Donald Trump và Kim Jong Un từng khiến cả thế giới “sốc” với những cuộc gặp gỡ có một không hai. Năm 2019, hai nhà lãnh đạo thậm chí bước qua ranh giới phi quân sự (DMZ) chia cắt hai miền Triều Tiên, chính thức vẫn còn trong tình trạng chiến tranh. Hình ảnh vị Tổng thống Mỹ đang tại nhiệm đứng trên lãnh thổ Triều Tiên – “kẻ thù” truyền kiếp của Washington – là sự kiện chưa từng có trong lịch sử, mở ra hy vọng về một thỏa thuận phi hạt nhân hóa. Tuy nhiên, mọi thứ rốt cuộc chẳng mang lại kết quả cụ thể, và quan hệ Mỹ–Triều sau nhiệm kỳ Trump dường như “đóng băng.”
Giờ đây, khi Donald Trump úp mở ý định quay lại Nhà Trắng và tiếp tục “liên lạc” với Kim Jong Un, người ta đặt câu hỏi: Liệu “tình bạn” giữa hai nhà lãnh đạo này có thể tái hợp? Hay bốn năm “gián đoạn” đã khiến chính bản thân Kim cũng hoàn toàn khác, cùng với bối cảnh quốc tế mới? Bài viết dưới đây sẽ phân tích hành trình “mối quan hệ” Trump–Kim trước đây, những diễn biến then chốt, và viễn cảnh nếu Donald Trump đắc cử nhiệm kỳ hai.
Những bước chân của Trump trên đất Triều Tiên
Năm 2019, Donald Trump trở thành Tổng thống Mỹ đầu tiên bước qua đường ranh giới phân chia Hàn Quốc và Triều Tiên – vùng phi quân sự (DMZ) được canh gác cẩn mật bậc nhất thế giới. Cảnh tượng Tổng thống Mỹ “chạm tay” Nhà lãnh đạo Triều Tiên, rồi cùng nhau bước qua một lằn ranh nhỏ nhưng đầy ý nghĩa, lập tức gây tiếng vang khắp toàn cầu.
- Thời điểm diễn ra: Trump “đăng tweet” mới 30 tiếng trước đó, ngỏ ý muốn gặp Kim tại DMZ để “bắt tay chào nhau”. Cả hai phía nhanh chóng sắp xếp cuộc gặp gỡ.
- Không khí lúc đó: Hỗn loạn vì lực lượng truyền thông Mỹ và Triều Tiên cùng chen lấn, các vệ sĩ Triều Tiên cũng có vẻ bất ngờ trước cường độ tác nghiệp của báo giới Mỹ.
Đây là lần thứ ba họ “chạm mặt” sau hai cuộc gặp ở Singapore (2018) và Hà Nội (2019). Sự bộc phát, “hứng chí” của Donald Trump kết hợp cùng khát khao của Kim Jong Un đã tạo nên một show ngoại giao “độc nhất vô nhị.” Trump từng khoe rằng ông và Kim “fall in love” (phải lòng nhau), còn Kim thì tỏ ra hết sức khác biệt so với hình ảnh “lãnh đạo kín tiếng.”
Dù vậy, cuộc gặp đột xuất năm 2019 cũng chẳng giúp phi hạt nhân hóa Triều Tiên. Từ khi Biden lên nắm quyền, quan chức Mỹ cho biết Triều Tiên gần như không hồi đáp các thông điệp của Washington. Kim Jong Un vẫn tiếp tục nâng cấp chương trình tên lửa, thậm chí tuyên bố thử nghiệm thành công tên lửa siêu thanh, bất chấp lệnh trừng phạt quốc tế.
“Tôi sẽ liên hệ lại với Kim Jong Un” – Ý Trum là gì?
Trong cuộc trả lời phỏng vấn trên Fox News, Trump vừa khẳng định sẽ “tiếp cận lại Kim.” Ông nhấn mạnh: “Tôi từng hòa hợp với cậu ấy. Cậu ta không phải kẻ cuồng tôn giáo đâu, cậu ta là người thông minh.”
Nhiều chuyên gia nhận định rằng viễn cảnh Donald Trump tìm cách đàm phán lần nữa với Triều Tiên là hoàn toàn có thể. Dấu hiệu rõ rệt: Trump đã gọi lại một số trợ lý từng giúp ông tổ chức hội nghị thượng đỉnh với Kim. Chẳng hạn, cựu Đại sứ Mỹ tại Đức Richard Grenell được Trump chọn làm “đặc phái viên tổng thống” phụ trách các “điểm nóng” quốc tế, trong đó có Triều Tiên.
Kim bây giờ đã khác xưa
Tuy nhiên, sau 4 năm, vị thế của Triều Tiên và Kim Jong Un cũng đã khác. Kim không còn “cô độc” hay “thiếu thốn” như trước. Thay vào đó, ông đã tìm thấy mối quan hệ mới với Tổng thống Nga Vladimir Putin: có thể đổi vũ khí và thậm chí đưa binh sĩ sang hỗ trợ Nga trong chiến sự Ukraine, đổi lấy viện trợ lương thực và nhiên liệu. Triều Tiên vì thế bớt phụ thuộc hơn vào việc xin giảm trừng phạt từ Mỹ.
Chuyên gia Jenny Town (Trung tâm Stimson) nhận định: “Triều Tiên sẽ mất một năm để cho Trump thấy Kim giờ không còn như năm 2017 – họ có năng lực quân sự mạnh hơn, thế và lực chính trị vững hơn, và bất cứ cuộc đàm phán nào cũng sẽ rất khác.”
Ngoài ra, nếu Trump và Kim thực sự gặp lại, đòi hỏi của phía Triều Tiên cũng tăng lên. Theo Rachel Minyoung Lee, từng là chuyên gia phân tích truyền thông Triều Tiên cho chính phủ Mỹ, “Bình Nhưỡng đã ‘chuẩn bị tinh thần’ cho người dân về sự quay lại của Trump. Nhưng để đàm phán, họ cần hoặc là tình hình kinh tế Triều Tiên xuống dốc nghiêm trọng, hoặc Mỹ phải đưa ra một đề nghị thật khác so với trước đây.”
Hành trình “bạn – thù” của đôi bên
Màn “đấu khẩu” kịch tính năm 2017
Khi Donald Trump nhậm chức đầu năm 2017, Triều Tiên liên tục thử tên lửa gần như hàng tháng. Đáp lại, Trump đăng Twitter đe dọa “lửa và cuồng nộ,” gọi Kim là “tên lửa bé nhỏ” (Little Rocket Man). Phía Bình Nhưỡng gắn cho Trump cái tên “lão già lẩm cẩm” (dotard). Cả hai còn đem “nút bấm hạt nhân” ra dọa nhau trên mạng.
Chính giai đoạn này, người dân Seoul vô cùng lo lắng trước viễn cảnh chiến tranh bùng nổ trên bán đảo Triều Tiên. Tuy nhiên, chỉ sau một năm, bầu không khí hoàn toàn đảo chiều: Triều Tiên mở lời muốn tham dự Thế vận hội mùa đông 2018 tại Pyeongchang (Hàn Quốc). Tổng thống Hàn Quốc khi ấy, ông Moon Jae-in, nhanh chóng “mở rộng cửa,” lấy Thế vận hội làm cơ hội hâm nóng đối thoại liên Triều.
Hội Nghị Thượng Đỉnh Singapore 2018
Nhờ nỗ lực của Hàn Quốc, Kim Jong Un và Donald Trump có cuộc gặp lịch sử đầu tiên ở Singapore tháng 6/2018. Kim lần đầu “bước chân” ra thế giới, đi dạo tại một quốc gia xa lạ, chụp ảnh selfie đầy phấn khích. Trong khi Trump thể hiện “tài thương thuyết” trước ống kính, cam kết sẽ “giải quyết” vấn đề hạt nhân Triều Tiên.
- Kết quả: Hai bên ký tuyên bố “mơ hồ” về việc cùng hướng tới phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên, hứa sẽ gặp lại. Không có cam kết cụ thể nào được đưa ra, nhưng căng thẳng nhất thời hạ nhiệt.
Trong bối cảnh đó, Trump tự hào khoe mình “đã thành công nơi các đời Tổng thống khác thất bại.” Kim thì được hưởng lợi thế “chính danh” quốc tế, lần đầu được đối thoại trực tiếp với Mỹ.
Hội Nghị Thượng Đỉnh Hà Nội 2019
Cuộc gặp tại Việt Nam diễn ra tháng 2/2019, giữa Trump và Kim, được kỳ vọng sẽ cụ thể hóa thỏa thuận từ Singapore. Tuy nhiên, cuối cùng hội nghị kết thúc sớm, bữa trưa chung bị hủy, và hai phái đoàn rời đi mà không đạt được bất cứ văn kiện chung nào.
Vì sao thất bại?
- Trump đòi Triều Tiên từ bỏ hoàn toàn tất cả vũ khí và cơ sở hạt nhân, đổi lại Mỹ sẽ dỡ bỏ cấm vận. Ông từng tin rằng “mối quan hệ cá nhân” tốt với Kim đủ giúp mình đạt được thỏa thuận này.
- Kim Jong Un thì chỉ đề nghị dỡ bỏ các lệnh trừng phạt (từ 2016) để đổi lấy việc tháo dỡ khu phức hợp hạt nhân Yongbyon (đã cũ). Kim tin rằng quan hệ “nồng ấm” với Trump cho phép ông thắng thế, nhưng Mỹ không chấp nhận.
Một quan chức từng có mặt ở hội nghị tiết lộ: Trump đã được báo trước rằng Triều Tiên còn một số cơ sở làm giàu uranium bí mật, mà họ không có ý định “chào hàng.” Trong khi đó, Kim đến Hà Nội “không có kế hoạch B,” nếu kế hoạch Yongbyon bị Mỹ gạt bỏ. Khi hai bên không thỏa hiệp được, Trump rời đi. Triều Tiên hiếm hoi tổ chức họp báo ngay sau đó, bày tỏ “cơ hội có thể không lặp lại.” Thực tế, từ đó đến nay không có cuộc gặp nào khác.
Sau thất bại Hà Nội, Trump “chữa cháy” bằng một cuộc gặp chóng vánh ở DMZ tháng 6/2019. Ông bước khoảng 20 bước sang lãnh thổ Triều Tiên, “ghi dấu” sự kiện lịch sử. Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau, tất cả “ngụy hòa” tan biến. Bình Nhưỡng tiếp tục phát triển tên lửa, hạt nhân. Trump thì vướng rắc rối nội bộ nước Mỹ, Covid-19, tranh cãi bầu cử 2020. Vòng xoáy chính trị khiến mối quan hệ “Trump–Kim” đóng băng.
Nhìn lại, ba lần gặp gỡ của Trump và Kim có thể đã giảm bớt căng thẳng trong thời gian ngắn, nhưng không dừng được chương trình vũ khí của Triều Tiên. Mặt khác, giới phê bình lo ngại rằng việc Trump “chính danh hóa” Kim có thể củng cố uy tín cho một chính quyền nổi tiếng vi phạm nhân quyền.
Những bài toán khó nếu tái ngộ
Câu hỏi trung tâm: Nếu Trump đắc cử năm 2024 và tiếp cận Kim trở lại, họ có thể tìm được “tiếng nói chung” lần này không?
Thực lực Triều Tiên đã khác
- Kim Jong Un nay có kho tên lửa, hạt nhân lớn hơn, thậm chí tuyên bố có tên lửa siêu thanh.
- Liên minh Nga–Triều mới nảy nở: Putin cung cấp lương thực, nhiên liệu, đổi lấy vũ khí và thậm chí binh sĩ Triều Tiên cho cuộc chiến ở Ukraine. Triều Tiên do đó không quá cấp bách cần Mỹ dỡ cấm vận như trước.
“Có thể Triều Tiên sẽ tìm cách chứng tỏ sự cứng rắn,” theo Jenny Town, “rằng họ mạnh hơn, sẵn sàng chờ đợi điều kiện đàm phán tốt hơn.” Điều này khiến Washington khó có được thành quả như mơ nếu Trump chỉ lặp lại các “công thức cũ” (dỡ cấm vận đổi phi hạt nhân).
Trump vẫn là một chính trị gia ưa thích “show diễn.” Khả năng ông tổ chức một “sự kiện lịch sử” để chứng minh với dư luận Mỹ và thế giới rằng mình là “nhà ngoại giao phi thường.” Dù vậy, sau bài học Hà Nội, có thể ông sẽ cảnh giác và yêu cầu nhiều hơn từ phía Triều Tiên.
- Thế nhưng, Kim cũng sẽ đòi mức nhượng bộ cao hơn.
- Tình thế đôi bên “mặc cả,” rốt cuộc có thể dậm chân tại chỗ.
Ông Sydney Seiler, cựu quan chức tình báo phụ trách vấn đề Triều Tiên, cho rằng: “Kiểm soát vũ khí với Triều Tiên chỉ là ảo tưởng”. Cơ chế đàm phán từng thử nhiều lần (từ Bill Clinton, George W. Bush, Barack Obama), đều không đạt kết quả bền vững.
Nguy cơ: Thậm chí nếu Trump “làm hòa” với Kim, Triều Tiên vẫn lặng lẽ thử tên lửa. Hoặc tốt nhất, họ tạm ngừng thử tầm xa để “gây thiện cảm” nhưng vẫn bí mật phát triển kho vũ khí. Nói cách khác, chính quyền Trump (nếu có) phải tự đặt câu hỏi: “Chúng ta sẽ đạt được gì từ việc đối thoại?” – bởi Triều Tiên chưa từng sẵn sàng từ bỏ hạt nhân.
Bối cảnh mới: Trump – Kim liệu có còn “yêu?”
Trump thường khoe “chúng tôi yêu nhau,” “Kim quý tôi, tôi quý Kim.” Tuy vậy, 4 năm trôi qua, Kim giờ có thêm “người bạn” Putin, bớt áp lực từ cấm vận. Triều Tiên lại nhiều lần phớt lờ tín hiệu của Washington dưới thời Biden. Câu hỏi đặt ra: Liệu Kim còn cần “mối quan hệ” với Trump như trước?
Kinh nghiệm từ Hà Nội
- Triều Tiên vỡ mộng khi kỳ vọng Kim–Trump “gần gũi” sẽ giúp họ ép Mỹ gỡ hết cấm vận đổi lấy một phần nhỏ hạt nhân.
- Trump cũng rút kinh nghiệm: ông muốn “thành tựu lớn” (các đời Tổng thống trước đều không làm được), nhưng Triều Tiên không dễ “chuyển giao” toàn bộ vũ khí.
Kịch bản y cũ hay xấu hơn?
- Kịch bản khả quan nhất: Họ nối lại đàm phán, Triều Tiên tạm ngưng thử hạt nhân hoặc tên lửa tầm xa, và duy trì đối thoại “mơ hồ” với Mỹ. Cuộc chơi “hoãn binh” này giúp Trump có vẻ thành công, đồng thời Triều Tiên tiếp tục âm thầm nâng cấp năng lực.
- Kịch bản xấu hơn: Triều Tiên vẫn tiếp tục thử vũ khí mới, bất chấp mọi lời kêu gọi. Trump sẽ buộc phải có phản ứng mạnh, hoặc “mặc kệ.”
Trong cả hai trường hợp, khả năng phi hạt nhân hóa hoàn toàn vẫn cực kỳ thấp.
Chuyện hậu trường
Màn đồng tấu thể thao và ngoại giao
Tại Thế vận hội mùa đông 2018 ở Pyeongchang, cô em gái Kim Yo-jong đại diện Triều Tiên đến Hàn Quốc – lần đầu tiên thành viên gia đình lãnh đạo chạm đất Hàn từ sau chiến tranh. “Ngồi không xa” phó Tổng thống Mỹ Mike Pence, nhưng cả hai hầu như không trao đổi. Khi đó, Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in đã khéo léo tạo bối cảnh “cầu nối” để Triều Tiên tham gia. Điều này mở đường cho thượng đỉnh Singapore.
Hai bên từng đánh giá sai thế cờ
- Hà Nội 2019: Kim tin rằng Trump cần thành công chính trị, sẽ chấp nhận thỏa thuận “một phần” (tháo dỡ Yongbyon đổi toàn bộ cấm vận). Trump thì nghĩ Kim sẽ “nhượng bộ” vì áp lực kinh tế. Cả hai đều lầm.
- Khi bàn chuyện “triệt hạt nhân,” Triều Tiên vẫn “giấu” các cơ sở bí mật, còn Trump – qua tình báo – biết rõ. Do đó, ông yêu cầu Triều Tiên phải từ bỏ toàn bộ, dẫn đến bế tắc.
Kỳ vọng viễn vông về phi hạt nhân hóa
Jenny Town nhận định: “Kim Jong Un lúc đó đã kích thích kỳ vọng trong nước rằng sắp có đột phá, sẽ đem lại lợi ích. Nếu chúng ta tận dụng cơ hội ấy, có thể tình hình bán đảo đã khác. Giờ thì ý chí đó không còn.” Rốt cuộc, các cuộc gặp Trump–Kim có giá trị “phô trương” hơn là thực chất. Triều Tiên vẫn ngày càng tiến xa với tên lửa, vũ khí hạt nhân.
Sẽ thế nào nếu Trump–Kim tái ngộ?
Bối cảnh mới:
- Quan hệ Nga–Triều: Triều Tiên hỗ trợ vũ khí cho Nga, đổi lấy thực phẩm, nhiên liệu. Bình Nhưỡng bớt động lực “ăn xin” lệnh dỡ cấm vận từ Mỹ.
- Triều Tiên mạnh hơn: Kim có thể chơi “cửa trên” so với 2017, yêu cầu nhượng bộ lớn từ Trump.
- Tình báo Mỹ cảnh giác hơn: Lần này, những “bí mật” về các cơ sở hạt nhân Triều Tiên đã rõ. Washington khó lòng “nhắm mắt” chấp nhận.
Nếu Trump muốn “show truyền hình”: Có thể hai lãnh đạo sẽ gặp nhau, chụp ảnh, bắt tay “hào nhoáng.” Nhưng kết quả thực tế vẫn mờ mịt. Có khả năng hai bên sẽ đạt được thỏa thuận “tạm dừng” nào đó để Trump có thể tuyên bố chiến thắng, còn Kim tiếp tục khẳng định vị thế “cường quốc hạt nhân.”
Nếu không đạt thỏa thuận, kịch bản căng thẳng cũ lặp lại. Triều Tiên thử thêm vũ khí, Trump đe dọa “lửa và cuồng nộ,” thậm chí quay lại vòng luẩn quẩn 2017. Tuy nhiên, lần này Kim có chỗ dựa Nga–Trung, và Triều Tiên không quá cô lập như trước.
Tóm lại
Cuộc “đi bộ” 20 bước của Donald Trump trên lãnh thổ Triều Tiên năm 2019 đã làm nên lịch sử, gửi đi thông điệp rằng mọi kẻ thù đều có thể đối thoại. Dù vậy, sau ba cuộc gặp, chương trình hạt nhân Triều Tiên vẫn mở rộng, kinh tế Triều Tiên vẫn bị trừng phạt, và quan hệ song phương khép lại vô thời hạn dưới thời Biden.
Có người cho rằng “nhờ” Trump, ít nhất căng thẳng tạm lắng dịu một thời gian, tránh nguy cơ xung đột bùng nổ. Nhưng cũng có quan điểm nhấn mạnh: việc Trump “thiếu chiến lược cụ thể” đã trao cho Kim “sân khấu” quốc tế, nâng tầm ngoại giao Triều Tiên mà không buộc họ phải từ bỏ vũ khí.
Giờ đây, khi Trump tuyên bố “tôi sẽ lại liên lạc với Kim,” nhiều kịch bản được vẽ ra. Đối với một bán đảo Triều Tiên luôn căng thẳng, bất kỳ hoạt động ngoại giao nào cũng đáng chú ý. Nhưng thực tế hơn, nếu quay lại, Trump phải đối mặt một Kim “từng trải”, có thêm đồng minh Nga, ít nhu cầu kinh tế với Mỹ, và một chương trình vũ khí đã tiệm cận cấp độ đáng sợ. Kết quả đàm phán có lẽ vẫn khó vượt qua “cái bóng” của sự kiện Singapore, Hà Nội.
Liệu chúng ta có thể chứng kiến cảnh “bắt tay” lịch sử lần nữa? Rất có thể, bởi cả hai nhà lãnh đạo đều ưa “màn kịch” truyền thông. Thế nhưng, triển vọng “phi hạt nhân hóa” xem ra ngày càng xa vời. Vậy nên, câu hỏi còn lại là liệu “phép màu” Trump–Kim có giúp giảm căng thẳng, hay chỉ tô vẽ thêm một chương trình thực tế chính trị hoành tráng, trong khi vấn đề then chốt chưa được giải quyết?
Tóm lại, nếu Donald Trump giành lại ghế Tổng thống, việc ông hướng tới Kim Jong Un không phải viễn cảnh bất khả thi. Cả hai có mối quan hệ cá nhân “kỳ lạ” từng khiến thế giới ngỡ ngàng. Song, tình thế Triều Tiên nay quá khác: Kim không còn cô độc, cũng không khao khát “đổi vũ khí lấy viện trợ” như trước, và có thể “cứng rắn” hơn. Cho dù hai “ngôi sao” này gặp lại, họ khó tránh khỏi những vết sẹo quá khứ từ thất bại ở Hà Nội, và xung đột lợi ích cơ bản về hạt nhân.
Với người dân Hàn Quốc, viễn cảnh xung đột vẫn ám ảnh. Họ có thể thở phào khi Mỹ và Triều Tiên đối thoại, nhưng chưa rõ “đối thoại” giúp gì về lâu dài. Mối quan hệ Mỹ–Triều luôn đan xen những màn kịch ngoạn mục với các toan tính khó lường, và chừng nào Triều Tiên còn vũ khí hạt nhân, chừng ấy “hòa bình thực sự” vẫn chỉ là ước mơ xa.
