Gái mãi dâm và tu viện nơi thành Florence

Từ câu chuyện của Sant’Elisabetta delle Convertite, ta thấy sự giằng co dai dẳng giữa thực tiễn kinh tế – xã hội và khát khao duy trì đạo đức, danh dự.

Vào thế kỷ 15, Florence nổi tiếng không chỉ bởi các công trình nghệ thuật vĩ đại, mà còn bởi số lượng lớn phụ nữ hành nghề mại dâm và số tu viện đông đảo. Trong bối cảnh các chính sách thành phố cố gắng vừa cho phép mại dâm hoạt động, vừa giữ gìn đạo đức và gia tăng dân số, một tu viện đặc biệt mang tên Sant’Elisabetta delle Convertite ra đời. Tu viện này là nơi nhiều phụ nữ rời bỏ đời sống mại dâm, chọn con đường tu trì, và suốt nhiều thế kỷ, nó được chính quyền Florence hỗ trợ duy trì như một “lối thoát” cần thiết cho người muốn dứt nghề.

Nội dung

Thành Florence hoa lệ

Một câu châm biếm của Giáo hoàng Pius II từng gắn mác Florence là thành phố của “meretrice” (mại dâm) chứ không chỉ “mercatrice” (thương nhân). Thật ra, ở thế kỷ 15, Florence có tỷ lệ đáng kể phụ nữ làm nghề mại dâm, nhưng cũng là nơi có số tu viện nữ đông đảo – khoảng 10% dân số nữ sống trong các tu viện.

Về nguyên nhân, các bản ghi chép sớm từ năm 1318 đã chỉ ra nghèo đói là lý do chính khiến phụ nữ phải bán dâm. Nhiều người không còn lựa chọn kinh tế nào, hoặc bị mắc nợ buộc phải rơi vào hoàn cảnh đó. Chính phủ Florence ban hành luật cấm ép phụ nữ hành nghề mại dâm để trả nợ nhưng không đưa ra giải pháp thoát nghèo cụ thể.

Đầu thế kỷ 15, Florence còn lo ngại rằng dân số chậm phát triển so với các thành bang khác sau đại dịch Cái Chết Đen (plague). Chính quyền thành phố (các “priori”) đổ lỗi cho hai nguyên nhân:

Phụ nữ ăn mặc xa xỉ nên nam giới e ngại chi phí kết hôn quá cao.
Nam giới quan hệ đồng tính (gọi là “sodomy”), dẫn đến chậm lập gia đình.

Để giải quyết, Florence triển khai hai “mũi nhọn”:

Cho phép, thậm chí khuyến khích, tồn tại một khu “phố đèn đỏ” để nam giới độc thân đến, “hâm nóng” ham muốn dị tính.
Thành lập cơ quan kiểm soát và trừng phạt quan hệ đồng tính nam, nhằm “uốn nắn” họ vào hôn nhân.

Trong bối cảnh ấy, tu viện Sant’Elisabetta (còn gọi là Sant’Elisabetta delle Convertite) hiện hữu như lựa chọn “trong sạch” cho những phụ nữ muốn rời bỏ chốn mại dâm.

Sant’Elisabetta delle Convertite

Khởi sự của hội Piccione (1332)

Khoảng đầu thế kỷ 14, một tổ chức “Piccione” (Nghĩa là “bồ câu”) đã thành lập “bệnh viện nhỏ” ở khu Oltrarno – vùng ven sông Arno, nơi dân nghèo và người nhập cư tập trung. Họ nhận thấy nghèo đói khiến nhiều phụ nữ phải bán dâm. Vì thế, họ quyết định xây một tu viện ngay sát bệnh viện, tạo nơi ẩn náu cho những ai muốn “hoán cải” (convertite).

Năm 1332, họ dựng lên tu viện mang tên Sant’Elisabetta delle Convertite (theo thánh Elizabeth xứ Hungary), đồng thời áp dụng Luật dòng Thánh Augustino. Thánh Elizabeth nổi tiếng gắn liền với công việc bệnh viện và thiện nguyện, rất phù hợp mục đích cưu mang.

Ban đầu, số nữ tu không lớn, nhưng dần dần, Sant’Elisabetta trở thành một trong những tu viện có đông nữ tu nhất Florence. Đến năm 1368, có khoảng 25 người. Sang năm 1515, con số này lên tới 162, khiến tu viện trở thành một điểm đến lớn cho những phụ nữ rời khỏi nghề mại dâm.

Florence hợp thức hóa mại dâm và “vai trò” của Sant’Elisabetta

Giữa thế kỷ 15, thành phố lập ra hai cơ quan:

Ufficiali dell’Onestà (“Officers of Decency”): Quản lý mại dâm (đăng ký giấy phép, thu phí, xử kiện), đồng thời ấn định khu phố đèn đỏ “Malacucina” nằm gần trung tâm (nay là Piazza della Republica). Tại đây, phụ nữ phải chấp nhận mọi khách hàng trả đủ tiền và chỉ được hành nghề trong phạm vi cho phép.
Ufficiali di Notte (“Officers of the Night”): Truy bắt và xử phạt nghiêm khắc “sodomy” (đồng tính nam). Từ 1432, cơ quan này thay thế hình phạt tử hình nặng nề trước đó bằng các khoản tiền phạt, với hy vọng dân thường sẽ dễ “tố giác” hơn.

Như vậy, Florence vừa cho mại dâm không gian hoạt động (để phục vụ nam giới, thúc đẩy kết hôn), vừa ngăn “lối đi” đồng tính nam. Nhưng về mặt đạo đức, thành phố cũng muốn tạo “cửa ra” cho phụ nữ không muốn tiếp tục bán dâm. Tu viện Sant’Elisabetta là lựa chọn khả dĩ nhất.

“Trở thành convertite”

Phụ nữ dứt khỏi mại dâm khi vào Sant’Elisabetta phải tuân thủ lối sống tu trì khép kín:

Sau khoảng 1 năm, họ tuyên lời khấn chính thức, trở thành convertite – nghĩa là “người đã hoán cải” từ cuộc đời tội lỗi sang con đường thánh thiện.
Họ không được rời tu viện.
Không phải ai cũng đủ tiền nộp “tiền hồi môn” (dowry) để vào tu viện, nhưng Sant’Elisabetta thường nhận một khoản tối thiểu để không đẩy họ quay lại phố đèn đỏ.

Bù lại, cuộc sống trong tu viện cũng gặp nhiều khó khăn tài chính:

Các convertite thường xuất thân nghèo, ít ai có gia đình giàu bảo trợ.
Tạo nguồn thu: Họ làm công việc may vá, kéo sợi, sản xuất “chỉ vàng” (thread-of-gold) – công việc đòi hỏi tỉ mỉ nhưng lương thấp.

Tuy nhiên, khác với các tu viện “truyền thống” (nơi nhiều gia đình quý tộc gửi con gái), Sant’Elisabetta ít nhận được bảo trợ tư nhân lớn. Lý do: chẳng gia đình quý tộc nào muốn con mình ở tu viện dành cho phụ nữ “từng làm gái mại dâm.”

Sant’Elisabetta và sự “ưu tiên” từ chính quyền Florence

Các nhà cầm quyền thấy: đã cho phép mại dâm thì phải có nơi “chứa” ai muốn rời đi, nếu không việc “hợp thức hóa” sẽ thành tội lỗi thuần túy. Vì vậy, thành phố rót hỗ trợ vào Sant’Elisabetta, dù không thường xuyên:

Chính quyền “chuyển” một phần tiền phạt (thu từ Ufficiali di Notte) sang Sant’Elisabetta (từ 1447), thay vì dùng tiền “đăng ký mại dâm” để hỗ trợ.
Thỉnh thoảng, chính quyền ra lệnh cho tòa án gửi “gạo, thịt, rượu” sang tu viện khi tu viện quá thiếu thốn.

Trớ trêu thay, vì có mối liên hệ mật thiết với chính quyền, tu viện đôi lúc trở thành nơi giam cầm phụ nữ không muốn nhốt chung với đàn ông trong nhà tù thành phố. Một số trường hợp:

Năm 1524, Barbera (phụ nữ đã có chồng) bị nhốt 1 tháng, chi phí do chồng chi trả.
Năm 1531, Lucrezia (16 tuổi), nạn nhân loạn luân do cha mình, bị xem là “đồng lõa” (vì “lời hứa hẹn” của cha) => chịu án 5 năm.
Năm 1537, Betta (phụ nữ trẻ chưa chồng) bị 2 năm vì âm mưu đầu độc chủ.

Những vụ này khiến Sant’Elisabetta càng thêm gánh nặng. Hơn nữa, việc “người ra, kẻ vào” trái với nguyên tắc tu kín.

Thời kỳ Medici và “cú hích” cho Sant’Elisabetta

Đến giai đoạn nhà Medici nắm quyền đại công tước (từ 1570), Cosimo I tiến hành cải tổ mạng lưới phúc lợi rời rạc ở Florence. Ông muốn Sant’Elisabetta tiếp tục vai trò cưu mang người mại dâm hoàn lương.

Năm 1553, Cosimo I ban hành quy định: tu viện chỉ nhận những phụ nữ đã đăng ký với Ufficiali dell’Onestà (tức hành nghề mại dâm chính thức). Nếu nhận người ngoài, tu viện sẽ mất nguồn hỗ trợ.
Quy định này rất hiếm trong lịch sử, vì chính quyền ít khi can thiệp trực tiếp việc tuyển người vào tu viện.
Đồng thời, một phần tài sản của các gái mại dâm (khi qua đời) phải chuyển cho Sant’Elisabetta, nhằm duy trì tu viện.

Năm 1620, trong thời Cosimo II (cháu Cosimo I), tu viện bổ nhiệm ông làm “procuratore” (người đại diện) – một vị trí thường dành cho linh mục nam.

Mục đích: mong được quan tâm cấp cao.
Cuối năm đó, nạn đói và dịch hạch hoành hành, Sant’Elisabetta lại khủng hoảng. Họ cầu cứu Cosimo II và được ông gửi lương thực (lúa, rượu) và tiền.

Cosimo II mất năm 1621. Vợ ông, Archduchess Maria Maddalena of Austria, đồng nhiếp chính với mẹ chồng cho con mình (Ferdinando II) nên tiếp tục bảo trợ Sant’Elisabetta. Năm 1627, bà hiến tặng thêm các tòa nhà liền kề, giúp tu viện có thêm không gian cho hơn 200 nữ tu.

Sant’Elisabetta: Đoạn kết cuối cùng

Kể từ khi thành lập, Sant’Elisabetta luôn là “phao cứu sinh” cho phụ nữ muốn rời bỏ cuộc đời mại dâm. Điều này giúp Florence cân bằng giữa “mại dâm hợp pháp” và “nền tảng đạo đức xã hội”. Thế nhưng, suốt nhiều thế kỷ, tu viện liên tục đối mặt khó khăn tài chính, sống nhờ trợ giúp từ chính quyền và sau này là gia tộc Medici.

Cuối cùng, Sant’Elisabetta tồn tại đến năm 1808, khi Napoleon tiến vào nước Ý và ra lệnh giải thể nhiều dòng tu. Tu viện chấm dứt, trở thành tu viện dành cho người hoàn lương tồn tại lâu nhất châu Âu.

Florence của thế kỷ 14-17 vừa khuyến khích mại dâm như một chính sách “kéo nam giới vào hôn nhân”, vừa lập cơ quan trừng phạt “sodomy”, vừa xây một tu viện làm nơi “chuộc lỗi” cho các phụ nữ muốn thoát đời mại dâm. Sant’Elisabetta delle Convertite trở thành cái tên tiêu biểu cho cuộc giằng co giữa đạo đức, kinh tế, và chính trị trong xã hội Florence.

Nơi ấy, nhiều phụ nữ nghèo khó đã tìm thấy hi vọng, thoát cảnh “Malacucina” bấp bênh để được yên ổn trong tu viện, dẫu đời tu kín không kém phần nghiệt ngã. Đối với chính quyền, Sant’Elisabetta là “giải pháp bắt buộc” để chứng tỏ thành phố không chỉ kiếm lợi từ mại dâm, mà còn mở đường cho sự hối cải.

Tóm lại

Từ câu chuyện của Sant’Elisabetta delle Convertite, ta thấy sự giằng co dai dẳng giữa thực tiễn kinh tế – xã hội và khát khao duy trì đạo đức, danh dự. Bước chân khỏi phố đèn đỏ để vào tu viện là chọn lựa vô cùng khó khăn cho nhiều phụ nữ nghèo. Nhưng chính sự hiện diện của tu viện này lại là chìa khóa để Florence dung hòa hai mặt đối lập: hợp thức hóa mại dâm và nâng đỡ người muốn hoàn lương. Và, trong suốt hơn bốn thế kỷ, Sant’Elisabetta xứng đáng được nhắc đến như biểu tượng cho nỗ lực “cứu rỗi” giữa một thành phố đầy mâu thuẫn.