Tháng 7 năm 2024, Israel chấn động bởi một sự kiện ít có tiền lệ trong lịch sử. Trong vài giờ, hàng chục người biểu tình Israel—trong đó có cả những chính trị gia cực hữu nằm trong liên minh cầm quyền của Thủ tướng Benjamin Netanyahu—đã dễ dàng xâm nhập vào hai căn cứ quân sự Sde Teiman và Beit Lid. Sự vụ diễn ra giữa bối cảnh nhà nước Israel đang đắm chìm trong cuộc chiến dài nhất và khó khăn nhất kể từ chiến tranh giành độc lập.
Hơn nữa, năm 2024 cũng chứng kiến những cuộc biểu tình rầm rộ phản đối chính sách “cải tổ tư pháp” của chính phủ Netanyahu, cùng lúc Israel tiếp tục đối mặt với căng thẳng gia tăng ở Dải Gaza, biên giới Lebanon, và sự trỗi dậy của hàng loạt nhóm dân quân được Iran hậu thuẫn. Hệ thống tư pháp rơi vào khủng hoảng, các vụ bạo lực gia tăng từ khu Bờ Tây cho đến bên trong lãnh thổ Israel. Nhiều người đã bắt đầu đặt câu hỏi sâu sắc: Liệu các thiết chế dân chủ của Israel vốn đã lung lay có thể trụ vững? Và quan trọng hơn, Israel có đang đi đến một lối thoát nào để vừa chấm dứt cuộc xung đột đẫm máu với Palestine, vừa tái định hình mô hình chính trị-xã hội của mình?
Bài viết này bàn về cuộc đấu tranh của người Israel nhằm xây dựng một “Israel mới” – một Israel phải giải quyết đồng thời hai yêu cầu: (1) kết thúc cuộc chiến kéo dài với lực lượng Hamas ở Gaza cùng xung đột ở Bờ Tây, tạo điều kiện cho người Palestine tự trị, và (2) định hình lại nền dân chủ thông qua một tiến trình lập hiến đầy đủ. Hai nhiệm vụ này tưởng chừng tách rời nhưng thực chất gắn kết chặt chẽ, vì chính những lỗ hổng dân chủ trong cấu trúc nhà nước Israel đã góp phần kéo dài tình trạng chiếm đóng, cũng như thổi bùng các mâu thuẫn sâu xa với người Palestine.
1. Sự kiện Sde Teiman
Cuối tháng 7 năm 2024, tại căn cứ Sde Teiman ở sa mạc Negev—ây nơi giam giữ hàng nghìn tù nhân Palestine sau đợt tấn công ngày 7/10/2023 của Hamas—một nhóm người biểu tình cực hữu Israel đã tràn vào, phản đối việc Cảnh sát quân sự Israel bắt giữ 10 lính dự bị bị tình nghi xâm hại tình dục một tù nhân Palestine. Những người biểu tình này không chỉ không lên án hành vi ngược đãi tù nhân, mà còn công khai chống lại việc điều tra tội ác do binh sĩ Israel gây ra.
Sự việc không dừng lại ở Sde Teiman. Tại căn cứ Beit Lid, nơi 10 nghi phạm bị đưa đến, đám đông tiếp tục gây náo loạn. Đây là các sự kiện “chưa từng có,” cho thấy chính các phần tử người Israel cực hữu sẵn sàng đương đầu không chỉ với người Palestine mà còn với chính lực lượng vũ trang của họ khi cảm thấy lợi ích “người của mình” bị đe dọa. Nó phản ánh một thực tế đáng lo ngại: nhà nước Israel hiện tại dễ dàng lâm vào tình trạng vô luật pháp, xuất phát cả từ áp lực xung đột và những lỗ hổng cơ bản trong thể chế.
2. Tình trạng rệu rã của các nhà nước Israel
Những cuộc bạo loạn ở Sde Teiman và Beit Lid không phải là sự cố cá biệt. Chúng là dấu hiệu cho thấy sự lung lay trong thượng tôn pháp luật tại Israel thời gian qua. Từ năm 2023, tỷ lệ phá án đối với các vụ sát hại trong cộng đồng người Arab Israel giảm kỷ lục: chỉ 17% số vụ được điều tra đến nơi đến chốn. Tình trạng bạo lực của các băng đảng tội phạm càng khoét sâu thêm vết nứt trong lòng xã hội.
Trong khi đó, ở Bờ Tây, bạo lực của các nhóm định cư (settler) chống lại người Palestine leo thang, nhưng số nghi phạm bị bắt giữ chỉ bằng một phần tư so với năm trước. Những hình ảnh quân đội Israel làm ngơ hoặc thậm chí tham gia vào các vụ bạo lực khiến dư luận quốc tế lẫn nội bộ Israel phẫn nộ. Sự lệch lạc trong việc thực thi pháp luật càng trầm trọng hơn khi chính phủ Netanyahu công khai hậu thuẫn mở rộng các khu định cư—động thái gắn liền với tham vọng sáp nhập đất đai ở Bờ Tây.
Trên bình diện pháp lý, Israel cũng đang trải qua cơn khủng hoảng hiến pháp tồi tệ nhất kể từ ngày lập quốc. Thủ tướng Netanyahu và các bộ trưởng thường xuyên phớt lờ khuyến cáo của Tổng chưởng lý; họ thậm chí còn muốn cách chức chính vị quan chức này để tiện bề tung hoành. Việc bổ nhiệm hàng loạt thẩm phán, kể cả vào Tòa án Tối cao, bị chính phủ ngăn trở hơn một năm, dẫn đến những “lỗ hổng nhân sự” nghiêm trọng. Riêng vị trí Chánh án Tòa án Tối cao, vốn không thể để trống, cũng rơi vào bế tắc do sự cản trở từ Bộ Tư pháp.
3. Từ Chiến Tranh Vẫn Chưa Kết Thúc Đến Sự Mất Cân Bằng Quyền Lực
Chưa dừng lại ở đó, Israel hiện đối mặt cùng lúc nhiều nguy cơ an ninh. Dải Gaza chìm trong bom đạn liên miên kể từ cuộc tấn công ngày 7/10/2023 của Hamas khiến hơn một trăm con tin Israel rơi vào tay phe Hamas. Ở phía bắc, lực lượng Hezbollah ở Lebanon cũng liên tục “nắn gân,” đe dọa an ninh Israel. Thêm vào đó, các nhóm dân quân Houthi ở Yemen, các tay súng ở Bờ Tây, cũng như nhiều lực lượng được Iran hậu thuẫn ở Iraq nâng cấp vũ khí, trở thành gọng kìm “đa mặt trận” chực chờ Israel.
Trong bối cảnh “tứ bề thọ địch” như vậy, thật dễ hiểu khi trật tự công cộng trong nước càng bị xói mòn. Tuy nhiên, sự suy yếu của các thiết chế dân chủ và pháp quyền không phải là hệ quả duy nhất của tình trạng chiến tranh liên miên. Ngược lại, chính tham vọng chính trị của một chính phủ cực hữu, thiếu vắng các ràng buộc hiến định, mới đẩy Israel vào vòng xoáy mất cân bằng quyền lực.
4. Kế hoạch cải tổ tư pháp và hệ lụy
Mùa đông năm 2023, chính phủ Netanyahu đã làm bùng nổ một làn sóng phản đối chưa từng có tiền lệ, bắt nguồn từ kế hoạch “đại tu tư pháp.” Theo đó, chính phủ muốn tước bớt (hay thậm chí xóa bỏ) vai trò của tòa án trong việc giám sát và hạn chế quyền lực hành pháp và lập pháp. Các đạo luật mới nhắm đến việc:
- Gỡ bỏ cơ chế “soát xét tư pháp” (judicial review)
- Thay đổi cách thức bổ nhiệm thẩm phán, qua đó chỉ định những người trung thành với liên minh cầm quyền.
- Giảm bớt quyền hạn của Cố vấn pháp lý bộ ngành để họ tuân theo mệnh lệnh chính trị.
Đằng sau bức màn “cải tổ,” chính phủ Netanyahu thực chất muốn củng cố một nhà nước nơi tiếng nói của người cực hữu áp đảo, các giá trị của chủ nghĩa sô-vanh Do Thái ngày càng cực đoan, và người Palestine không còn hy vọng vào một giải pháp công bằng. Trên hết, việc nắm trọn tòa án sẽ tạo nền tảng pháp lý cho việc sáp nhập (annexation) Bờ Tây—mục tiêu lâu đời của phái cực hữu Israel, với chủ trương áp đặt chủ quyền Do Thái trên toàn bộ vùng đất lịch sử.
Hệ lụy của bản kế hoạch này vô cùng nghiêm trọng, và nó khơi mào cuộc khủng hoảng hiến pháp nặng nề. Trong gần một năm, các cuộc tuần hành của người dân bùng nổ khắp đường phố Tel Aviv, Jerusalem, Haifa. Giới quân nhân dự bị đe dọa không tham gia nghĩa vụ. Chính ông Yoav Gallant, Bộ trưởng Quốc phòng, đã nhiều lần kêu gọi hoãn dự luật để tránh làm suy yếu an ninh quốc gia. Dẫu vậy, chính phủ vẫn thông qua một phần gói cải tổ vào tháng 7/2023, bất chấp làn sóng biểu tình.
5. Vắng bón hiến pháp
Một sự thật ít người để ý: Israel từ khi thành lập (năm 1948) đến nay chưa có hiến pháp hoàn chỉnh. Quốc gia này từng đặt mục tiêu xây dựng hiến pháp sau khi Liên Hiệp Quốc thông qua Nghị quyết 181 (năm 1947), yêu cầu cả nhà nước Do Thái lẫn nhà nước Arab phải thiết lập nền tảng dân chủ vững chắc, bao gồm quyền bầu cử phổ quát, quyền bình đẳng, và cơ chế phân chia quyền lực minh bạch.
Tuy nhiên, Thủ tướng đầu tiên, David Ben-Gurion, đã phản đối ý tưởng này sau khi lập quốc. Ông lo ngại hiến pháp sẽ giới hạn quyền lực đảng cầm quyền; và cũng sợ làm phật lòng các đảng tôn giáo. Từ đó, Israel áp dụng một mô hình vá víu: thay vì hiến pháp, quốc gia này dựa vào Tuyên ngôn độc lập, hệ thống “Luật Cơ Bản” (Basic Laws), cùng một loạt tiền lệ pháp lý và thỏa hiệp. Trong khi đó, các quyền con người phổ quát, như quyền bình đẳng, tự do ngôn luận, và quyền tham gia chính trị, không có văn bản đảm bảo mạnh mẽ. Thậm chí, người Arab thiểu số trong lãnh thổ Israel—vốn chiếm từ 15 đến 20% dân số—thường xuyên chịu thiệt thòi.
Biên giới chưa định rõ
Ngoại trừ biên giới với Ai Cập (theo Hiệp định Camp David 1978) và Jordan (1994), Israel chưa bao giờ chính thức “vẽ” đường biên của mình. Phần lớn biên giới phía đông gắn liền với Bờ Tây, một vùng bị chiếm đóng từ Chiến tranh 1967. Chính kẽ hở pháp lý này tạo điều kiện cho làn sóng xây dựng khu định cư, hoặc thậm chí là sáp nhập như với Cao nguyên Golan hay Đông Jerusalem. Mỗi lần Israel mở rộng thêm khu định cư, việc phân định đâu là “đất Israel,” đâu là “lãnh thổ Palestine” lại càng nhập nhằng.
Quy chế công dân và sự phân biệt
Sau cuộc chiến 1948, Israel cấp quyền bầu cử cho người Arab còn ở lại nhưng đồng thời đặt họ dưới chính quyền quân quản suốt gần hai thập niên. Đến 1967, những người Palestine ở Gaza, Đông Jerusalem và Bờ Tây cũng bị đưa vào diện “bị chiếm đóng.” Về sau, do lo ngại thay đổi cán cân nhân khẩu (Jewish majority), nhà nước Israel tìm cách duy trì quy chế “định cư” hoặc “cư trú tạm thời” cho người Palestine, thay vì trao quyền công dân. Cho đến nay, nhiều quy định khắt khe vẫn cản trở quyền lợi của công dân Arab-Israel lẫn người Palestine ở Bờ Tây, Gaza.
Tình trạng này kéo dài suốt nhiều thập kỷ, rồi bùng nổ thành tranh cãi nảy lửa khi chính phủ thông qua “Luật Quốc gia Dân tộc Do Thái” (năm 2018), quy định chỉ người Do Thái có quyền tự quyết. Điều đó dọn đường cho sự phân biệt thể chế: người Arab bị coi như “công dân hạng hai,” ngôn ngữ Arab bị hạ cấp, và chính thức khuyến khích việc xây dựng khu dân cư dành riêng cho người Do Thái.
6. Vết nứt trong tư pháp
Những năm 1990, Tòa án Tối cao Israel nỗ lực áp dụng tư tưởng “chủ nghĩa xét xử tích cực” (judicial activism): khẳng định quyền giám sát của tòa với các đạo luật vi hiến và mở rộng quyền tự do cá nhân (trong khuôn khổ Luật Cơ Bản). Điều này được một bộ phận dân chúng tán thành, đặc biệt là giới cấp tiến, phụ nữ, các nhóm thiểu số tôn giáo, và cả những tổ chức cổ vũ hòa bình.
Song, thành tựu tiến bộ này cũng khơi dậy phản ứng gay gắt từ cánh hữu và các đảng tôn giáo. Họ cho rằng Tòa án Tối cao vi phạm “ý chí đa số,” đe dọa bản sắc Do Thái của Israel, và ngăn cản các chính sách mở rộng khu định cư. Đỉnh điểm, khi tòa không chặn kế hoạch rút khỏi Dải Gaza (năm 2005), các nhóm cực hữu coi tòa là “kẻ phản bội.”
Từ đó, các đảng cánh hữu, đặc biệt là dưới thời Thủ tướng Netanyahu, liên tục thúc đẩy dự luật tấn công vào tính độc lập của tòa: trao cho Knesset (Quốc hội) quyền “ghi đè” phán quyết tòa án, siết chặt quyền biểu quyết của các thẩm phán trong Ủy ban Tuyển chọn Thẩm phán. Bên cạnh đó, việc Netanyahu bị điều tra và truy tố về tham nhũng càng khiến ông cùng đồng minh quyết tâm xóa bỏ mọi rào cản tư pháp.
7. Cải tổ để thôn tính?
Có thể nói, mục tiêu “tối thượng” của kế hoạch cải tổ tư pháp là dọn đường cho việc sáp nhập Bờ Tây. Khi tòa án Israel mất quyền giám sát, hành động bất chấp luật pháp quốc tế trở nên thuận tiện hơn bao giờ hết. Nếu chính phủ triển khai kế hoạch sát nhập, hàng trăm ngàn người Palestine có nguy cơ bị tước quyền tự quyết, sống dưới chế độ quân quản hoặc “khu tự trị” vô danh. Ranh giới giữa một nhà nước dân chủ (tức, cả người Do Thái và Arab cùng có quyền công dân) và một chế độ thực dân chiếm đóng ngày càng mờ nhạt.
Trong khi đó, cộng đồng quốc tế, dù liên tục lên án hành vi chiếm đóng, hiếm khi can thiệp hiệu quả. Nhiều nước phương Tây vẫn viện dẫn “giá trị chung” với Israel, ưu tiên hợp tác an ninh, kinh tế. Chính sách Mỹ dưới thời các tổng thống gần đây cũng vậy, cho đến lúc xung đột tháng 10/2023 leo thang với số thương vong kỷ lục. Sự chồng chất tàn phá ở Gaza và bạo lực ở Bờ Tây cuối cùng đặt ra thách thức cho cả những đồng minh thân cận nhất của Israel: Liệu họ có thể tiếp tục ủng hộ một chính phủ sẵn sàng hy sinh cả nền tảng dân chủ lẫn quyền con người cơ bản?
8. Xã hội Israel rung chuyển
Khi Hamas tấn công Israel ngày 7/10/2023, phong trào biểu tình “chống cải tổ tư pháp” tạm lắng để nhường chỗ cho nỗ lực chiến tranh. Hầu hết mọi người, kể cả những người trước đó phản đối chính phủ, đều dốc sức bảo vệ an ninh quốc gia, hỗ trợ binh sĩ và cứu trợ người dân gặp nạn. Nhưng chỉ vài tháng sau, trước tình trạng chính phủ lơ là giải cứu con tin, lại tiếp tục đẩy mạnh chính sách cực hữu, nhiều người Israel dần vỡ mộng. Họ nhận ra Netanyahu cùng liên minh ưu tiên duy trì quyền lực hơn là chấm dứt chiến sự, dẫn đến những cuộc biểu tình nối tiếp bùng phát.
Kết quả các cuộc thăm dò gần đây cho thấy tỷ lệ ủng hộ dành cho Netanyahu rớt xuống mức kỷ lục. Đa số công chúng (khoảng 70% theo một số khảo sát) muốn ông từ chức. Nhiều người tin rằng lợi ích cá nhân hoặc mục tiêu chính trị của liên minh cầm quyền đã chen lấn lợi ích quốc gia. Trong bối cảnh này, người dân Israel lại càng khao khát một giải pháp toàn diện hơn, không chỉ dừng ở thay đổi chính phủ, mà còn phải tái định hình tận gốc rễ.
9. “Checklist” để kết thúc chiến tranh và xây dựng Tân Israel
Để hướng tới một nền hòa bình bền vững, Israel không thể tách rời hai mục tiêu: chấm dứt xung đột với người Palestine và cải tổ dân chủ một cách căn bản. Dù đã muộn, song vẫn cần thiết tiến hành một tiến trình lập hiến (constitution-building process) nhằm:
- Xác lập đường biên giới rõ ràng: Tái khẳng định ranh giới giữa Israel và một nhà nước Palestine tương lai, ít nhất là trên tinh thần đường biên giới Xanh (Green Line).
- Ban hành Luật Cơ Bản về Quyền và Tự Do: Bảo đảm các quyền tự do ngôn luận, tự do tôn giáo, quyền bình đẳng cho mọi công dân, bao gồm cả công dân Arab Israel.
- Thừa nhận và Bảo vệ Quyền của Cộng đồng Dân tộc Thiểu số: Nhiều nước dân chủ có điều khoản thừa nhận các nhóm dân tộc, ngôn ngữ khác nhau. Israel có thể tham khảo mô hình này để công nhận người Arab là một cộng đồng thiểu số có đầy đủ quyền lợi, song song với bản sắc Do Thái của quốc gia.
- Xây dựng một Cơ chế Tòa án Độc lập và Minh bạch: Thiết lập thủ tục bổ nhiệm thẩm phán khách quan, chống lạm quyền, và duy trì cơ chế giám sát hành pháp – lập pháp.
- Phân chia Quyền lực hợp lý giữa các đảng phái, giai cấp, và tôn giáo: Hạn chế quyền phủ quyết tuyệt đối của các đảng tôn giáo cực đoan, đồng thời cho phép các đảng đại diện cộng đồng Arab tham gia thực sự vào chính phủ.
Quan trọng hơn cả, mọi nỗ lực xây dựng hiến pháp phải gắn liền với tiến trình hòa bình Israel–Palestine. Đã đến lúc Israel chấp nhận rằng giải pháp hai nhà nước (Two-State Solution) hoặc một cấu trúc liên bang – nơi người Palestine có toàn quyền tự quyết – là lối thoát duy nhất. Mọi nỗ lực khác chỉ dẫn đến bế tắc và leo thang bạo lực lâu dài.
Rõ ràng, để xây dựng hiến pháp và nền hòa bình bền vững, Israel phải vượt qua nhiều chướng ngại. Làn sóng chủ nghĩa dân tộc cực đoan đã ăn sâu vào một bộ phận công chúng. Nỗi sợ hãi các cuộc tấn công khủng bố khiến người dân Do Thái không tin tưởng ý tưởng nhượng bộ lãnh thổ hoặc trao quyền cho người Palestine. Ngược lại, người Palestine vừa phải gánh chịu tổn thất nhân mạng và nhà cửa trong các chiến dịch quân sự, vừa oán giận chính sách trừng phạt tập thể kéo dài.
Tuy nhiên, lịch sử cho thấy những xung đột trầm trọng vẫn có thể tìm được lối thoát thông qua đàm phán và tái cơ cấu thể chế. Điển hình, nhiều quốc gia khác như Nam Phi, Bắc Ireland… đã thoát khỏi vòng xoáy bạo lực nhờ một tiến trình hòa bình và dàn xếp hiến pháp minh bạch, dù mất rất nhiều thời gian và công sức.
10. Tương lai nếu Israel không chọn dân chủ
Nếu chính phủ Israel tiếp tục con đường “sáp nhập lặng lẽ,” kiểm soát thêm các vùng đất Palestine mà không trao quyền công dân, nhà nước này sẽ trượt dài về phía một chế độ phân biệt chủng tộc. Khi ấy, Israel sẽ ngày càng xa rời các giá trị chung với các nền dân chủ phương Tây, có nguy cơ phải dựa vào những cường quốc hoặc đối tác phi dân chủ. Ngay hiện tại, một số quốc gia châu Âu và Canada đã hạn chế xuất khẩu vũ khí cho Israel, và tiếng nói kêu gọi trừng phạt Israel có thể lớn dần.
Bên cạnh đó, việc áp đặt quy chế “công dân hạng hai” lên hàng triệu người Palestine sẽ làm dấy lên phản kháng không ngừng, tạo cớ cho các nhóm cực đoan tiếp tục tấn công. Một khi xung đột kéo dài ở Gaza, Bờ Tây, và Lebanon, bản thân các thiết chế trong nội bộ Israel cũng khó duy trì hoạt động bình thường. Vị thế của Tel Aviv trên trường quốc tế sẽ suy yếu, làm lung lay cả nền móng kinh tế và an ninh lâu nay.
11. Kết
Năm 2024 đã chứng kiến những màn đối đầu gay gắt trong chính trị Israel, những cuộc chiến dai dẳng ở Gaza, cùng rủi ro bùng phát ở biên giới Lebanon. Tình trạng bất ổn an ninh, mâu thuẫn đảng phái, và sự xói mòn của nền tư pháp cho thấy Israel đang đứng trước bước ngoặt lịch sử. Hoặc quốc gia này can đảm cải tổ một cách sâu sắc, xây dựng một “hiến pháp đích thực” và chấp nhận giải pháp hòa bình với người Palestine; hoặc tiếp tục trượt vào vòng lẩn quẩn của xung đột, bạo lực, và sự tha hóa của chính quyền.
Bài học rút ra từ phong trào biểu tình rầm rộ năm 2023 là: rất nhiều người Israel, đặc biệt thuộc tầng lớp trung lưu, giới trẻ, và các lực lượng dự bị quân đội, đã thức tỉnh. Họ xuống đường không chỉ để bác bỏ gói cải tổ tư pháp, mà còn vì nhận ra “gót chân Asin” của nhà nước Do Thái—thiếu một nền tảng hiến định vững chắc. Họ khao khát một Israel duy trì được bản sắc dân tộc Do Thái, nhưng cũng tôn trọng quyền bình đẳng và phẩm giá con người, hướng đến một tương lai chung cho cả người Do Thái lẫn người Arab.
Để hiện thực hóa tham vọng đó, con đường không hề đơn giản. Ngay cả khi chiến sự lắng dịu, áp lực chính trị nội bộ và xung đột lợi ích vẫn là rào cản. Song, chính tại thời điểm hỗn loạn nhất, ý chí cải cách có thể được hun đúc mạnh mẽ hơn. Một tiến trình lập hiến có sự tham gia rộng rãi của công chúng, kết hợp với các cam kết chính trị về giải pháp cho Palestine, là chìa khóa duy nhất giúp Israel thoát khỏi hố sâu bất ổn.
Cuối cùng, “Cuộc Chiến Cho Một Israel Mới” không chỉ là cuộc đối đầu vũ trang trên biên cương Gaza hay Lebanon, cũng không đơn thuần là vở kịch giành quyền lực giữa các đảng phái tại Knesset. Đó là cuộc tranh đấu xác định linh hồn của đất nước Israel: Liệu Israel có thể vừa là nhà nước Do Thái vừa là nền dân chủ kiểu mẫu, tôn trọng quyền con người và pháp quyền? Hay quốc gia này sẽ dần trở thành một thực thể nửa dân chủ, nửa độc tài, vướng mãi trong vòng lặp bạo lực với người Palestine?
Câu trả lời nằm ở chính nỗ lực của người dân Israel. Muốn kết thúc xung đột, muốn giữ được sự ủng hộ của thế giới dân chủ, muốn duy trì bản sắc của một dân tộc đã trải qua nhiều thế kỷ đau thương, Israel buộc phải cải tổ, buộc phải kết thúc chiến tranh và mở đường cho một nền hòa bình công bằng. Thời điểm tái sinh ấy có lẽ đang đến rất gần—hoặc cũng có thể bị bỏ lỡ nếu Israel không sẵn sàng đặt nền móng hiến định và từ bỏ con đường chiếm đóng. Tương lai Israel, và cả tương lai Trung Đông, đang phụ thuộc vào lựa chọn này.
