Bạn bật công tắc, đèn sáng lên. Bạn mở vòi, nước chảy ra. Bạn gọi đồ ăn, xe máy chạy đến tận cửa. Bạn nằm điều hòa, xem phim trực tuyến, trả tiền bằng một cú chạm.
Tất cả diễn ra dễ dàng đến mức… ta chẳng còn bận tâm. Nhưng nếu quay ngược thời gian, đặt bạn vào một ngày bất kỳ trong quá khứ – dù là 100, 300 hay 1.000 năm trước – bạn sẽ thấy mình sống trong một phép màu mà cả những vị vua oai hùng nhất cũng không thể mơ đến.
Bữa ăn, quần áo và tiện nghi
Bạn có thể ăn một bữa cơm vừa no vừa ngon trong lúc… lướt điện thoại. Nhưng phía sau sự tiện lợi ấy là cả một mạng lưới kỳ công: máy kéo, hệ thống tưới tiêu, phân bón hóa học, giống cây biến đổi gene, nhà máy chế biến, dây chuyền lạnh, logistics, hàng ngàn nghiên cứu nông nghiệp và công nghệ thực phẩm.
Tổ tiên chúng ta từng run rẩy mỗi mùa hạn, mỗi trận sương muối. Việc có đủ lương thực để ăn từng là may mắn lớn lao – đến mức người ta phải cúi đầu cảm tạ Thượng Đế sau mỗi bữa ăn.
Một chiếc áo đẹp ngày nay chỉ tốn vài chục nghìn đồng. Nhưng để bạn có được nó, con người đã phải phát minh ra máy dệt, máy may, máy nhuộm, robot xếp vải, hệ thống vận chuyển, siêu thị hiện đại.
Hồi xưa, quần áo là của cải quý giá. Thợ may phải ngồi hàng giờ may từng đường kim mũi chỉ. Nhuộm màu từng là nghề của triều đình – và màu tím từng chỉ dành cho vua chúa.
Bạn bật đèn. Nhưng bạn có hình dung được rằng ở một nơi nào đó, những cánh quạt tua-bin nặng hàng tấn đang quay, tạo ra dòng điện đi qua dây dẫn, biến thành ánh sáng trong căn phòng nhỏ?
Bạn đã làm điều này bao nhiêu lần hôm nay mà không mảy may suy nghĩ?
Bạn bị viêm họng, bác sĩ kê đơn, bạn uống vài viên – xong. Nhưng chỉ một thế kỷ trước, bạn có thể đã chết. Vì penicillin chưa ra đời. Vì kháng sinh chưa được kiểm nghiệm. Vì chẳng có ai lo liệu quy trình sản xuất vô trùng.
Hàng triệu người từng chết vì nhiễm trùng từ một vết xước. Thế mà hôm nay, một viên thuốc giá vài nghìn có thể cứu mạng.
Vua Louis XIV sống trong cung điện Versailles tráng lệ, nhưng mùa đông phải mặc áo lông trong đại sảnh vì lạnh. Nước trong ly có thể đóng băng ngay trên bàn tiệc.
Còn bạn? Bạn có máy sưởi, máy lạnh, khăn ấm, nước nóng, và… Netflix. Bạn sống tốt hơn cả hoàng tộc ngày xưa. Nhưng bạn không hề cảm thấy mình đang sống trong điều phi thường.
Vì phi thường ấy đã trở nên… quá quen thuộc.
Kẹp giấy, dây chun, khóa kéo, bật lửa, chai nhựa, bút bi… Mỗi thứ đều từng là một phát minh, được nghiên cứu, cải tiến, sản xuất. Không gì “tự nhiên mà có.”
Ngay cả việc đánh răng cũng từng là chuyện khó: dùng vải lau, bàn chải từ lông lợn, kem đánh răng chưa ra đời… Cho đến khi có bàn chải công nghiệp, rồi chất liệu nylon, rồi hàng loạt đổi mới khác.
Thế giới từng đầy rẫy hiểm họa
Người nông dân thời Trung cổ có thể cả đời không đi quá vài chục km khỏi làng. Tin tức từ thủ đô truyền đi bằng thư tay, mất cả tuần, cả tháng. Trong suốt thời kỳ đó, đa số dân chúng… không hề biết chữ.
Đi từ New York đến San Francisco từng tốn… 6 tháng và có thể mất mạng. Những điều ngày nay ta làm chỉ trong vài cú click, khi xưa là chuyện của sử thi.
Nạn đói, dịch bệnh, chiến tranh, cháy lớn… từng là nỗi ám ảnh thường trực. Dân số sụt giảm sau mỗi đợt dịch. Trẻ sơ sinh không được đặt tên cho đến khi sống sót vài tháng – vì tỷ lệ tử vong quá cao.
Giờ đây, bạn sống trong một thế giới có bệnh viện, bảo hiểm, cấp cứu, phòng cháy chữa cháy, vắc-xin, và cả một mạng lưới hỗ trợ khi khẩn cấp. Những điều này không tự nhiên mà có – chúng là thành quả của tiến bộ.
Tất cả những gì ta có hôm nay là kết quả của hàng trăm năm phát minh, thất bại, sáng tạo và hi sinh. Ai đó đã phải làm việc suốt đời, mạo hiểm, đấu tranh, nghiên cứu để bạn có thể… bật công tắc mà không nghĩ gì.
Và vì thế, tiến bộ – dù có vẻ hiển nhiên – vẫn xứng đáng được bảo vệ, được biết ơn, và được tiếp tục.
Trả ơn bằng cách tiếp tục xây dựng
Chúng ta không thể trả ơn những người đã khuất. Nhưng ta có thể trả ơn bằng cách truyền tiếp ngọn lửa: tiếp tục khám phá, cải tiến, xây dựng một tương lai còn tốt đẹp hơn cho thế hệ sau.
Hãy biết ơn.
Hãy nhận ra rằng mình đang sống trong một kỳ tích.
Và hãy cùng nhau giữ cho kỳ tích ấy tiếp diễn.
