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất ổn. Khác với Qatar, UAE hay Bahrain – những quốc gia vùng Vịnh cởi mở với thế giới từ sớm, Ả Rập Xê-út khởi đầu với một truyền thống Hồi giáo cứng rắn và chậm cải cách hơn. Nhưng chính việc bắt đầu muộn lại cho họ cơ hội “gây sốc” với loạt cải cách mạnh mẽ, tạo cú hích truyền thông, thu hút sự tò mò và quan tâm từ cộng đồng quốc tế.
Tổng kết
Có thể nói, việc Ả Rập Xê-út mạnh dạn thay đổi cách nhìn về lịch sử tiền Hồi giáo chính là điểm nổi bật nhất trong chiến lược phát triển du lịch. Madain Saleh, từng bị ghẻ lạnh vì được xem là đất “bị nguyền rủa”, nay trở thành biểu tượng cho chính sách mở cửa. Câu chuyện về người Nabataeans – vương quốc cổ xưa với kiến trúc và tôn giáo “thờ ngẫu tượng” – được kể lại dưới lăng kính mới, nhằm minh họa cho bề dày di sản và sức hút bí ẩn của bán đảo Ả Rập. Những nỗ lực xây dựng hạ tầng du lịch, tổ chức sự kiện, mời gọi nghệ sĩ và doanh nghiệp quốc tế đồng thời phác họa một tầm nhìn hiện đại, phồn vinh, cởi mở.
Dĩ nhiên, thách thức vẫn còn đó. Giữa lúc chính quyền ráo riết cải cách, những người ủng hộ Hồi giáo bảo thủ vẫn hiện diện và chất vấn tính hợp pháp tôn giáo của các dự án du lịch, giải trí. Quan điểm về quyền phụ nữ, tự do biểu đạt, hay việc “thế tục hóa” xã hội vẫn gây tranh cãi. Hơn nữa, quyền lực cá nhân quá lớn của MBS cũng có thể làm dấy lên nỗi lo về sự chuyên quyền. Tuy vậy, không thể phủ nhận rằng Ả Rập Xê-út đang trên hành trình “lột xác” nhanh chóng, và ngành du lịch – đặc biệt là du lịch di sản – đóng vai trò mũi nhọn trong tiến trình này.
Các nhà quan sát quốc tế nhìn nhận: Ả Rập Xê-út đang muốn trở thành trung tâm kết nối khu vực, thu hút khách du lịch đến khám phá những “viên ngọc” sa mạc, từng bị che khuất bởi bức màn tôn giáo hà khắc. Khi các rào cản truyền thống được nới lỏng, sự tò mò của du khách phương Tây càng tăng, kéo theo nhiều cơ hội hợp tác kinh tế, nghệ thuật và văn hóa.
Madain Saleh hay AlUla không còn là phế tích cô quạnh, mà đang hứa hẹn một tương lai “thay da đổi thịt”, nơi di sản cổ đại và nghệ thuật đương đại giao hòa, nơi những hoạt động thể thao mạo hiểm và lễ hội văn hóa làm sống dậy cả vùng sa mạc. Kỳ vọng của Ả Rập Xê-út là tạo nên một điểm nhấn độc đáo trên bản đồ du lịch thế giới, sánh vai cùng Petra (Jordan), Giza (Ai Cập) hay các khu khảo cổ tráng lệ ở khu vực Địa Trung Hải – Trung Đông.
Tựu trung, “Tầm nhìn 2030” không chỉ giúp Ả Rập Xê-út định hướng lại nền kinh tế, mà còn định hình lại hình ảnh quốc gia: từ một nơi khép kín với cảnh sát tôn giáo lăm lăm cây gậy, thành một điểm đến đa sắc màu văn hóa, di sản, giải trí và nghệ thuật. Mặc dù vẫn sẽ còn nhiều tranh cãi và mâu thuẫn giữa các luồng tư tưởng, rõ ràng chính quyền đang dồn lực để biến tầm nhìn đó thành hiện thực. Giống như các vương quốc Nabataeans xưa từng vươn lên thịnh vượng từ sa mạc, biết đâu Ả Rập Xê-út cũng sẽ có một trang sử mới đầy ấn tượng, dựa trên “nguồn tài nguyên” từng bị lãng quên – lịch sử tiền Hồi giáo – và ý chí cải cách táo bạo của tầng lớp lãnh đạo trẻ.
Chính sự công nhận quốc tế đối với giá trị của Madain Saleh cũng như các di tích tại AlUla đã tạo cho Ả Rập Xê-út một cơ hội hiếm có để giới thiệu bản thân với thế giới. Khi nỗi sợ “phạm thượng” hay “dính lời nguyền” được dỡ bỏ, du khách từ khắp nơi có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp của nền văn minh cổ đại nơi đây. Với quyết tâm của MBS, chính phủ và những nhà đầu tư khổng lồ, có lẽ Ả Rập Xê-út sẽ tiếp tục đưa ra nhiều sáng kiến mới mẻ hơn nữa, biến vùng đất này thành “thỏi nam châm” du lịch toàn cầu – một điều khó ai có thể tưởng tượng cách đây chỉ vài năm.
Tóm lại, Ả Rập Xê-út dường như đang “chào đón” giai đoạn hiện đại hóa và tự do hơn, biến cố đô “cấm kỵ” thành biểu tượng cho khả năng tái tạo và phát triển. Việc tôn vinh quá khứ tiền Hồi giáo ở Madain Saleh, mời gọi nghệ thuật đương đại, tổ chức sự kiện thể thao hay khuyến khích các trải nghiệm văn hóa mới là những bước tiến lớn. Dù còn nhiều sóng gió và nghi ngại, đó vẫn là một cuộc chuyển mình đáng kinh ngạc, cho thấy cách mà quốc gia này tìm được lối thoát khỏi những giáo điều xưa cũ, nhằm tạo dựng một tương lai thịnh vượng và đa dạng hơn.
