Văn Minh Hy-La

Eris: Nữ thần thù hận Hy Lạp

Eris là nữ thần tiêu biểu cho bất hòa, ghen tị, nguồn gốc mọi đau khổ

Trong thần thoại Hy Lạp, Eris là nữ thần bất hòa và ghanh tị, lấy đau khổ và tranh giành giữa con người làm trò vui. Thần thoại La Mã gọi nàng là Discordia. Nàng thường được minh họa bằng hình ảnh người phụ nữ bận đồ đen, có cánh, tóc tết bím, và nét mặt u ám.

Một số chiến binh và các vị thần khắc hình Eris lên khiên để đe dọa kẻ thù, như khiên của thần Zeus và Hercules.

Trong một số thần thoại và kịch Hy Lạp cổ, Eris thường xuất hiện dưới hình thức được hiểu ngầm chứ không phải nhân vật cụ thể, tức là khi xảy ra mẫu thuẫn hay ganh tị thì đó là lúc nàng tác động.

Minh họa nữ thần Eris trên một bình gốm Hy Lạp cổ

Gốc tích thần Eris

Hesiod viết trong tác phẩm Thần Phả rằng Eris được sinh ra khi Nyx, nữ thần tối cổ của màn đêm… thiến Ouranos, thần bầu trời nguyên thủy. Eris còn có bảy anh chị em khác, tất cả đều mang tai họa cho loài người, như Sự Đổi Lỗi, Sự Thù Oán, Tuổi Già.

Eris trong mọi câu chuyện luôn là nhân vật phản diện, là sự xấu xa phải tránh bằng mọi giá.

Nhưng một tác phẩm khác cũng của Hesiod, Ngày Tháng và Công Việc, nhận định theo cách khác. Ông cho rằng có hai nữ thần cùng tên Eris. Một là thần xấu chuyên mang lại thù hận, chiến tranh và bạo lực, còn người kia là trưởng nữ của Nyx và Zeus, đại diện cho sức khỏe và sự cạnh tranh. Eris này là thần tốt, vì thúc đẩy con người ta cạnh tranh nhau để phát triển.

Hầu hết thần thoại Hy Lạp đều cảnh báo về sự thái quá. Tức là, bất kỳ tính cách nào cũng đều có lợi cho đến khi nó trở nên thái quá. Sự ghanh tị cũng vậy. Ganh tị vừa phải giúp bạn có động lực cố gắng, nhưng ganh tị mù quáng sẽ hủy hoại bản thân. Vậy nên Hesiod mới có ý tưởng về 2 nữ thần Eris, một bên tốt để thúc đẩy sự cố gắng vươn lên, còn một bên xấu đẩy mọi thứ đi đến sự thái quá để khiến con người ta nảy sinh lòng thù hận, ích kỷ.

Hình ảnh nữ thần Eris trên một bình gốm Hy Lạp
Hình ảnh nữ thần Eris trên một bình gốm Hy Lạp

Nữ thần chiến tranh

Homer, một tác gia cổ đại khác, có câu chuyện khác về Eris, chép trong trường ca Iliad. Trong đó, nàng là chị và bạn đồng hành của Ares, suy ra nàng cũng là con gái của Zeus và Hera. Nàng được giao trông coi vấn đề chiến tranh của loài người. Vậy nên, đôi lúc nàng tương đồng với một nữ thần chiến tranh khác là Enyo, khiến Homer, và một tác gia khác là Quintus Smyraneus, nhắc đến nàng với cái tên này trong các tác phẩm của họ.

Nhưng Hesiod, trong Thần Phả, miêu tả Enyo là một nữ thần khác biệt hoàn toàn, là con gái Phorcys và Ceto, một trong nhóm ba chị em gọi là Bộ Ba Xám. Ba chị em này vừa sinh ra đã già nua, có chung một mắt và một răng. Trong câu chuyện Perseus đả bại Medusa, chàng đã ăm trôm con mắt của Bộ Ba Xám này để dò ra vị trí của Medusa.

Tranh Đám cưới của Thetis and Peleus.
Tranh Đám cưới của Thetis and Peleus. Vì không được mời tham dự nên nữ thần Eris đã gửi đến bữa tiệc này một trái táo vàng gây thù hận

Mẹ của mọi sự dữ

Eris có thể sinh đẻ mà không cần người nam. Bằng cách đó, nàng có nhiều người con, tất cả đều chủ trì một tai ương nào đó cho nhân loại. Ponos mang đến sự lao khổ, Lethe ban sự lãng quên, Limos là nạn đói, Algea là đau đớn, Hysminae, Makhae, Phonoi, Androtasiae, và Neucea tiêu biểu cho bạo lực, giết chóc, bất hòa. Nàng còn sinh ra những hiện thân của dối trá, ghen ghét, hỗn loạn, và phá hoại, nguyền rủa.

Hesiod liên hệ nàng với câu chuyện Pandora. Ông viết rằng trước khi nàng Pandora ra đời, con người sống mà không cần làm việc, không bệnh tật, và không có bất kỳ điều xấu xa nào. Nhưng kể từ khi Pandora mở nắp chiếc hộp, thì mọi đau khổ và rắc rối của loài người tràn lan trên mặt đất. Chúng chính là con cái của Eris.

Bi kịch gia đình

Antonius Liberalis, một tác gia cổ đại Hy Lạp, kể trong tác phẩm Metamorphoses câu chuyện một thợ mộc tên là Polytechnus, sống hạnh phúc với vợ là Aedon, tại vùng Lydia. Họ sinh một con trai là Itys. Một ngày nọ, họ tuyên bố rằng gia đình họ còn hạnh phúc hơn cả Hera và Zeus. Điều này khiến nữ thần Hera phật ý, bèn sai Eris gây mối bất hòa giữa đôi vợ chồng, và chia tách họ với nhau.

Hôm đó, khi Polytechnus đang đóng một cỗ xe, còn vợ Aedon đang dệt vải, thì họ bỗng nhiên đánh cược với nhau ai làm xong trước sẽ phải thua cho người kia một người tớ gái. Nữ thần Hera âm thầm giúp Aedon thắng cuộc. Polytechnus tự ái, bèn đến nhà bố vợ, nói rằng đón nàng Chelidon là em vợ tới nhà chơi. Trên đường đi, ông cưỡng hiếp nàng. Xong việc, ông gọt tóc nàng, bắt mặc quần áo khác, đe dọa sẽ giết nàng nếu tiết lộ chuyện này. Về nhà, Polytechnus trao Chelidon cho vợ, nói rằng đây là người tớ gái ông thua cuộc. Aedon không nhận ra đó là em gái.

Sự việc không lâu thì bại lộ. Hai chị em bèn lập mưu báo thù Polytechnus một cách tàn nhẫn. Họ chặt chân tay Itys đem đi hầm lừa cho Polytechnus ăn. Rồi hai chị em trốn về nhà bố mẹ.

Khi Polytechnus nhận ra mình vừa ăn thịt con, ông tức giận đuổi theo tới tận nhà bố vợ để bắt hai chị em. Nhưng tới nơi ông bị kẻ hầu người hạ trong nhà bắt trói, lấy mật ong đổ đầy lên người, rồi quăng vào trong một chuồng cừu. Ruồi muỗi nghe mùi bâu tới cấu xé ông.

Aedon thương hại chồng, nhớ tới tình yêu khi xưa của họ, bèn tới đuổi ruồi nhặng cho ông. Vì vậy mà gia đình toan giết luôn nàng.

Nhận thấy bi kịch như vậy là đã quá lớn, Zeus bèn hóa hai vợ chồng thành đôi chim.

5/5 - (2 votes)

ĐỌC THÊM

Kim Lưu
Chào mọi người, mình là Kim Lưu, người lập Blog Lịch Sử này. Hy vọng blog cung cấp cho các bạn nhiều kiến thức hữu ích và thú vị.