Donald Trump sắp tuyên thệ nhậm chức Tổng thống Mỹ lần thứ hai, một sự trở lại đầy bất ngờ nhưng cũng đã được dự đoán trong bầu không khí chính trị quốc tế nhiều biến động. Và với tư cách là đồng minh thân cận nhất của Mỹ, Vương quốc Anh đang phải đau đầu tìm cách chuẩn bị cho hàng loạt kịch bản khó lường đến từ Washington.
“Ai cũng lo lắng – bởi đơn giản chẳng ai biết ông ấy sẽ làm gì,” một quan chức cấp cao ở Anh chia sẻ. Câu nói ngắn gọn này tóm gọn sự bất an của giới chức Anh (và có lẽ là toàn cầu) khi đối diện “phiên bản Trump 2.0”.
Chính phủ Anh, giờ do Thủ tướng Sir Keir Starmer của đảng Lao động (Labour) lãnh đạo, không quên bài học từng trải trong bốn năm đầu nhiệm kỳ của Trump. Khi đó, nước Anh thường xuyên phải chạy theo những quyết định và phát ngôn bốc đồng, đôi khi “trở mặt” trong chớp mắt của ông. Giờ đây, việc “xoay chuyển” để thích nghi lại càng khó, bởi chính sách của Trump được cho là sẽ “tấn công” mạnh hơn, rõ ràng hơn, trong khi ông vẫn rất ưa thích tạo ra sự bất ngờ.
Vậy, làm thế nào để Anh – một đối tác thương mại và quốc phòng quan trọng của Mỹ – chuẩn bị và tối ưu hóa lợi ích của mình khi đối diện một ông chủ Nhà Trắng tái cử đầy bản lĩnh, bất chấp truyền thống, và không ai dám chắc được “nước cờ tiếp theo” của ông?
Dưới đây là cách chính phủ Anh đang cố gắng xoay xở.
Chính phủ Anh “đau đầu” vì Trump khó lường
Việc Donald Trump tái đắc cử lần này có nhiều yếu tố khác biệt. Nhiều ý kiến cho rằng ông giờ “cứng cựa” hơn, có sẵn kinh nghiệm điều hành chính phủ, cùng một ê-kíp được tổ chức chặt chẽ hơn. Thêm vào đó, sự yêu thích của Trump đối với lối hành xử khó đoán và tạo bất ngờ dường như vẫn không hề suy giảm.
Ngay khi vừa bước vào Nhà Trắng, Trump có thể ký những sắc lệnh hành pháp ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế hay an ninh của Anh – quốc gia mà hiện đang coi Mỹ là đối tác thương mại lớn nhất. Thật khó để luận trước những hành động này sẽ là cơ hội hay rủi ro. Chưa kể, bất cứ “dòng tweet” (hay bài đăng mạng xã hội) ngẫu hứng nào của Trump cũng có thể kích hoạt làn sóng hoang mang trên thị trường, cũng như gây áp lực lên chính phủ Anh phải đưa ra phản ứng kịp thời.
Sự bất định này gây sốc cho cả giới chức Whitehall (tức các bộ ngành chính) lẫn Westminster (Quốc hội Anh). Tất cả đều hiểu rằng, chỉ một phát ngôn của Trump cũng có thể đẩy tình hình từ ổn định thành khủng hoảng, hoặc đảo chiều một thỏa thuận chuẩn bị ký kết.
Để đối phó, Anh không thể ngồi yên. Nhưng câu hỏi đặt ra là: Liệu có cách nào để chuẩn bị khi chính bản thân quyết định của Trump cũng rất tùy biến?
Nhóm “mini-cabinet” bí mật để lên kế hoạch
Chính phủ Anh, theo tiết lộ, đã lập ra một nhóm họp kín – một dạng “mini-cabinet” bao gồm bốn vị trí chủ chốt:
- Thủ tướng Sir Keir Starmer
- Bộ trưởng Tài chính Rachel Reeves
- Ngoại trưởng David Lammy
- Bộ trưởng Kinh doanh Jonathan Reynolds
Mục tiêu là “cố gắng dự trù các kịch bản có thể xảy ra”, nhưng một nguồn tin cho biết nhóm này không dám “vẽ” quá nhiều tình huống chi tiết, vì “nếu cứ cố đoán từng bước đi của Trump, bạn sẽ phát điên”. Thay vào đó, họ soạn các đề xuất và báo cáo tổng quát để trình lên nội các đầy đủ.
Nhiệm vụ quan trọng nhất trong các cuộc thảo luận này, theo một nguồn tin, là “tìm kiếm cơ hội” – thay vì hoảng sợ trước những phát biểu “khó tin” của Trump như tuyên bố sẽ sáp nhập Canada thành bang thứ 51 của nước Mỹ (một “trò đùa” nửa đùa nửa thật của Trump, nhưng không thể bỏ qua).
Bên cạnh đó, thủ tướng Starmer đã “chọn mặt gửi vàng” cựu Bộ trưởng Thương mại Peter Mandelson (nay là Lord Mandelson) làm đại diện tiếng nói của Anh tại Washington D.C. Thú vị là trước đây, Mandelson từng có nhiều phát ngôn không mấy “dễ nghe” dành cho Trump. Nhưng giờ, ông lại viết bài ca ngợi Trump trên Fox News – kênh truyền hình yêu thích của vị tổng thống này. Điều này cho thấy chính phủ Anh đang cố gắng “mềm hóa” hình ảnh, chọn kênh trực tiếp để tác động đến Trump, dù có thể phải “nuốt lời” ngày xưa.
Trong chính trường Anh, ký ức về nhiệm kỳ đầu của Trump vẫn nguyên vẹn: những màn “đăng bài đêm muộn” trên mạng xã hội có thể kéo theo một cơn bão truyền thông và tạo sức ép lên phố Downing Street (Văn phòng thủ tướng) bất cứ lúc nào. Lần này, Anh muốn “giữ mình” và tránh tối đa việc bị cuốn vào “một gánh xiếc” do truyền thông hay những phản ứng bốc đồng gây ra.
Một nhân vật cao cấp tuyên bố kiên định: “Chúng tôi sẽ bình tĩnh và linh hoạt”. Một người khác nói thẳng: “Trump sẽ nói những điều khiến các nghị sĩ Lao động bực bội – đừng để lộ rằng Thủ tướng mất bình tĩnh. Hãy ‘mặc bỉm’ và phớt lờ.”
Giữ vững an ninh: nỗi lo về kịch bản ác mộng
Việc hai đồng minh quan trọng nhất thế giới phương Tây hợp tác thế nào để “giữ an toàn cho nhau” luôn là trụ cột của quan hệ Anh – Mỹ. Trong bối cảnh quốc tế bất ổn, số lượng những điều không thể đoán trước càng khiến giới chức London thêm bồn chồn.
Trên thực tế, quan hệ tình báo và an ninh hai nước luôn bền chặt, ngay cả trong giai đoạn Trump làm tổng thống lần đầu. Thế nhưng điều đó không có nghĩa là không có “bất ngờ lớn”.
Một quan chức nhớ lại sự kiện chất độc thần kinh Novichok được hai điệp viên Nga sử dụng trên đường phố Salisbury (Anh) năm 2018. Lúc ấy, thủ tướng Theresa May tiếp đón Trump tại Chequers, nơi nghỉ chính thức của Thủ tướng Anh. Trong khi chính phủ Anh yêu cầu lập trường cứng rắn, Trump tỏ ra không hứng thú như mong đợi. “Chúng tôi giải thích về tính chất nghiêm trọng, nói rằng Nga – một quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân – vừa dùng chất độc hóa học trên lãnh thổ một quốc gia cũng có vũ khí hạt nhân. Trump hỏi lại: ‘Tôi không biết là Anh cũng có vũ khí hạt nhân đấy’.”
Dù vậy, trong nhiệm kỳ đầu, Trump cũng thúc đẩy việc các nước châu Âu tăng chi tiêu quốc phòng. Về Trung Đông, ông tạo ra Hiệp định Abraham, giúp cải thiện quan hệ Israel với một số nước Ả Rập, dù chưa thể nói là kiến tạo hòa bình bền vững.
Hiện nay, nỗi sợ “kịch bản ác mộng” trong chính phủ Anh chính là nếu Mỹ cắt giảm hỗ trợ Ukraine, khiến Nga được “mở cờ trong bụng”. Điều này sẽ làm châu Âu chia rẽ về việc có nên tiếp tục chống lại Moscow hay không, đặt nền móng cho sự rạn nứt của NATO. Nhưng nhiều người cũng cho rằng, Trump vẫn cần đồng minh phương Tây để đối phó Trung Quốc – “kình địch” hàng đầu của Mỹ – nên khó có khả năng ông sẽ “bỏ rơi” châu Âu hoàn toàn.
Trong bức tranh này, chính phủ Anh nhìn ra một số cơ hội: “Trong vấn đề Ukraine và Trung Đông, đang có những sự chuyển dịch. Chúng ta cần hợp tác với Mỹ để gây ảnh hưởng đến cách họ quyết sách,” một nhân vật cấp cao nói.
Cựu Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg cũng ủng hộ quan điểm này. Ông nhấn mạnh rằng việc ủng hộ vũ khí cho Ukraine có thể là “con đường dẫn đến hòa bình” vì giúp Kiev ở thế mạnh trong bàn đàm phán với Putin. Đồng thời, Stoltenberg đề nghị các đồng minh vừa tìm cách hòa giải ngôn từ, vừa hạn chế tối đa rủi ro do các phát biểu “khó lường” của Trump gây ra.
Chính phủ Anh thì chắc chắn không đồng ý với việc Trump đòi nâng chi tiêu quốc phòng lên mức 5% GDP (mức cực cao so với lâu nay). Nhưng một số quan chức Whitehall lại thừa nhận, Trump không hẳn sai khi kêu gọi châu Âu bỏ thêm ngân sách tự bảo vệ mình. Nó cũng là cái cớ để những người đề xuất tăng chi quân sự ở Anh “mạnh tay” hơn với Quốc hội.
Nỗi lo kinh tế và rủi ro chiến tranh thương mại
Ngoài an ninh, kinh tế là vấn đề lớn thứ hai khiến Anh “mất ăn mất ngủ” với Trump. Vài “tay chơi” ở giới tài chính có thể hưởng lợi từ thị trường biến động – sự bất ổn đôi khi tạo cơ hội “lướt sóng” sinh lời nhanh. Nhưng nhiều khu vực kinh tế khác sẽ căng thẳng nếu Trump “bắn” những ý tưởng bất thường.
Một nguồn tin tài chính tại London nói: “Luôn sợ hãi, chờ đợi xem khi nào ông ấy sẽ ‘xổ’ ra điều gì đó điên khùng, có thể thổi bay một thỏa thuận trị giá hàng tỉ USD chỉ sau một đêm.”
Không chỉ có các phát ngôn, Trump còn hứa hẹn với cử tri Mỹ rằng ông sẽ bảo hộ hàng nội địa bằng cách đánh thuế nhập khẩu, khiến hàng nước ngoài đắt đỏ hơn ở thị trường Mỹ. Nếu chính quyền Trump thực sự nâng hàng rào thuế, kinh tế các nước khác, trong đó có Anh, chắc chắn bị ảnh hưởng.
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cũng vừa cảnh báo rằng xu hướng “dựng tường thuế quan” sẽ gây tổn thương cho toàn cầu, khiến các dòng thương mại thu hẹp và làm giảm thu nhập của mọi quốc gia.
Trong chính phủ Anh, ai cũng ý thức rõ, nếu Trump đẩy mạnh “chủ nghĩa biệt lập kinh tế”, đó sẽ là cú sốc lịch sử, đảo lộn trật tự thương mại vốn định hình từ sau Thế chiến II. Khi đó, các “ông lớn” khác như Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU) cũng có thể trả đũa bằng chính sách thuế quan cứng rắn, dẫn đến nguy cơ một cuộc chiến tranh thương mại toàn cầu.
Một bộ trưởng thừa nhận: “Cuộc đọ sức sẽ là giữa ba khối khổng lồ: Mỹ – Trung – EU. Anh có thể bị bỏ qua, họ sẽ không ưu tiên lợi ích của ta.”
Mặt khác, Trump lại muốn gỡ bỏ nhiều quy định, giảm thuế doanh nghiệp, khuyến khích các tập đoàn Mỹ “dỡ rào” để tăng lợi nhuận – điều này có thể xung đột với mô hình kinh tế – xã hội vẫn còn nhiều quy định của Anh. “Chúng ta có thể bị ‘ra rìa’ nếu Mỹ theo đuổi con đường phát triển quá khác biệt,” một nguồn tin tài chính khác lo ngại.
Tuy nhiên, cũng có quan điểm lạc quan: Trump xem thị trường chứng khoán và cổ phiếu công nghệ như một trong những “thước đo thành công” quan trọng, mà các hãng Big Tech của Mỹ lại phải bán hàng tại Trung Quốc. “Ông ấy không muốn hủy hoại chính thành trì kinh tế của mình,” một người trong giới tài chính nói, ý chỉ Trump sẽ không dám “trảm” toàn bộ quan hệ thương mại với Trung Quốc, do sợ ảnh hưởng xấu đến giá cổ phiếu và nền kinh tế Mỹ.
Quan hệ lãnh đạo – lãnh đạo: Starmer và Trump
Trong bối cảnh này, cách thức Thủ tướng Starmer và Tổng thống Trump tương tác sẽ mang tính quyết định. Điều thú vị là hai con người này dường như “trái ngược” hoàn toàn: Starmer là một luật sư nổi tiếng kỷ luật, tôn trọng luật lệ, còn Trump từ lâu đã khẳng định “luật pháp không dành cho mình”, thậm chí vừa bị kết án trong một số vụ nhưng vẫn đắc cử.
Phía Văn phòng Thủ tướng (số 10 phố Downing) khẳng định “Tiếng nói trực tiếp giữa lãnh đạo hai nước mới là quan trọng nhất”. Họ dẫn chứng rằng Starmer và Trump từng gặp nhau một lần vào mùa thu, và có ba cuộc điện đàm. Nhóm phụ tá của Thủ tướng tin rằng tính cách “điềm đạm” của Sir Keir sẽ phát huy tác dụng trước những cơn giận hay lời đe dọa bất chợt từ Trump.
Tuy nhiên, những người có kinh nghiệm làm việc với Trump lại cho rằng “không có gì đảm bảo mọi thứ sẽ êm xuôi”. Một quan chức kể rằng lúc Trump và cựu Thủ tướng Boris Johnson gặp nhau, đó là màn “đấu trí” giữa “hai con khỉ đầu đàn”, khiến đội ngũ trợ lý phải “nấp một bên ôm bụng cười”. Bởi Boris giỏi “nịnh nọt” khi cần, còn Trump thì thích được tâng bốc. Ngược lại, với cựu Thủ tướng Theresa May – một phụ nữ nghiêm túc, Trump hay cao giọng, ngắt lời, đôi khi lảng sang chuyện golf hay Hoàng gia Anh, không để bà May có cơ hội nói về các vấn đề nghiêm trọng.
“Chúng tôi cử một tiểu thư con nhà mục sư, rồi một tay ‘hải tặc’ (Boris), giờ là một luật sư nhân quyền… liệu Starmer có thành công nổi với Trump trong bối cảnh thế giới quay lại thời kỳ ‘các lãnh đạo mạnh kiểu thập niên 1930’?” Một cựu quan chức nghi ngại.
Song, dù thế nào, Anh vẫn phải gắn bó với Mỹ trong nhiều quyết định lớn. Là đồng minh thân cận nhất, Anh có lúc sẽ phải lên tiếng “bảo vệ” các bước đi của Trump, dù có thể bị chính đảng Lao động hay dư luận trong nước chỉ trích.
Một cựu quan chức Phố Downing cảnh báo: “Nếu Trump nói rằng phải chia cắt lãnh thổ Ukraine, Boris (Johnson) sẽ phản đối, đảng Lao động cũng sẽ kêu gọi phản đối. Nhưng nếu Starmer không ‘bán’ được ý tưởng của Mỹ ở châu Âu, Trump sẽ nổi giận và ‘trừng phạt’ Anh.”
Dù vậy, người của Starmer không hề bi quan. Họ cho rằng “hai bên không cần chung quan điểm chính trị để có quan hệ tốt”. Đảng Lao động từng ngầm ủng hộ đảng Dân chủ ở Mỹ (có nhân sự sang tận Mỹ vận động cho Kamala Harris), nhưng giờ thực tế là Trump đã tái cử, và mục tiêu quan trọng là gây ảnh hưởng, chứ không phải đối đầu vô ích.
Hy vọng và thử thách cho tương lai
Mọi nỗ lực của Anh – từ “mini-cabinet” bí mật đến “ngoại giao kênh kín” – đều nhằm một điều: làm sao để tác động đến Trump, thuyết phục ông đưa ra quyết sách có lợi cho Anh (và châu Âu), đồng thời tránh những cơn bão chính trị.
Một quan chức cấp cao về đối ngoại nói thẳng: “Chúng ta có lợi ích khi Trump thành công, thay vì ông ấy cứ gắt gỏng. Dù cái giá phải trả có thể không nhỏ.”
Thực ra, Trump – với phong cách chính trị khác thường, chiến thắng bầu cử liên tiếp, và khát khao phá vỡ “luật chơi” cũ – cũng là một biểu tượng của thời kỳ nhiễu loạn mà thế giới đang trải qua. Một bộ trưởng Anh thở dài: “Thời thế đang ủng hộ Trump,” khi các xu hướng cử tri dường như quay lưng với chính trị truyền thống và muốn thử “chủ nghĩa dân túy”.
Tóm lại, không ai dám chắc Donald Trump “phiên bản thứ hai” sẽ làm gì. Song, chính phủ Anh cũng không muốn chờ đợi một cách thụ động. Sau chiến thắng bất ngờ này của Trump, London biết rằng những tháng ngày sắp tới sẽ không thể yên ổn, nhưng họ không còn nhiều thời gian để chuẩn bị.
Bước chân của tân Tổng thống Mỹ sắp bước vào Nhà Trắng, và ngay sau đó, mọi quyết sách đầy biến động có thể ập đến. Anh, trong vai trò “đồng minh số 1”, sẽ vừa phải “làm bạn” với Trump, vừa phải giữ thể diện, duy trì lợi ích cốt lõi của mình.
“Đừng để bị cuốn vào vòng xoáy điên rồ của Trump. Hãy luôn bình tĩnh và giữ đầu óc sáng suốt,” đó có lẽ là “kim chỉ nam” cho chiến lược của Sir Keir Starmer và nội các. Liệu họ có làm được, và liệu Trump có trao cho Anh “cơ hội vàng” hay những “cơn ác mộng”, câu trả lời sẽ sớm lộ diện trong những tháng đầu của nhiệm kỳ “Trump 2.0”.
Dù thế nào, “Anh phải ở thế chủ động,” như một quan chức nhấn mạnh. Không phải để thay đổi được Trump, mà để sẵn sàng thích nghi, xoay sở, và bảo vệ tốt nhất cho lợi ích quốc gia khi cơn sóng Trump tiếp tục khuấy đảo chính trường thế giới.
