Mùa đông 1777–1778, một nhóm sĩ quan và chính khách Mỹ tìm cách phế truất Tướng George Washington, chỉ huy trưởng Quân đội Lục địa, để đưa Tướng Horatio Gates – “người hùng Saratoga” – lên thay. Sự kiện này được gọi là “Âm mưu Conway” (Conway Cabal), theo tên của Thomas Conway, một tướng lĩnh bất mãn với Washington.
Dù không phải là một “âm mưu” hay “câu kết bí mật” (cabal) theo đúng nghĩa, nhóm những người hoài nghi Washington đã manh nha thành một mạng lưới lỏng lẻo, quy tụ các gương mặt có chung nhận định rằng Washington “quá cẩn trọng, thiếu quyết liệt”. Mặt khác, nhóm này lo sợ Washington, vốn được dân chúng tôn sùng, đang dần nắm quá nhiều quyền lực, có nguy cơ trở thành một “lãnh tụ độc đoán” kiểu Oliver Cromwell hay Julius Caesar. Trong số những người ủng hộ ý định thay thế Washington bằng Gates, có một số chính khách tầm cỡ như Samuel Adams, Tiến sĩ Benjamin Rush, Thomas Mifflin – và đương nhiên là Thomas Conway.
Các lý do khiến Washington bị chỉ trích
- Chiến lược “Fabian”: Từ trận Long Island (8/1776) về sau, Washington ý thức rõ một khi quân chủ lực bị tiêu diệt, Cách mạng Mỹ sẽ sụp đổ. Do đó, ông luôn ưu tiên bảo toàn quân đội hơn là mạo hiểm đánh những trận lớn. Thực tế, chiến lược cầm cự và chỉ đánh khi chắc thắng đã giúp Mỹ trụ vững, nhưng những người nôn nóng trong Quốc hội cho rằng ông “thiếu dũng khí”, để mất New York, rồi Philadelphia.
- Lo ngại Washington quá quyền lực: Năm 1776, Quốc hội trao cho Washington quyền gần như độc đoán để “cấp bách” đối phó quân Anh (tuyển quân từ mọi tiểu bang, cách chức bất kỳ sĩ quan, bắt giam kẻ bị xem là thù địch…). Nhiều chính khách – nhất là khối New England – cảnh giác vì họ vốn đã dị ứng với ý niệm “quân đội thường trực” và sợ việc tôn sùng cá nhân đi ngược tinh thần tự do.
- Thất bại của Washington trong Chiến dịch Philadelphia (1777): Trận Brandywine (11/9) và Germantown (4/10) đều kết thúc với việc quân Mỹ thua, khiến Anh chiếm được Philadelphia. So với chiến thắng lẫy lừng của Tướng Gates tại Saratoga (tháng 9 và 10/1777), càng có cớ để phe chỉ trích đổ lỗi cho Washington.
“Người hùng Saratoga” & tham vọng soán ngôi
Đúng lúc Washington để mất Philadelphia thì Horatio Gates, chỉ huy quân Mỹ ở phương Bắc, lại lập công lớn: buộc Tướng Anh John Burgoyne đầu hàng trong hai trận Saratoga. Gates nghiễm nhiên trở thành ngôi sao mới. Ông viết báo cáo chiến thắng gửi thẳng tới Quốc hội, bỏ qua Washington – động thái trái nguyên tắc và thể hiện tham vọng rõ rệt. Việc này khơi lên nghi ngờ từ Washington: phải chăng Gates muốn “cướp ghế” tổng chỉ huy?
Nhiều chính khách cũng hăm hở ủng hộ Gates. Thomas Mifflin – tổng cục trưởng hậu cần (Quartermaster General) cũ của Washington – viết thư mời gọi Gates:
“Đội quân này rồi sẽ tan rã trừ phi ông đến lãnh đạo… Ông hãy sẵn sàng lên đường, Quốc hội nhất định sẽ gọi ông.”
Quyết không để mình bị gạt sang bên, Washington cử Alexander Hamilton đến gặp Gates yêu cầu điều binh tiếp viện xuống Pennsylvania. Gates ban đầu do dự, nhưng cuối cùng cũng phải nhượng bộ. Hamilton sau đó về kể rằng Gates tỏ ra “xấc xược, dối trá”, càng làm mâu thuẫn hai bên thêm gay gắt.
Lời châm chọc của Thomas Conway & bức thư “định mệnh”
Thomas Conway, sĩ quan gốc Ireland có kinh nghiệm trong quân đội Pháp, được phong hàm chuẩn tướng của Mỹ vào mùa xuân 1777. Tuy nhiên, Conway không hài lòng với thứ bậc thấp kém (xếp sau 23 người) và muốn được phong tướng cao hơn. Ông cũng tỏ ý chê trách Washington vì để lỡ thời cơ bắt gọn cánh quân Anh trong trận Brandywine.
Cuối tháng 10/1777, Conway viết thư riêng cho Gates, trong đó chê bai Washington một cách nặng nề, gọi ông là “một vị tướng yếu kém”. Bức thư này vô tình bị lộ ra khi James Wilkinson (trợ lý của Gates) “khoe” với một sĩ quan khác trong lúc say rượu. Người sĩ quan ấy kể lại cho Tướng Lord Stirling, và Stirling thông báo ngay cho Washington.
Đây là “giọt nước tràn ly”. Washington lập tức chất vấn Conway. Conway thừa nhận phê phán cách chỉ huy nhưng bác bỏ chuyện gọi Washington là “weak general” (“một tướng yếu kém”). Sợ lộ thư, Conway vội báo Gates. Gates giận điên, vì nghi Hamilton (trợ lý của Washington) đánh cắp thư. Gates gửi thư trách Washington “thiếu kỷ luật”, yêu cầu trừng phạt “kẻ trộm”. Washington đáp lại, hé lộ thủ phạm thật sự chính là Wilkinson – chính thuộc hạ của Gates.
Chuyện “thư Conway” trở thành đề tài xì xào, phanh phui nỗi bất mãn của nhiều người muốn lật đổ Washington. “Âm mưu Conway” (“Conway Cabal”) chính thức thành một scandal chính trị chấn động mùa đông 1777–1778.
Hội đồng Chiến tranh & những toan tính
Giữa tháng 12/1777, một nhóm nghị sĩ, trong đó có Samuel Adams và Benjamin Rush, chỉnh sửa cơ cấu Board of War (Hội đồng Chiến tranh) để giành quyền kiểm soát Quân đội Lục địa. Không ngạc nhiên khi họ đưa Gates (một đối thủ chính trị của Washington) làm Chủ tịch Hội đồng, đưa Mifflin làm trợ lý. Thậm chí tệ hơn, họ bổ nhiệm Thomas Conway làm Tổng Thanh tra (Inspector General), nhiệm vụ “giám sát Washington” và báo cáo thẳng lên Board of War.
Washington tuy bất mãn nhưng vẫn giữ thái độ chuyên nghiệp. Song, các tướng lĩnh khác nổi giận: Conway mới chỉ là “chuẩn tướng thấp nhất” mà nay vượt lên chức vụ giám sát toàn quân. Họ dọa từ chức, gây sóng gió nghiêm trọng.
Board of War lên kế hoạch đánh Canada trong mùa đông, cử Hầu tước de Lafayette – vị tướng trẻ người Pháp rất được lòng binh sĩ – dẫn quân. Nhưng khi Lafayette tới Albany, ông thấy chỉ có khoảng 1.200 quân thiếu thốn đồ mặc, lương thực. Quá phẫn nộ, Lafayette viết thư lên án việc chuẩn bị tồi tệ, khẳng định ông không bao giờ phục vụ dưới trướng ai trừ Washington. Kế hoạch Canada sụp đổ, uy tín Gates lao dốc.
Đoàn kết quanh Washington & kết cục của “Âm mưu”
Mùa xuân 1778, một phái đoàn Quốc hội do Francis Dana dẫn đầu đến thăm doanh trại Valley Forge. Tại đây, họ tận mắt chứng kiến quân Mỹ khổ sở vì thiếu thốn lương thực, quần áo, bệnh dịch, nhưng đồng thời thấy được kỷ luật và tinh thần mà Washington gây dựng. Họ trở nên thông cảm và ủng hộ Washington mạnh mẽ hơn, quyết không để ông bị phế truất.
Conway càng lúc càng bị chỉ trích. Chủ tịch Quốc hội Henry Laurens tuyên bố bức thư của Conway còn “tồi tệ gấp mười lần” tin đồn. Quân đội phẫn nộ với chuyện Conway được ưu ái phong cấp, nay biết thêm ông xúc phạm Washington thì càng “ghẻ lạnh” hơn.
Tháng 4/1778, Conway nộp đơn xin từ chức, Quốc hội đồng ý ngay. Tuy nhiên, ông vẫn tiếp tục buông lời công kích Washington, đến mức Tướng John Cadwalader thách đấu súng. Ngày 4/7/1778, Cadwalader bắn trúng Conway vào miệng và đạn xuyên ra sau gáy. Conway thoát chết, nhưng tên tuổi tiêu tan, phải về Pháp trong ô nhục.
Còn Gates, thấy tình hình bất lợi, viết thư xin lỗi Washington. Ông cũng “cắt đứt” với Conway để thoát khỏi tai tiếng. Tiếp đó, ông đổ lỗi cho Wilkinson vì “buôn chuyện” gây ra vụ bê bối. Wilkinson phản ứng lại, thách đấu Gates, khiến Gates bật khóc nhận sai, kết thúc “cuộc ẩu đả” đáng xấu hổ. Mối quan hệ Gates – Washington đổ vỡ không thể hàn gắn.
Trong khi đó, lòng tin của Quốc hội và dân chúng dần quay về phía Washington. Ông vẫn dẫn quân vượt qua mùa đông khắc nghiệt ở Valley Forge, huấn luyện binh sĩ bài bản, rồi tấn công quân Anh trong Trận Monmouth (28/6/1778). Màn thể hiện này cho thấy Washington không hề “nhút nhát” như lời gièm pha, và các đồn đoán về việc phế truất ông cũng tan biến. “Âm mưu Conway” trở thành hồi ức đáng xấu hổ và là lần duy nhất Washington thật sự đối mặt nguy cơ mất ghế chỉ huy.
Ý nghĩa & Tầm quan trọng lịch sử
- Thách thức lớn nhất với Washington: Dù nhận vô số chỉ trích về chiến lược phòng thủ, “Fabian” thận trọng, Washington vẫn giữ được uy tín, trở thành lãnh tụ vững chắc đến cuối chiến tranh.
- Vai trò của Horatio Gates & sự nguy hiểm của tham vọng cá nhân: Câu chuyện cho thấy một “tướng anh hùng” (từ Saratoga) cũng có thể “lung lay đạo đức” vì tham vọng. Tuy nhiên, sau vụ này, uy tín Gates giảm sút, không còn được Quốc hội hay quân đội tín nhiệm như trước.
- Phản ứng tập thể ủng hộ Washington: Các sĩ quan cấp dưới, từ Alexander Hamilton đến Marquis de Lafayette, đồng loạt bày tỏ lòng trung thành, viết thư lên Quốc hội, thể hiện rằng Washington có được lòng tin của phần lớn chỉ huy.
- Củng cố nguyên tắc dân chủ: Nỗi lo Washington trở thành “nhà độc tài” nói lên tinh thần chống độc tài rất mạnh trong xã hội Mỹ khi ấy. Tuy nhiên, rốt cuộc mô hình dân cử vẫn trao cho ông quyền chỉ huy tối cao, và Washington tôn trọng sự giám sát từ Quốc hội, tránh tạo tiền lệ xấu.
- Bài học về sự đoàn kết: Ngay trong cảnh thiếu thốn đỉnh điểm (Valley Forge), Washington vừa đối phó khủng hoảng vật chất, vừa khéo léo vượt qua thử thách chính trị. Từ đó, đội quân Mỹ càng gắn kết và tiếp tục chiến đấu thắng lợi.
Kết luận
“Âm mưu Conway” (1777–1778) là cơn khủng hoảng chính trị nghiêm trọng nhất đe dọa vị trí tổng chỉ huy của George Washington trong Chiến tranh Cách mạng Mỹ. Nó xuất phát từ nhiều bất mãn: chiến lược “Fabian” bị cho là hèn nhát, nỗi sợ Washington lạm quyền, và dư âm từ thất bại tại Philadelphia so với vinh quang của Gates ở Saratoga. Tuy nhiên, nhờ sự ủng hộ vững chắc của các tướng lĩnh thân cận và sự cảm thông của phần lớn Quốc hội, Washington đã chiến thắng, củng cố hình tượng “lãnh tụ không thể thay thế”.
Các thành viên cốt cán trong “phe đối lập” như Conway và Gates đều kết thúc bằng những tai tiếng hoặc phải nhượng bộ. Sau sự kiện này, không còn nỗ lực nghiêm túc nào nhằm truất phế Washington. Quân đội Lục địa, trải qua mùa đông khốc liệt ở Valley Forge, tiếp tục tiến bước, đưa nước Mỹ đi đến độc lập với một vị tổng chỉ huy kiên định mà về sau trở thành vị Tổng thống đầu tiên được toàn dân kính trọng.
