Chỉ chưa đầy hai tháng sau khi Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cam kết về một lệnh ngừng bắn theo giai đoạn với Hamas, xung đột tại Dải Gaza lại bùng phát dữ dội. Hàng trăm người Palestine đã thiệt mạng, trong đó có nhiều phụ nữ và trẻ em, khiến cộng đồng quốc tế một lần nữa bàng hoàng trước thảm cảnh nhân đạo. Xung đột càng kéo dài, hậu quả sẽ càng khốc liệt, trong khi triển vọng hòa bình thực sự vẫn vô cùng mờ mịt.
Chiến sự tái diễn
Ngày 18 tháng 3 vừa qua, không quân Israel đã bất ngờ tấn công hàng loạt cơ sở quân sự tại Gaza, gây thiệt mạng hơn 400 người Palestine, bao gồm hơn 300 phụ nữ và trẻ em (theo Bộ Y tế thuộc quyền kiểm soát của Hamas ở Gaza). Trước đó, một lệnh ngừng bắn theo giai đoạn đã được thỏa thuận, cho phép trả tự do cho 30 con tin Hamas bắt giữ trong cuộc tấn công chớp nhoáng vào Israel hôm 7 tháng 10 năm 2023, đồng thời trao trả 8 thi thể con tin. Tuy nhiên, thỏa thuận tạm thời này chỉ trụ vững trong thời gian ngắn. Gần đây, phía Israel lại đề xuất tái lập ngừng bắn để đổi lấy 11 con tin và 16 thi thể.
Mặc dù vậy, nhiều ý kiến cho rằng dù có đạt được một thỏa thuận ngừng bắn mới, hòa bình cho Gaza vẫn còn xa vời. Từ sau cuộc tấn công đẫm máu ngày 7 tháng 10 – cướp đi sinh mạng khoảng 1.250 người Israel – Netanyahu liên tục nhấn mạnh hai mục tiêu: giải cứu toàn bộ con tin và tiêu diệt Hamas. Thế nhưng hai mục tiêu này dường như không thể hoàn thành cùng lúc, vì Hamas sẽ không bao giờ chấp nhận kịch bản “tự hủy diệt”, và chừng nào Israel còn theo đuổi mục tiêu xóa sổ hoàn toàn Hamas, thì những thủ lĩnh Hamas còn sống sót càng có động cơ giữ lại con tin để ngăn chặn hoặc răn đe các cuộc oanh tạc dữ dội.
Ngay cả khi tái lập ngừng bắn, Hamas có thể vẫn trì hoãn việc trả tự do cho toàn bộ con tin. Tương tự, Israel cũng có thể tìm cách lùi hoặc thay đổi tiến trình theo giai đoạn, nhằm tránh việc Hamas tiếp tục duy trì quyền lực. Bất kỳ thỏa thuận nào cũng đứng trước nguy cơ đổ vỡ ngay ở hồi cuối. Hơn nữa, Netanyahu ngày càng tin rằng biện pháp quân sự là lựa chọn hữu hiệu, nhất là khi những màn biểu dương sức mạnh đã làm suy yếu Iran cũng như Hezbollah ở Li-băng. So với thời cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden, khi Israel buộc phải kìm hãm phần nào, thì nay Netanyahu được Tổng thống Donald Trump “bật đèn xanh” nhiều hơn. Việc ông tức tốc đến Washington hai lần trong ba tháng để gặp Trump phần nào chứng tỏ vai trò quan trọng của “thiện chí” từ Nhà Trắng. Nhờ nguồn hậu thuẫn này, quân đội Israel thậm chí đề xuất kế hoạch tái chiếm đóng Dải Gaza, trong lúc các bộ trưởng cực hữu cũng đang bàn thảo phương án “trục xuất” phần lớn cư dân Gaza.
Tuy nhiên, chưa rõ Netanyahu có dám thực hiện trọn vẹn kế hoạch tối đa của phe cực hữu hay không, bởi ông vẫn phải cân nhắc thái độ của Trump – người nổi tiếng với những thay đổi chính sách đột ngột – và năng lực của chính quân đội Israel trong một cuộc chiến lâu dài, tốn kém. Trước mắt, có vẻ Netanyahu sẽ lựa chọn giải pháp “ở giữa”: tiếp tục chiến sự, song vẫn mở ngỏ khả năng đàm phán, duy trì niềm tin của đồng minh cánh hữu rằng ông sẵn sàng đi đến cùng. Cách làm đó giúp Netanyahu tranh thủ sự ủng hộ của các phe phái quan trọng, còn số phận người dân Gaza lại chìm trong bất trắc.
Khó khăn trong thỏa thuận ngừng bắn
Sau hơn 18 tháng chiến sự liên tục, có thời điểm người dân Israel hầu như đồng thuận “cần diệt trừ Hamas”. Tuy nhiên, chính phủ Israel nhanh chóng nhận ra hai mục tiêu – vừa tiêu diệt Hamas vừa giải cứu con tin – khó lòng đồng bộ. Việc triệt hạ triệt để một phong trào du kích có gốc rễ sâu trong cộng đồng Gaza như Hamas là nhiệm vụ có thể kéo dài nhiều năm, trong khi con tin lại không thể chờ đợi lâu đến vậy. Thống kê của The New York Times cho thấy từ tháng 10/2023 đến đầu tháng 3/2025, ít nhất 41 con tin đã thiệt mạng khi bị giam cầm do đói, bệnh tật, bị sát hại hoặc chịu ảnh hưởng từ những cuộc tấn công quân sự của Israel. Những con tin được thả kể lại tình cảnh vô cùng bi đát: bị xích trong các đường hầm chật hẹp, thiếu lương thực, không có thuốc men, thậm chí có người còn bị tra tấn.
Chính vì mục tiêu không được ưu tiên rõ ràng, Israel rơi vào thế “tiến thoái lưỡng nan”: diệt Hamas chưa xong, mà con tin chưa giải cứu được hết. Dù Tel Aviv đã loại bỏ nhiều thủ lĩnh hàng đầu của Hamas (kể cả Yahya Sinwar – lãnh đạo hàng đầu ở Gaza), thì tổ chức này vẫn duy trì được bộ máy hoạt động. Để ngăn Israel “săn đầu”, lãnh đạo Hamas duy trì một vài con tin làm “lá chắn”. Netanyahu không thể chấp nhận tình huống này, ông tuyên bố hoặc Hamas đầu hàng vô điều kiện (đồng nghĩa xóa bỏ toàn bộ lãnh đạo), hoặc Israel tiếp tục cuộc chiến đến khi Hamas suy sụp hoàn toàn. Viễn cảnh các con tin tiếp tục thiệt mạng sẽ được Tel Aviv đổ lỗi cho Hamas.
Trước đây, nhiều người kỳ vọng vào áp lực ngoại giao từ Mỹ dưới thời Joe Biden để buộc Israel phải kiên trì lệnh ngừng bắn. Song từ lúc Donald Trump trở lại Nhà Trắng, kỳ vọng ấy dần tan biến. Mặc dù đầu năm nay, Trump từng thúc ép Netanyahu chấp nhận lệnh ngừng bắn, chính sách của Washington kể từ đó trở nên thiếu mạch lạc. Có những ngày các đặc phái viên Mỹ tung ra sáng kiến mới, nhưng tất cả lại bế tắc. Bản thân Trump có lúc tỏ vẻ thờ ơ, có lúc lại “phóng tay” đưa ra ý tưởng phi thực tế, ví dụ đề xuất biến Gaza thành “Riviera” để thu hút khách du lịch dưới quyền quản lý của Mỹ.
Công khai, Tổng thống Trump vẫn ủng hộ hầu như toàn bộ các biện pháp của Israel. Thế nhưng, ông không giải quyết nghịch lý cốt lõi ngăn cản đàm phán thật sự: Israel muốn chấm dứt Hamas, còn Hamas không chấp nhận “tự sát”. Nhiều tin đồn nói Hamas có thể nhượng lại phần quyền lực chính trị, nhưng giữ lại sức mạnh quân sự tương tự Hezbollah ở Li-băng. Song đến nay, cả Mỹ lẫn các trung gian Ả Rập như Ai Cập, Qatar vẫn chưa thuyết phục được Hamas ký vào văn bản chấm dứt sứ mệnh chính trị đối đầu Israel.
Israel quá tự tin
Một lý do khiến Netanyahu không gấp rút tìm giải pháp hòa bình là quân đội Israel đã phần nào “lấy lại phong độ” sau cú sốc ngày 7 tháng 10. Lực lượng tên lửa cũng như khả năng tác chiến của Hamas giờ khó có thể vươn đến quy mô như trước. Trên những “mặt trận” khác ngoài Gaza, Israel cũng nắm thế thượng phong: hồi tháng 11 năm ngoái, Hezbollah phải chấp nhận một thỏa thuận ngừng bắn không mấy dễ chịu; đến nay, Israel vẫn ném bom nhiều mục tiêu của Hezbollah tại miền nam Li-băng và cả Beirut mà không bị đáp trả. Ở Syria, sau khi chính quyền Bashar al-Assad sụp đổ, Israel đã kiểm soát một phần miền nam nước này. Những “chiến công” liên tiếp khiến Netanyahu thêm táo bạo, sẵn sàng sử dụng vũ lực bất cứ lúc nào. Ví dụ, ngay giữa tháng 3, khi 6 quả rocket rơi xuống lãnh thổ Israel (không rõ do ai phóng), Tel Aviv lập tức oanh tạc một nhà kho UAV của Hezbollah ở Beirut.
Thời còn Biden, Washington vừa ủng hộ Israel vừa tìm cách kiềm chế các chiến dịch của họ. Điển hình, khi Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) tiến vào thành phố Rafah (miền nam Gaza) hồi tháng 5 bất chấp khuyến cáo của Nhà Trắng, Chính phủ Mỹ dưới thời Biden đã trì hoãn việc cung cấp đạn dược chính xác và xe ủi cho Israel. Giờ đây, với Trump, “cái phanh” đó không còn. Trump công khai bày tỏ thái độ tán đồng mọi hành động của Israel, đồng thời cho rằng một nước mạnh “muốn chiếm đất của nước yếu” không phải vấn đề nghiêm trọng. Khi Netanyahu đến Washington tháng 2 vừa qua, Trump thậm chí gợi ý Israel có thể nhân cơ hội chính quyền Assad suy yếu để “chiếm thêm đất” ở Syria. Dù ý tưởng này chưa được nội các Israel nhiệt tình ủng hộ, chính việc nó được nêu ra đã cho thấy bầu không khí “cởi mở” hơn nhiều so với thời Biden.
Kế hoạch tái chiếm Gaza
Không thể phủ nhận Israel đang ở thế chủ động. Giữa tháng 3, giới lãnh đạo quân đội đã trình lên chính phủ một đề án lớn: điều động nhiều sư đoàn vào Gaza, tăng cường huy động quân dự bị, di dời cư dân miền bắc Dải Gaza xuống “khu an toàn” ở phía nam, sau đó tái chiếm đóng toàn bộ Dải Gaza trong vòng vài tháng. Cựu tổng tham mưu trưởng IDF Herzi Halevi trước đây kịch liệt phản đối ý tưởng thành lập một chính quyền quân quản tại Gaza. Nhưng ông đã từ chức vào đầu tháng 3. Người kế nhiệm – Eyal Zamir – có mối quan hệ tốt với giới chính trị gia, do đó “rộng tay” hơn trong việc thực hiện kế hoạch nói trên.
Song, một số chính trị gia cực hữu Israel vẫn đang đặt ra tầm nhìn còn quyết liệt hơn. Chính quyền Trump có lúc thôi nhắc đến kế hoạch “dọn sạch dân cư Gaza”, nhưng nhiều lãnh đạo cánh hữu xem đó là tín hiệu bật đèn xanh để thảo luận công khai hơn về việc “khuyến khích di cư tự nguyện” cho người dân Gaza. Dĩ nhiên, trên thực tế, một chiến dịch “di cư tự nguyện” khó thành hiện thực nếu thiếu vũ lực ép buộc. Bộ trưởng Quốc phòng Israel, Israel Katz, vốn được xem như “cánh tay phải” của Netanyahu, hiện đã lập một cơ quan hành chính mới trong bộ để xúc tiến chính sách di cư này.
Về phía Hamas, tổ chức này vẫn chưa bị đánh bại hoàn toàn. Hai chỉ huy quân sự cao cấp, Izz al-Din al-Haddad và Mohammed Sinwar (em trai Yahya Sinwar), đang nỗ lực tái thiết lại đội ngũ. Giai đoạn ngừng bắn nhiều tuần kể từ tháng 1 giúp các đoàn cứu trợ nhân đạo tiến vào Gaza, đồng thời cho phép Hamas tranh thủ “trích” hàng viện trợ, bán cho dân để gây quỹ. Israel ước tính Hamas đã tuyển mộ thêm khoảng 20.000 tân binh. Các thủ lĩnh Hamas cũng đàn áp mạnh các cuộc biểu tình phản đối họ ở miền bắc Gaza, và đang tận dụng bom chưa nổ của Israel để gài bẫy khắp nơi, chuẩn bị cho khả năng Israel tấn công trên bộ.
Nếu Israel tiến hành chiếm đóng toàn diện Gaza, nguy cơ thương vong cho binh sĩ sẽ rất lớn, chưa kể rủi ro con tin bị sát hại. Nhiều khảo sát dư luận cho thấy khoảng 70% người Israel ủng hộ thỏa thuận với Hamas để trả tự do cho tất cả con tin, cho dù phải đánh đổi bằng cách kết thúc chiến dịch quân sự hay phóng thích hàng nghìn tù nhân Palestine. Tuy vậy, không phải ai cũng dám xuống đường phản đối chính phủ; nhiều người e ngại rằng chỉ trích chính quyền khi quân đội đang chiến đấu là thiếu tinh thần đoàn kết.
Bên cạnh đó, kế hoạch tái chiếm đóng hay “di cư tự nguyện” chắc chắn sẽ làm trầm trọng thêm chia rẽ chính trị nội bộ. Hàng chục nghìn quân dự bị Israel đã phục vụ nhiều tháng liền, bỏ bê gia đình và công việc. Chưa bao giờ Israel chứng kiến tình trạng nản chí trong lực lượng dự bị lớn đến thế, ngay cả so với giai đoạn chiến tranh Li-băng 1982 hay cuộc nổi dậy Intifada lần hai (2000–2006). Một số quân nhân dự bị đe dọa từ chối lệnh gọi nhập ngũ nếu họ cảm thấy kế hoạch quân sự quy mô lớn sẽ khiến thêm nhiều con tin thiệt mạng. Có binh sĩ còn sợ phải rời xa gia đình quá lâu, hoặc phẫn nộ vì chính sách miễn nghĩa vụ quân sự cho người Do Thái chính thống. Tất cả những yếu tố đó khiến tinh thần lực lượng dự bị Israel ngày càng xuống thấp.
Đọc thêm:
- Liệu thuế quan “có qua có lại” là giải pháp tối ưu cho Mỹ?
- Liệu Mỹ có sa lầy nếu xung đột với Iran?
- Đạo luật Smoot-Hawley 1930: Thuế quan có ích gì cho Mỹ?
- Xét lại chuẩn giới hạn nghèo đói toàn cầu
Thế lưỡng nan của Netanyahu
Trước bài toán trên, Netanyahu buộc phải “làm xiếc” giữa nhiều lợi ích xung đột. Ông muốn duy trì xung đột đủ lâu để làm hài lòng phe cực hữu – những người mơ tái lập các khu định cư và thậm chí “trục xuất” cư dân Gaza – nhưng lại không muốn vượt quá giới hạn, vốn có thể gây chia rẽ sâu sắc cả bên trong lẫn bên ngoài Israel. Hồi cuối tháng 3, quốc hội Israel đã thông qua dự luật ngân sách, tạm thời giúp chính phủ Netanyahu tránh nguy cơ tan rã. Tuy nhiên, trong một phiên họp nội các, khi Netanyahu đề cập đến phương án giao Gaza cho một liên minh các nước Ả Rập, Bộ trưởng phụ trách định cư Orit Strook lập tức phản ứng dữ dội: “Gaza là của chúng ta, của Đất Israel, ông định trao cho người Ả Rập ư?”. Netanyahu chỉ vòng vo: “Có thể là chính quyền quân sự, hoặc các phương án khác…”.
Netanyahu cũng không thể “phớt lờ” tham vọng mưu cầu danh tiếng của Trump. Tổng thống Mỹ có thể vẫn ấp ủ một thỏa thuận lớn giữa Mỹ – Ả Rập Xê Út, bao gồm việc bình thường hóa quan hệ Israel – Ả Rập Xê Út và chấm dứt chiến sự ở Gaza. Thêm vào đó, thủ tướng Israel phải đối mặt với một vụ bê bối mới: hai cố vấn truyền thông của ông bị bắt do tình nghi nhận tiền từ chính phủ Qatar. Dẫu vậy, Netanyahu nổi tiếng là chính trị gia dẻo dai. Ông sẵn sàng “nương” vào mọi con bài, kể cả việc “kéo dài” chiến tranh ở Gaza, để giữ vững chiếc ghế quyền lực. Bất chấp số phận con tin, người dân Palestine, hay nguy cơ bất ổn toàn khu vực, Netanyahu vẫn kiên định theo đuổi mục tiêu tối thượng của mình.
Tóm lại
Những diễn biến trên cho thấy xung đột Israel – Hamas chưa hề có dấu hiệu sớm kết thúc. Nỗ lực trung gian hòa giải quốc tế, áp lực dư luận hay các thỏa thuận ngừng bắn ngắn hạn đều chưa thể giải quyết tận gốc mâu thuẫn. Tổ chức Hamas quyết không tan rã, Israel tiếp tục sử dụng sức mạnh quân sự, và con tin cùng người dân Gaza phải chịu tổn thất khôn lường. Khi chưa có một lộ trình hòa bình khả thi, Gaza sẽ tiếp tục đối mặt với tương lai bất ổn kéo dài.
