Nếu bạn nghĩ các cuộc tranh luận thần học đầu tiên trong Hội Thánh là những chuyện nhỏ nhặt mang tính giáo sĩ học giả thì hãy thử tưởng tượng điều này:
Một thành phố rung chuyển vì xung đột giữa hai nhóm tín hữu. Cả đế quốc xôn xao vì một câu hỏi:
“Chúa Giêsu là Thiên Chúa thật, hay là một thụ tạo cao quý?”
Đó chính là cuộc khủng hoảng Arian, một trận chiến không chỉ trên bục giảng, mà cả trong cung đình, quảng trường, và từng ngôi nhà của Kitô hữu.
Và người thổi bùng ngọn lửa ấy là một linh mục tên Arius.
Arius
Arius là một linh mục tại Alexandria (Ai Cập), nổi tiếng là người thông thái, khổ hạnh, và giảng hay. Nhưng vào khoảng năm 318, ông bắt đầu rao giảng một điều nghe có vẻ hợp lý, nhưng cực kỳ nguy hiểm:
“Chúa Con không đồng bản thể với Chúa Cha. Ngài được sinh ra – nghĩa là có lúc chưa hiện hữu. Ngài là thụ tạo đầu tiên, cao cả nhất, nhưng không phải là Thiên Chúa thật.”
Câu khẩu hiệu nổi tiếng của Arius là:
“Có lúc mà Ngài chưa hiện hữu.” (There was a time when He was not.)
Nói cách khác, Arius phủ nhận thần tính vĩnh cửu của Đức Giêsu.
Arianism tin gì?
1. Chỉ có Chúa Cha là Thiên Chúa thật
Arius dạy rằng chỉ Chúa Cha là không sinh, không tạo dựng, và vĩnh cửu. Chúa Con, dù cao quý, vẫn là thụ tạo.
2. Chúa Con được tạo dựng trước mọi thời đại
Ngài được dựng nên như là công cụ qua đó mọi sự khác được tạo thành. Ngài “giống” Thiên Chúa, nhưng không “đồng bản thể”.
3. Chúa Giêsu không thể là Thiên Chúa thật
Vì Thiên Chúa là duy nhất và không thể chia sẻ bản thể với ai khác, nên Giêsu – theo Arius – không thể cùng bản thể với Cha.
Khủng hoảng lan rộng
Giáo lý của Arius nhanh chóng lan rộng khắp nơi, đặc biệt vì ông có tài hùng biện và soạn các bài thánh ca dễ hát, ca ngợi quan điểm của mình.
Đức tin của Giáo hội bị xáo trộn. Cộng đoàn Kitô hữu chia rẽ. Các giám mục tranh cãi dữ dội. Bạo lực bùng nổ.
Ngay cả Hoàng đế Constantinus, người đã hợp pháp hóa Kitô giáo, cũng lo ngại cho sự thống nhất của đế quốc. Ông quyết định triệu tập Công đồng toàn thể đầu tiên trong lịch sử Hội Thánh.
🏛️ Công Đồng Nicea năm 325
Khoảng 318 giám mục từ khắp nơi trong Đế quốc La Mã đã tề tựu tại Nicea (gần Istanbul ngày nay). Mục tiêu: phán quyết giáo lý của Arius là đúng hay sai.
Và sau nhiều ngày tranh luận, Hội Thánh đã đưa ra một tuyên bố dứt khoát:
“Chúa Giêsu Kitô là Con Một Thiên Chúa, được sinh ra từ Chúa Cha trước muôn đời, là Thiên Chúa bởi Thiên Chúa, Ánh sáng bởi Ánh sáng, Thiên Chúa thật bởi Thiên Chúa thật, được sinh ra, chứ không phải được tạo thành, đồng bản thể với Chúa Cha…”
Từ Hy Lạp homoousios – “đồng bản thể” – trở thành trụ cột thần học của Kitô giáo chính thống.
Arius bị kết án là lạc giáo, sách của ông bị đốt, ông bị lưu đày.
Nhưng Arianism chưa chết
Sau Công đồng Nicea, tưởng rằng mọi chuyện đã kết thúc. Nhưng không!
Arianism trở lại mạnh mẽ trong thập niên sau đó, nhờ sự ủng hộ của các hoàng đế sau Constantinus, đặc biệt là Constantius II.
Nhiều giám mục ủng hộ Arian được bổ nhiệm. Các tín hữu chính thống bị lưu đày. Thánh Athanasiô – giám mục Alexandria – bị đày đi năm lần, nhưng ông không bao giờ từ bỏ niềm tin.
DỊ GIÁO THỜI SƠ KHAI:
Thánh Athanasiô
Tên ông đi vào lịch sử gắn liền với khẩu hiệu: “Athanasius contra mundum” – Athanasiô chống cả thế gian.
Ông kiên quyết khẳng định rằng:
“Nếu Chúa Con không phải là Thiên Chúa thật, thì chúng ta chưa được cứu.”
Vì chỉ Thiên Chúa mới có thể cứu, nếu Giêsu chỉ là thụ tạo, thì cái chết của Ngài không thể giải thoát nhân loại khỏi tội lỗi.
Phải đến Công đồng Constantinople năm 381, do hoàng đế Theodosius I triệu tập, thì Arianism mới chính thức bị dẹp tan khỏi dòng chính của Hội Thánh.
Tại đây, Kinh Tin Kính Nicea được xác nhận lại và hoàn thiện, khẳng định đức tin vào Ba Ngôi Thiên Chúa: Chúa Cha – Chúa Con – và Chúa Thánh Thần.
Bài học đức tin
Dù bị kết án, tư tưởng Arian vẫn sống sót dưới những hình thức mới:
- Một số nhóm Kitô giáo thời nay như Jehovah’s Witnesses vẫn phủ nhận thần tính vĩnh cửu của Chúa Giêsu.
- Các quan điểm xem Giêsu chỉ là “người được thăng hoa”, hay là “con của Thiên Chúa” theo nghĩa danh dự cũng có gốc Arian.
Arianism không chỉ là một cuộc tranh cãi về triết học. Đó là cuộc chiến vì linh hồn Tin Mừng.
Nếu Chúa Giêsu không phải là Thiên Chúa thật – thì Ngài không thể cứu ai. Nếu Ngài chỉ là thụ tạo – thì Tin Mừng không còn là “Tin Mừng”.
“Vì chúng ta được cứu, không phải nhờ một thiên sứ, mà bởi chính Con Thiên Chúa.”
Đức tin Kitô giáo đứng hay sụp tùy theo việc chúng ta tuyên xưng:
“Tôi tin kính một Chúa Giêsu Kitô, Con Một Thiên Chúa, bởi Chúa Cha mà sinh ra từ trước muôn đời… Thiên Chúa thật bởi Thiên Chúa thật.”
