Trong thế giới cổ đại, một trong những chiến thuật quân sự hiệu quả và bền vững nhất chính là đội hình phalanx của người Hy Lạp. Đây là một câu chuyện thú vị kéo dài từ Sumeria vào thế kỷ 25 TCN, qua Ai Cập, và cuối cùng xuất hiện trong văn học Hy Lạp thông qua tác phẩm của Homer vào thế kỷ 8 TCN. Đội hình phalanx, với nguồn gốc từ từ Hy Lạp có nghĩa là “ngón tay”, đã trở thành biểu tượng đặc trưng của chiến thuật quân sự Hy Lạp. Hãy cùng khám phá hành trình của đội hình phalanx trong lịch sử.
Vũ Khí và Áo Giáp Của Phalanx
Đội hình phalanx không chỉ đơn thuần là một nhóm chiến binh đứng sát nhau, mà còn là nghệ thuật kết hợp giữa vũ khí và chiến thuật. Những người lính hoplite Hy Lạp tự trang bị cho mình một cây giáo dài từ bảy đến tám feet, gọi là doru, cùng với một tấm khiên, áo giáp ngực, mũ bảo hiểm và giáp chân. Mỗi người lính hoplite đều tự chịu trách nhiệm về vũ khí của mình, và không có chương trình huấn luyện chính thức nào. Trách nhiệm huấn luyện lính thuộc về người chỉ huy, đảm bảo rằng các binh sĩ có thể chiến đấu một cách đồng nhất.
Một bước ngoặt quan trọng đến từ Philip II của Macedonia, người đã cách mạng hóa đội hình phalanx bằng cách giới thiệu khái niệm “người lính chuyên nghiệp”. Ông không chỉ cung cấp chương trình huấn luyện cho binh sĩ, mà còn trang bị cho họ những chiếc khiên nhỏ hơn và cây giáo dài hơn, gọi là sarissa, dài tới 18 feet. Điều này không chỉ giúp tăng khả năng gây tổn thất từ khoảng cách xa mà còn che giấu được động thái của đội hình khi cây giáo được giữ theo một số cách nhất định.
Sức Mạnh Của Đội Hình Phalanx
Sức mạnh thực sự của phalanx nằm ở sự bền bỉ và kỷ luật của các binh sĩ trong đội hình chữ nhật dày đặc này. Một khi đội hình được thiết lập, các binh sĩ sẽ tiến dần về phía quân địch, dùng khiên để chống lại các cuộc tấn công bằng tên lửa và giữ đội hình chặt chẽ để phá vỡ hàng ngũ đối phương. Trước thế kỷ 5 TCN, việc sử dụng lực lượng dự bị trong trận chiến chưa được phát minh, do đó trận chiến được quyết định bởi các đội hình ban đầu trên chiến trường. Các chiến binh trong đội hình phalanx phải sẵn sàng không chỉ để chiến đấu mà còn phải chịu đựng lâu dài hơn đối thủ.
Khi hai bên giao tranh trên chiến trường, trận chiến sẽ tiếp diễn cho đến khi một bên phá vỡ đội hình và bị đánh bại. Đội hình phalanx có thể được sử dụng trong một trận chiến lớn như một cuộc “đẩy kéo” với những người lính tiền tuyến được đẩy về phía trước bởi những chiếc khiên của binh sĩ phía sau, hoặc như một “cọc đập” để phá vỡ hàng ngũ đối phương trong khi kỵ binh làm suy yếu hai bên cánh.
Những Trận Chiến Nổi Tiếng và Chiến Thuật
Một trong những lần sử dụng phalanx nổi tiếng nhất là tại Trận Marathon năm 490 TCN, khi các hoplite Hy Lạp tiến lên đội hình “chạy” (theo Herodotus) và tiêu diệt lính bộ binh Ba Tư trang bị nhẹ. Chiến thuật này sau đó được áp dụng vào năm 480 TCN trong trận chiến quyết định tại Plataea.
Tướng Epaminondas của Thebes đã thay đổi đáng kể cách sử dụng phalanx tại Trận Leuctra năm 379 TCN, khi ông tăng cường cánh trái của mình đến độ sâu 50 người, làm mỏng cánh phải và trung tâm, và nghiền nát lực lượng Spartan trong một chiến thuật được gọi là “triển khai bộ binh nghiêng”.
Philip II của Macedonia, học hỏi từ chiến thuật của Epaminondas ở Thebes, đã mang nó về vương quốc của mình và tạo ra lực lượng chiến đấu chuyên nghiệp đầu tiên ở Hy Lạp ngoài Sparta. Ông trang bị cho binh sĩ của mình cây giáo sarissa dài hơn và khiên nhỏ hơn trước đây. Những chiếc khiên này tuy ít bảo vệ hơn nhưng mang lại lợi thế về sự linh hoạt, giúp đội hình phalanx dễ dàng vượt qua đối thủ.
Thành công của Philip với biến thể này của phalanx được thể hiện rõ ràng trong chiến thắng của ông tại Trận Chaeronea năm 338 TCN. Sự kết hợp giữa đội hình phalanx, quân lính chiến đấu linh hoạt và kỵ binh đã nghiền nát lực lượng liên minh của Athens và Thebes, cả hai đều sử dụng đội hình phalanx truyền thống.
Phalanx Dưới Thời Alexander Đại Đế và Sự Suy Tàn
Đội hình phalanx đạt đến đỉnh cao hiệu quả trong các cuộc chinh phục của Alexander Đại Đế, người có khả năng di chuyển những đoàn quân lớn một cách nhanh chóng và sử dụng chiến
