Trong nhiều thập niên, Hezbollah là tổ chức chính trị – quân sự hàng đầu tại Lebanon, với quyền lực vượt xa bất kỳ đảng phái hay lực lượng nào khác. Tuy nhiên, hiện nay, nhóm này đang chao đảo nghiêm trọng.
Cuộc chiến mới nhất kéo dài suốt một năm với Israel đã để lại tổn thất nặng nề về cơ sở hạ tầng quân sự của Hezbollah. Lực lượng của họ ở miền nam Lebanon, vốn là địa bàn hoạt động truyền thống, đã bị hao mòn. Sau nhiều tháng giao tranh, vào tháng 11 vừa qua, Hezbollah ký thỏa thuận ngừng bắn với Israel và rút quân khỏi miền nam – nơi từng được coi là “thành trì” bất khả xâm phạm của nhóm.
Không lâu sau, chế độ Bashar al-Assad ở Syria sụp đổ, cắt đứt tuyến tiếp tế cốt lõi từ Iran sang Hezbollah. Tehran lâu nay là “nguồn sống” chính về tài chính, vũ khí cho tổ chức này. Giờ đây, Hezbollah còn đối diện nguy cơ đánh mất sự ủng hộ của cộng đồng người Shiite tại Lebanon, vốn là “hậu phương” chính trị – xã hội của nhóm.
Việc Hezbollah suy yếu lại đang mở ra cơ hội cho Lebanon. Lần đầu tiên sau nhiều năm, giới lãnh đạo Lebanon có cơ hội tái khẳng định vị thế của nhà nước và vực dậy quốc gia đang khủng hoảng.
Cơ hội cho Lebanon khôi phục nhà nước
Sau hàng chục năm Lebanon bị coi là “quốc gia thất bại” (failed state) bởi nội chiến, tham nhũng và sự chi phối của các lực lượng vũ trang phi nhà nước, sự suy yếu của Hezbollah mang đến cơ hội hiếm có. Tổng thống mới đắc cử Joseph Aoun – cựu Tư lệnh Lực lượng vũ trang Lebanon, cùng Thủ tướng Nawaf Salam, tuyên bố sẽ khôi phục quyền kiểm soát của nhà nước.
Aoun cam kết rằng chính quyền Lebanon sẽ điều động quân đội trở lại các thị trấn phía nam, đồng thời buộc Hezbollah phải giải giáp. Bên cạnh đó, ông khẳng định Hezbollah sẽ trở thành một đảng phái chính trị bình thường, thay vì là “nhà nước trong nhà nước” với lực lượng quân sự hùng mạnh. Về phần mình, Thủ tướng Salam cũng tuyên bố sẽ tước vũ khí của Hezbollah và tái lập quyền lực của nhà nước Lebanon.
Nếu các cam kết này được thực hiện, Lebanon có thể bước sang một chương mới, cởi bỏ những ám ảnh bạo lực và chia rẽ tôn giáo – chính trị đã đè nặng lên đất nước suốt nhiều thập niên.
Sức mạnh vẫn còn đó: Nguy cơ từ Hezbollah
Mặc dù đang “chao đảo”, Hezbollah chưa hề bị tiêu diệt. Nhóm này và các đồng minh hiện nắm giữ 53/128 ghế trong Quốc hội Lebanon, đủ để chi phối nhiều quyết sách quan trọng. Nếu họ bắt tay được với khối Dân chủ (Democratic Gathering) của lãnh tụ Druze Walid Jumblatt và đảng “Ôn hòa Dân tộc” (National Moderation) của cựu Thủ tướng Saad Hariri, Hezbollah có thể giành thế đa số.
Trong khi đó, không ai dám đảm bảo Hezbollah sẽ không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa bạo lực với các đại biểu Quốc hội hay các phe phái khác để đạt mục tiêu. Lịch sử cho thấy tổ chức này không ngần ngại áp dụng chiêu bài “khủng bố chính trị” nhằm giữ quyền kiểm soát. Nếu vẫn còn hy vọng “phục hồi”, Hezbollah cần kiểm soát bộ máy nhà nước để xoay chuyển tình thế có lợi cho họ.
Đối với Aoun, Salam và những đồng minh muốn cải cách, thời điểm “ra tay” phải sớm – khi Hezbollah còn chưa ổn định sau thất bại. Họ cần bảo đảm rằng công cuộc tái thiết miền nam Lebanon sẽ do các thể chế nhà nước độc lập phụ trách, chứ không phải thông qua kênh của Hezbollah. Mọi hoạt động của chính phủ, ngân hàng trung ương, tòa án… đều không được “nằm trong tay” nhóm này.
Nếu chính quyền thành công, rất có thể Hezbollah sẽ thua lớn trong cuộc bầu cử Quốc hội dự kiến vào tháng 5/2026, dẫn đến suy yếu trầm trọng. Nhưng nếu thất bại, nhóm này sẽ tái sinh, khôi phục sức mạnh và tiếp tục làm suy yếu nhà nước Lebanon.
Canh bạc sai lầm
Chiến tranh gần nhất giữa Hezbollah và Israel nổ ra khi Hamas tấn công biên giới Israel ngày 7/10/2023. Để ủng hộ đồng minh Hamas, Hezbollah bắn tên lửa vào lãnh thổ Israel ngay khi Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) tiến vào Dải Gaza.
Hezbollah (và Tehran) cho rằng Israel lúc ấy đang mải dồn lực đánh Hamas ở Gaza, nên sẽ tìm cách tránh leo thang với một lực lượng sở hữu kho tên lửa tiên tiến như Hezbollah. Nhưng họ đã tính sai. Vào ngày 19/9, Israel kích hoạt hàng loạt thiết bị nổ cài trong những chiếc máy nhắn tin (pager) mà hàng nghìn thành viên Hezbollah vẫn sử dụng. Đợt tấn công này loại khỏi vòng chiến ít nhất 3.000 tay súng, bao gồm nhiều chỉ huy cấp cao.
Kế tiếp, tình báo Israel xác định vị trí và ám sát hàng loạt nhân vật chủ chốt của Hezbollah:
- Ibrahim Qubaisi, chỉ huy lực lượng tên lửa.
- Ba nhà sáng lập còn sống của Hezbollah: Fuad Shukr, Ali Karaki, Ibrahim Aqil.
- Ngày 27/9, Israel hạ sát Hassan Nasrallah – lãnh đạo tối cao suốt 40 năm qua, một biểu tượng quyền lực của Hezbollah.
Cái chết của Nasrallah là đòn nặng nhất. Từ thập niên 1980, ông đã biến Hezbollah thành một thế lực “không thể xem thường”, từng buộc Israel phải rút khỏi Nam Lebanon năm 2000, giành ưu thế trước Israel năm 2006 và mở rộng ảnh hưởng khu vực. Nay, mọi kế hoạch do Nasrallah vạch ra chưa có người kế nhiệm đủ tầm.
Hezbollah buộc phải đưa Naim Qassem – Phó Tổng Thư ký – lên thay. Nhưng Qassem không có tầm vóc, sức hút lẫn sự tinh quái như Nasrallah. Lòng quân suy yếu, nội bộ rạn nứt, đặc biệt trong Hội đồng Shura (cơ quan quyết định quân sự, an ninh, chính trị) của Hezbollah.
Mất đầu mối Syria, bị Iran “quay lưng”?
Bên cạnh tổn thất nhân lực, Hezbollah còn mất phần lớn kho vũ khí trong cuộc đối đầu với Israel. Theo IDF, Hezbollah “bay hơi” 80% tên lửa tầm xa và tên lửa dẫn đường chính xác (giảm từ 5.000 xuống còn chưa đến 1.000), cùng với đó là kho rocket tầm ngắn giảm từ 44.000 xuống còn khoảng 10.000.
Đội quân của Hezbollah vẫn còn trên 10.000 binh sĩ thường trực và nhiều quân dự bị, song không còn các tướng lĩnh giỏi chỉ huy và thiếu chiến lược tái thiết hữu hiệu.
Quan trọng hơn, sự sụp đổ của chế độ Assad ở Syria chặt đứt tuyến đường trung chuyển của Iran cho Hezbollah. Trước đây, Hezbollah thu lợi lớn từ hoạt động buôn lậu captagon qua Syria, giờ cũng khó duy trì. Giờ muốn chuyển hàng qua cảng hoặc sân bay Lebanon, họ sẽ vấp phải sự giám sát chặt chẽ của quân đội Lebanon và cả Mỹ.
Iran cũng ít mặn mà với Hezbollah, khi nhóm này cho thấy họ suy yếu và thậm chí bị Israel xâm nhập tình báo nặng nề. Thay vì là “cánh tay đắc lực” của Tehran, giờ Hezbollah có thể trở thành “gánh nặng”.
Địa vị trong nước
Dù tụt dốc trên bình diện khu vực, Hezbollah vẫn còn đủ ảnh hưởng tại Lebanon để duy trì và mở rộng quyền lực.
- Trong Quốc hội, họ sẽ tận dụng các nghị sĩ thân Hezbollah để can thiệp vào việc bổ nhiệm chức vụ quan trọng về quốc phòng, an ninh, tài chính, tư pháp.
- Chọn Tư lệnh Quân đội tiếp theo: Hezbollah muốn bảo đảm người này không quyết liệt buộc nhóm giải giáp.
- Chọn lãnh đạo an ninh tổng quát (Tổng cục An ninh) sao cho hợp tác tốt với Wafiq Safa – “ông trùm” an ninh của Hezbollah.
- Kiểm soát Ngân hàng Trung ương và Bộ Tài chính để rút tiền về cho tổ chức, duy trì “nền kinh tế ngầm”.
Song, Hezbollah không chỉ dựa vào kênh chính trị. Nhóm này vẫn nắm hàng chục nghìn vũ khí hạng nhẹ, sẵn sàng đe dọa hoặc ám sát quan chức nào dám cản trở. Trước đây, khi quân đội Syria rút khỏi Lebanon năm 2005, Hezbollah tiến hành hàng loạt vụ ám sát, trong đó có cựu Thủ tướng Rafiq Hariri, cựu Bộ trưởng Kinh tế Mohammad Shatah, nhà báo Samir Kassir, Bộ trưởng Công nghiệp Pierre Gemayel…
Tuy nhiên, lần này quân đội Lebanon đã mạnh hơn. Lực lượng vũ trang cũng được phương Tây giám sát, không dễ dàng “làm ngơ” cho Hezbollah. Mặt khác, Hezbollah sẽ phải dè chừng phản ứng của cộng đồng Shiite. Trong cuộc chiến vừa qua, nhiều người Shiite phải lánh nạn tại nhà của người Thiên Chúa giáo và Hồi giáo Sunni. Nếu Hezbollah lại dùng súng đạn đe dọa chính những cộng đồng này, có thể bùng lên sự trả đũa chống người Shiite, khiến Hezbollah mất đi sự ủng hộ của chính “cử tri” trung thành.
Sự ủng hộ của Shiite với Hezbollah vốn lung lay hơn một thập niên nay, kể từ khi nhóm này tiêu tốn tài lực giúp Assad duy trì quyền lực ở Syria (2011). Tiếp đó, khủng hoảng kinh tế Lebanon 2019 khiến người Shiite chung tay cùng các cộng đồng khác biểu tình đòi cải cách, đổ lỗi cho sự tham nhũng của giới chính trị thân Hezbollah. Và hiện tại, việc hàng nghìn người Shiite thiệt mạng, nhà cửa bị tàn phá trong cuộc chiến, nhưng Hezbollah lại không đủ khả năng bồi thường tái thiết, khiến lòng tin càng suy giảm.
Với những người Shiite lớn tuổi, họ từng xem Hezbollah là lực lượng bảo vệ họ khỏi Israel. Nhưng giờ đây, chính Hezbollah tấn công Israel trước, kéo Lebanon vào vòng chiến mà không ai mong muốn, rồi để lại một đất nước hoang tàn. Hezbollah cũng không còn tiền để bù đắp thiệt hại cho người dân. Hình ảnh một “người anh hùng” đã phai nhạt, thay thế bằng sự thật phũ phàng rằng Hezbollah đã thành kẻ gây họa.
Bài Liên Quan
Đòn dứt điểm
Nhìn vào tương lai, có thể Hezbollah phải đối mặt thất bại lớn trong cuộc bầu cử năm 2026. Nhưng để biến khả năng này thành hiện thực, chính quyền Aoun và Salam phải nhanh chóng “cắt dòng tiền” cho Hezbollah và ngăn cản nhóm này “làm trò” trong bộ máy chính trị.
Điều quan trọng nhất: họ phải loại Hezbollah ra khỏi công cuộc tái thiết miền nam. Năm 2006, sau cuộc chiến với Israel, Iran bơm tiền để Hezbollah độc quyền tái thiết khu vực bị tàn phá. Nhờ đó, nhóm này lấy lại sự tín nhiệm. Tuy nhiên, lần này Iran không đủ tiềm lực (và cũng không còn muốn “vung tay”) để đổ tiền vào Hezbollah. Đây là cơ hội để nhà nước Lebanon trực tiếp quản lý toàn bộ quy trình.
Mọi nguồn viện trợ phải đến từ chính phủ và trao trực tiếp cho người dân, không qua các hội đồng hay cơ quan do Hezbollah nắm. Nếu làm được, Chính phủ Aoun – Salam sẽ chứng tỏ rằng người Shiite vẫn là công dân Lebanon, có thể dựa vào nhà nước để được bảo vệ, chứ không phải trông chờ Hezbollah.
Kế đến, ngăn chặn Hezbollah áp đặt nhân sự vào các vị trí Tư lệnh quân đội, Thống đốc ngân hàng trung ương, Tổng cục An ninh và các chức vụ tư pháp cao cấp. Nội các mới phải bảo đảm bản Tuyên bố Chính sách (ministerial statement) bám sát cam kết của Tổng thống Aoun: giải giáp Hezbollah, tái lập chủ quyền quốc gia. Không để Hezbollah hay phe cánh của họ giữ ghế quan trọng, và tòa án phải được quyền xét xử nghiêm nếu Hezbollah dùng vũ lực đe dọa người dân.
Nếu Quốc hội chần chừ, Aoun và Salam nên sử dụng quyền hiến định để thành lập chính phủ mà không cần Quốc hội phê chuẩn – họ có “nghĩa vụ đạo đức” (moral obligation) làm điều đó vì tương lai đất nước.
Vai trò quốc tế
Cộng đồng quốc tế có thể góp phần quan trọng giúp Lebanon “vô hiệu hóa” Hezbollah. Bằng cách gia tăng áp lực để Tuyên bố Chính sách Chính phủ không tiếp tục “hợp pháp hóa” lực lượng “kháng chiến” (từ ngữ ám chỉ Hezbollah), các nước như Saudi Arabia và Mỹ phải kiên quyết giám sát quá trình tái thiết miền nam.
Ngoài ra, Washington và đồng minh nên gây sức ép lên các đối tác địa phương ở Lebanon, buộc họ chỉ đưa người “chống Hezbollah” vào các ghế chủ chốt. Nếu chính quyền Lebanon chần chừ, Mỹ có thể dọa trừng phạt quan chức “cản trở”, hoặc cắt viện trợ. Nhiều khả năng, Beirut sẽ phải nhượng bộ vì họ không thể sống thiếu nguồn tài chính từ nước ngoài.
Triển vọng Lebanon
Dù có sự hỗ trợ quốc tế, con đường “làm suy yếu mãi mãi” Hezbollah không hề dễ dàng và có thể kéo dài nhiều năm. Nhưng lần này, mục tiêu ấy không còn là ảo tưởng.
- Hezbollah đã từ “đội quân tinh nhuệ” trở lại hình hài “dân quân”.
- Họ mất tuyến tiếp viện, thiếu tướng lĩnh, mất lòng dân Shiite và thiếu nguồn tiền Iran.
- Lực lượng vũ trang Lebanon có đủ năng lực giữ trật tự.
Vấn đề còn lại: liệu giới lãnh đạo Lebanon có đủ quyết tâm chính trị để tận dụng “thiên thời địa lợi” hay không. Nếu họ không hành động, Hezbollah sẽ hồi sinh và tiếp tục “bóp nghẹt” tương lai đất nước. Còn nếu chính quyền dám mạnh tay, Lebanon có cơ hội trở lại con đường xây dựng một quốc gia bình thường, nơi quyền lực nằm trong tay các thể chế chứ không phải tổ chức vũ trang phi nhà nước.
Đã đến lúc chấm dứt vòng luẩn quẩn bạo lực – tái thiết – bùng phát xung đột – đổ vỡ. Một Lebanon tốt đẹp hơn hoàn toàn khả thi, nếu người đứng đầu đất nước và cộng đồng quốc tế biết nắm lấy thời cơ.
