Trong bối cảnh cuộc xung đột ở Ukraine bước sang năm thứ ba với những diễn biến mới, thế giới đang đứng trước một câu hỏi: Liệu năm 2025 có thể là thời điểm khép lại cuộc chiến tàn khốc này hay không? Hàng triệu người đã phải rời bỏ nhà cửa, nền kinh tế châu Âu và Nga chịu sức ép khủng khiếp, trong khi các đồng minh phương Tây loay hoay với việc duy trì hoặc gia tăng hỗ trợ cho Kyiv. Quan trọng hơn, tại Washington, Tổng thống Mỹ sắp nhậm chức – Donald Trump – liên tục tuyên bố sẽ kết thúc chiến sự “trong vòng 24 giờ” kể từ khi nắm quyền. Song điều đó sẽ xảy ra bằng cách nào, và cái giá phải trả là gì, vẫn là ẩn số.
Dưới đây là những phân tích, góc nhìn và các kịch bản khả dĩ về cách cuộc xung đột Ukraine – Nga có thể đi đến hồi kết vào năm 2025.
Thực trạng cuộc chiến: Ukraine đang dần “đuối sức”?
“Mỗi ngày đều có chuyển động trên toàn tuyến mặt trận. Mọi thứ thay đổi một cách đáng kể,” Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố trong cuộc họp báo cuối năm. Tại vùng Donbas, các đơn vị của Nga không ngừng mở rộng kiểm soát qua những cánh đồng bao la, chầm chậm áp sát từng ngôi làng, từng thị trấn.
Bất chấp một số thắng lợi nhỏ lẻ mà Ukraine đạt được nhờ lối đánh phi đối xứng (công kích các kho hậu cần, cây cầu, hay sở chỉ huy của Nga), rõ ràng cục diện hiện tại cho thấy Ukraine đang mất dần lãnh thổ. Các báo cáo ước tính, sau ba năm xung đột, tổng số người chết và bị thương ở cả hai bên lên tới khoảng một triệu – một con số kinh hoàng thể hiện sự tàn khốc của cuộc chiến.
Việc phương Tây viện trợ vũ khí hiện đại từng mang lại hy vọng rằng Ukraine sẽ xoay chuyển tình hình. Tuy nhiên, tiến độ phản công của Ukraine ở khu vực phía đông đã chậm lại. Những đợt phòng thủ mạnh mẽ của Nga – kết hợp với việc họ không ngần ngại huy động thêm quân và sử dụng chiến thuật biển người ở một số nơi – đang khiến Kyiv chịu tổn thất lớn.
Chiến tuyến kéo dài, xã hội Ukraine kiệt quệ, nguồn nhân lực và vũ khí dần cạn, trong khi ý chí của Moscow dường như vẫn được duy trì bởi các tuyên truyền nội bộ rằng “chiến dịch đặc biệt” phải được hoàn thành bằng mọi giá. Chính trong thời điểm mong manh đó, tại Mỹ, Donald Trump đang trên đường quay lại Nhà Trắng với quan điểm rất khác so với chính quyền Joe Biden.
Donald Trump và lời hứa “kết thúc chiến tranh trong 24 giờ”
“Chúng ta đang lãng phí quá nhiều tiền và những người lính trẻ đang ngã xuống từng ngày,” Trump tuyên bố, thể hiện sự sốt ruột với cuộc chiến. Quan điểm lâu nay của ông là Mỹ đang “tiêu tốn” quá nhiều nguồn lực vào Ukraine, trong khi điều đó có thể đẩy thế giới tới nguy cơ leo thang xung đột.
Ông Michael Kofman – chuyên gia tại Carnegie Endowment for International Peace – nhận định đội ngũ của Trump sắp tới sẽ phải đối mặt với hai thách thức lớn:
- Kế thừa một cuộc chiến đang đi xuống cho Ukraine – tức là quỹ thời gian để “ổn định” tình hình không còn nhiều.
- Chưa có “lý thuyết thành công” rõ ràng – tức là Trump có thể không có một chiến lược được chuẩn bị kỹ để đạt kết quả tốt nhất cho Mỹ và các đồng minh.
Dĩ nhiên, Trump từng đưa ra phát biểu gây lo ngại rằng ông có thể cắt giảm viện trợ, hoặc “giảm nhiệt” cam kết quốc phòng với Ukraine. Tuy nhiên, ở một số cuộc phỏng vấn, ông cũng tỏ ý rằng để đàm phán thành công, Mỹ không thể “bỏ rơi Ukraine” hoàn toàn, vì “bạn không thể đạt thỏa thuận nếu ngay từ đầu đã vứt bỏ đối tác”.
Vấn đề là Trump nổi tiếng với tính khí khó đoán. Ngay bản thân giới quan sát tại Washington cũng chưa thể chắc chắn ông sẽ thực thi bao nhiêu phần trăm những lời hứa. Nếu Trump thực sự muốn “xuống thang” nhanh, có thể ông sẽ ép Kyiv ký kết một thỏa thuận bất lợi. Ngược lại, nếu ông muốn duy trì một “chiến thắng biểu tượng” cho Mỹ, có thể ông tiếp tục cung cấp một mức hỗ trợ quân sự nhất định, nhưng đòi hỏi Ukraine phải nhượng bộ chính trị, đặc biệt là về các biên giới và quy chế của những vùng đã bị Nga chiếm giữ.
Lập trường của Ukraine: Chưa muốn đàm phán, nhưng phải chuẩn bị
Phía Ukraine cho rằng việc nói tới thương lượng bây giờ vẫn còn quá sớm. “Nói về đàm phán vào lúc này chỉ là ảo tưởng. Nga chưa phải trả giá đủ đắt,” cố vấn Mykhailo Podolyak khẳng định.
Sau ba năm kháng cự, Ukraine đã trả giá vô cùng lớn về người và của. Lãnh đạo Ukraine – Tổng thống Volodymyr Zelensky – ý thức rằng mọi thỏa thuận hòa bình chỉ khả thi nếu bảo đảm được an ninh lâu dài cho Kyiv, và Nga thực sự phải bị ràng buộc bởi các cam kết quốc tế.
Tuy vậy, Zelensky cũng hiểu rõ tầm quan trọng của một mối quan hệ “dễ chịu” với ông Trump, một người có xu hướng nhìn nhận vấn đề theo kiểu “giao dịch” và đặt lợi ích Mỹ lên hàng đầu. Kể từ khi Trump thắng cử, Zelensky nhanh chóng gửi lời chúc mừng, cử phái đoàn tiếp xúc với đội ngũ của Trump, đồng thời tranh thủ sự hỗ trợ từ Tổng thống Pháp Emmanuel Macron để dàn xếp một cuộc gặp trực tiếp với Trump ở Paris.
“Đây là bước đi chiến lược khôn ngoan: Zelensky muốn thể hiện mình sẵn sàng hợp tác,” theo cựu Ngoại trưởng Dmytro Kuleba. Phía Ukraine kỳ vọng Trump có thể lắng nghe, thậm chí “mượn” một vài ý tưởng của Ukraine và trình bày như chính sách của mình. “Họ biết cách làm việc với ‘cái tôi’ to lớn của Trump,” một nhà phân tích nhấn mạnh.
Các kịch bản “kết thúc” và “Kế hoạch Chiến thắng” của Zelensky
Tháng 10 vừa qua, Zelensky công bố “Kế hoạch Chiến thắng” – một đề xuất tổng thể về an ninh, kinh tế và chính trị. Trong đó, ông nêu ý tưởng rằng một khi chiến tranh chấm dứt, các binh sĩ Ukraine, vốn được tôi luyện qua chiến sự, có thể “thay thế” hiện diện quân sự của Mỹ tại châu Âu, qua đó giảm gánh nặng cho Washington.
Ngoài ra, Ukraine còn sở hữu tài nguyên quý như uranium, graphite, lithium – những khoáng sản có giá trị chiến lược. Zelensky tuyên bố: “Hoặc tài nguyên này sẽ về tay Nga, hoặc sẽ về tay Ukraine và thế giới dân chủ”. Đây rõ ràng là cách để Kyiv nêu ra một viễn cảnh “cùng hưởng lợi” với Mỹ (và phương Tây) sau chiến tranh.
Tuy nhiên, không phải điểm nào trong “Kế hoạch Chiến thắng” cũng được đồng minh đón nhận. Câu chuyện gia nhập NATO của Ukraine vẫn là bài toán hóc búa, khi nhiều thành viên cốt lõi (như Mỹ, Đức) lo ngại kích hoạt nghĩa vụ phòng thủ tập thể sẽ kéo NATO vào đối đầu trực diện với Nga.
Zelensky từng nói sẽ chấp nhận “gia nhập NATO cho phần lãnh thổ hiện được kiểm soát” – tạm thời không áp dụng cho các vùng đang tranh chấp – như một giải pháp trung gian để nhanh chóng kết thúc giai đoạn chiến sự nóng. Nhưng cho đến nay, vẫn chưa có cam kết chính thức từ NATO.
Bài toán “an ninh thay thế” nếu không thể gia nhập NATO
Nếu cánh cửa NATO tiếp tục bế tắc, Ukraine – với sự mất mát quá lớn, vẫn đòi hỏi các bảo đảm an ninh nghiêm túc. “Chúng tôi đã nhiều lần bị lừa bởi những văn bản hứa hẹn suông,” theo cố vấn Podolyak, ám chỉ “Biên bản Budapest 1994” (nơi Ukraine từ bỏ vũ khí hạt nhân để đổi lấy cam kết tôn trọng chủ quyền) và các Thỏa thuận Minsk 2014-2015 (không thể ngăn chiến sự ở Donbas leo thang).
Ukraine muốn có “một cơ chế ràng buộc quân sự” tương tự Điều 5 Hiệp ước NATO – tức khi Nga tấn công, sẽ lập tức có hành động đáp trả từ một liên minh hùng mạnh. Đây chính là vấn đề cốt lõi, vì nếu không có Mỹ tham gia bảo đảm, mọi “giải pháp an ninh châu Âu” cũng chỉ là “cái bánh vẽ”.
Trong giới nghiên cứu châu Âu, từng có đề xuất tung lực lượng gìn giữ hòa bình (của Liên minh châu Âu hoặc Liên Hiệp Quốc) vào Ukraine, thậm chí triển khai lực lượng phản ứng nhanh do Anh dẫn đầu (Joint Expeditionary Force) với sự góp mặt của các quốc gia Bắc Âu và vùng Baltic.
Nhưng giới chuyên gia như Kofman lại hoài nghi: “Nếu không có Mỹ thì mọi thỏa thuận an ninh chỉ là ‘chiếc bánh donut thiếu nhân’.” Phía Ukraine cũng đồng tình: muốn răn đe Nga, cần có nguy cơ thực sự rằng Mỹ và đồng minh sẽ không ngần ngại dùng vũ lực.
Nga và những áp lực ngày càng lớn
Phía Nga cũng đang gánh tổn thất to lớn. Tổn thất nhân lực trên chiến trường – theo ước tính của phương Tây – có thể lên tới 1.500 người chết và bị thương mỗi ngày. Điều đó không ngăn ông Putin tiếp tục dốc sức. Tuy nhiên, áp lực kinh tế ngày một gia tăng.
Trừng phạt quốc tế tưởng chừng không làm Nga “sụp đổ ngay”, nhưng đã bào mòn dần khả năng tăng trưởng. Lãi suất của Nga giờ ở mức 23%, lạm phát hơn 9%, đồng rúp trượt giá, tăng trưởng 2025 dự báo chậm lại đáng kể. Putin vẫn tỏ ra bình tĩnh, nhưng khó mà bác bỏ rằng Nga đang chịu “vết thương kinh tế” nghiêm trọng.
Giống như Ukraine, Nga cũng sẽ tới một thời điểm phải đánh giá có nên tiếp tục “sa lầy” hay không. Nếu chiến tuyến tại Donbas “đông cứng” mà Moscow vẫn không thể chiếm trọn toàn bộ vùng Donetsk và Luhansk (như mục tiêu ban đầu), có thể họ sẽ cân nhắc đàm phán để “hợp thức hóa” những gì đã chiếm được.
Vấn đề là khi “ngồi vào bàn”, Putin chắc chắn muốn giữ các lãnh thổ đã sáp nhập: Crimea, Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia và Kherson (dù Nga không kiểm soát toàn bộ hai tỉnh cuối cùng này). Điều này đi ngược “lằn ranh đỏ” của Ukraine, vốn khăng khăng đòi khôi phục biên giới năm 1991.
Sự chuẩn bị của châu Âu và chính quyền Biden sắp mãn nhiệm
Trong khi đó, các đồng minh châu Âu và chính quyền Biden (trong những ngày cuối nhiệm kỳ) đang “chạy đua” để cấp thêm vũ khí, trang thiết bị cho Ukraine, hy vọng giúp Kyiv trụ vững, tạo “điểm tựa” trước khi Trump chính thức bước vào Nhà Trắng.
- NATO: Tổng thư ký Mark Rutte (theo cập nhật, ông thay Jens Stoltenberg) tuyên bố “mọi lựa chọn đều được đặt ra”, bao gồm việc tăng cường hệ thống phòng không, bảo vệ hạ tầng năng lượng của Ukraine khỏi các cuộc tấn công tên lửa và UAV của Nga.
- Anh: Bộ trưởng Quốc phòng John Healey gợi ý có thể triển khai binh sĩ Anh đến Ukraine để huấn luyện quân sự tại chỗ (trước đây Anh thường huấn luyện binh sĩ Ukraine ở Ba Lan hoặc trên lãnh thổ Anh). Đây là bước tiến mới nhưng cũng chứa nhiều rủi ro nếu xung đột leo thang.
- Mỹ (dưới thời Biden): Dồn dập chuyển giao thêm khí tài trong khả năng, nhưng quỹ thời gian còn lại không dài. “Chúng tôi muốn chuyển nhanh nhất có thể, nhưng có những giới hạn về thủ tục cũng như năng lực sản xuất,” một nguồn tin quốc hội Mỹ cho biết.
Cuối tháng 12, có tin đồn rằng Trump sẽ vẫn duy trì viện trợ quân sự cho Ukraine nhưng yêu cầu các nước NATO khác phải chi tiêu quốc phòng cao hơn hẳn. “Ông ấy không muốn Mỹ một mình gánh vác,” giới phân tích nhận xét.
Về mảng cấm vận kinh tế, EU và Mỹ đã áp hơn mười lăm gói trừng phạt với Nga, khiến khả năng tiếp cận công nghệ cao, dòng vốn nước ngoài của Moscow bị giới hạn. Thế nhưng, “chưa có cú đòn ‘chí mạng’ nào khiến kinh tế Nga gục hẳn,” một quan chức Mỹ thừa nhận. Song càng về sau, tác động càng ngấm và đến năm 2025, áp lực có thể buộc điện Kremlin phải điều chỉnh toan tính.
“Khi chi phí chiến tranh ngày càng đắt, thương vong nhân lực ngày càng lớn, và nền kinh tế bị vắt kiệt, Nga có thể nghĩ tới hòa đàm,” một quan chức quốc phòng phương Tây dự đoán. Vấn đề là Ukraine phải bảo toàn lãnh thổ ra sao, và liệu Putin có chỉ chấp nhận “đóng băng” ở những vùng đã chiếm?
“Hòa bình trần trụi” hay “hòa bình + đảm bảo an ninh”?
Trong kịch bản năm 2025, nếu có đàm phán hòa bình, Zelensky sẽ không thể dừng lại ở việc “ngừng bắn” mà thiếu cơ chế ràng buộc. “Nếu đồng ý một lệnh ngừng bắn không kèm bảo đảm, đó là tự sát,” nhà phân tích Orysia Lutsevych tại Chatham House cảnh báo.
Cấu trúc an ninh “lý tưởng” cho Ukraine, từ góc nhìn của Kyiv, là một biến thể của Điều 5 NATO, hoặc ít nhất là “có Mỹ trong thành phần đảm bảo” – sẵn sàng dùng biện pháp quân sự đáp trả Nga ngay khi xảy ra xâm lược.
Trong trường hợp NATO không chính thức kết nạp Ukraine toàn phần, có thể sẽ có một hiệp ước đa phương nào đó giữa Mỹ, Anh, Pháp và một số quốc gia chủ chốt, cam kết “phòng thủ chung” cho lãnh thổ hiện do Ukraine kiểm soát. Đây là “kịch bản trung gian” mà một số giới chức phương Tây bàn thảo: Ukraine chấp nhận tạm “đóng băng” vùng bị chiếm, đợi đàm phán về biên giới cuối cùng sau này.
Thỏa thuận dạng này nếu thành công sẽ giảm “nguy cơ tức thì” cho Kyiv, đồng thời cho phép Nga “giữ” các vùng đã kiểm soát, chờ thương lượng lâu dài – mà có thể kéo dài nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ.
Tất nhiên, việc thuyết phục chính phủ Ukraine chấp nhận mất tạm thời (hoặc vĩnh viễn) một phần lãnh thổ không hề dễ. Trong khi người dân Ukraine đã đổ máu để giành lại từng mét đất, phía Nga vẫn tuyên bố vùng Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia, Kherson, Crimea là “lãnh thổ thuộc Liên bang Nga”.
Chính vì thế, một “hòa bình nửa vời” có thể là kết quả khả dĩ nhất. Cuộc xung đột có thể “đóng băng” tương tự kịch bản ở Triều Tiên – Hàn Quốc sau chiến tranh 1953, với một đường phân giới mà hai bên vẫn mang ác cảm. Nhưng ít nhất, sự bắn giết sẽ tạm dừng, mang lại quãng nghỉ cho dân thường.
Vai trò của nước Anh và đồng minh châu Âu
Chính phủ các nước châu Âu hiện chia rẽ về mức độ ủng hộ Ukraine. Ba Lan, Baltic hay Scandinavia muốn tăng sức ép tối đa lên Nga, trong khi Đức, Pháp vẫn dè chừng, lo sợ đẩy Moscow tới bước đường cùng.
Anh, dưới thời Thủ tướng Keir Starmer, tỏ rõ quyết tâm đứng cùng Ukraine. Việc London đề xuất gửi quân huấn luyện trực tiếp ở Ukraine là một thông điệp cứng rắn cho Moscow. Song nếu Trump đàm phán theo hướng “giảm xung đột” – hay tệ hơn là ép Ukraine nhượng đất – Anh và những nước Đông Âu “diều hâu” có dám phản đối Mỹ hay không?
Khi mà châu Âu vẫn phụ thuộc nhiều vào “ô hạt nhân” và vai trò lãnh đạo của Washington, các nước EU khó có thể đi ngược hướng của Mỹ trong vấn đề then chốt là Ukraine. Vì thế, những gì Trump lựa chọn sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến lập trường của châu Âu.
Lằn ranh đỏ: Thời điểm Putin “xuống nước”?
Câu hỏi cuối cùng: Liệu Putin có chịu đến bàn đàm phán vào năm 2025? Và trong điều kiện nào?
- Áp lực từ thương vong và kinh tế: Tổn thất binh lính tiếp tục tăng cao, kinh tế Nga suy yếu do lệnh trừng phạt, chi phí quân sự khổng lồ và nguồn dự trữ ngoại tệ cạn kiệt.
- Kết quả trên thực địa: Nếu Nga cảm thấy họ đã chiếm được vùng lãnh thổ “cốt lõi” như Donetsk – Luhansk – cầu nối đến Crimea, và không có triển vọng “cắn thêm” bất cứ phần đất nào của Ukraine, họ có thể chấp nhận dừng.
- Thay đổi chính trị nội bộ Nga: Hiện chưa có dấu hiệu Putin bị lật đổ, nhưng nếu nội bộ Nga có biến động, một nhân vật “thực dụng” hơn có thể xuất hiện, sẵn sàng hòa hoãn.
Tuy nhiên, cũng có khả năng Putin vẫn “cố chấp” kéo dài xung đột, tin rằng thời gian sẽ bào mòn ý chí của phương Tây và Ukraine. Nếu Trump giảm viện trợ, có thể là “thời cơ vàng” để Moscow tiến sâu hơn.
Như vậy, kịch bản năm 2025 có thể là một cuộc đàm phán “đóng băng” ranh giới, hoặc tiếp tục leo thang nếu Putin cho rằng đối thủ đang suy yếu. Bên cạnh đó, Ukraine cũng quyết không rời bàn đàm phán nếu không có những cam kết an ninh vững chắc.
Ai thắng, ai thua, và “hòa bình” có thực sự bền vững?
Sau ba năm, một “hòa bình” nếu xảy ra ở Ukraine cũng khó bảo đảm dài lâu, bởi cả Nga và Ukraine đều có những “vết thương” và tham vọng chưa được giải quyết. Lịch sử châu Âu cho thấy, nhiều hiệp ước hòa bình chỉ tạm dừng chiến sự, để rồi xung đột lại bùng phát.
- Với Ukraine: Dù giành được một số bảo đảm an ninh, mất mát phần lãnh thổ sẽ gây chia rẽ nội bộ, tâm lý “phục thù” có thể âm ỉ.
- Với Nga: Dù được sáp nhập lãnh thổ, thiệt hại khổng lồ về kinh tế và con người, cộng với sự thù địch của phần lớn thế giới, có thể làm Nga suy yếu lâu dài.
- Với Mỹ và châu Âu: Nếu đạt “thỏa thuận” bằng cách “xuống thang” quá nhiều, sẽ đánh mất uy tín; còn nếu cứng rắn, họ phải tiếp tục gánh nặng chi phí xung đột.
Donald Trump – với vai trò tổng thống Mỹ trong nhiệm kỳ tiếp theo – sẽ là nhân vật trung tâm quyết định: liệu Washington có rút bớt vũ khí và tiền cho Ukraine, buộc Zelensky chấp nhận thương lượng bất lợi? Hay Trump sẽ xoay thành “người hòa giải” hùng biện, dàn xếp một thỏa thuận khiến cả Nga và Ukraine đều không thể từ chối?
Lời kết
Ba năm chiến tranh giữa Nga và Ukraine là ba năm đẫm máu và đầy bất trắc cho châu Âu, đồng thời làm chấn động cả hệ thống quan hệ quốc tế. Năm 2025 được xem là “nút giao” tiềm năng cho một giải pháp – hay ít nhất là một lệnh ngừng bắn mang tính tạm thời.
- Nếu Moscow nhận thấy không thể tiến xa hơn mà không phải trả giá quá đắt, nếu Kyiv tìm được một dạng “bảo hộ an ninh” từ Mỹ hoặc NATO, nếu Washington dưới thời Trump vẫn muốn giữ vai trò “nhà thương thảo” có trách nhiệm, thì có lẽ ta sẽ thấy một “kết cục đàm phán” vào cuối năm 2025.
- Ngược lại, nếu Putin tin rằng thời gian đang ủng hộ ông và Trump thực sự “buông tay” với Ukraine, xung đột có thể còn tiếp diễn, dù ở cường độ thấp hơn hoặc dưới hình thức đóng băng “nửa vời”.
“Hòa bình hay kéo dài?” – câu trả lời còn phụ thuộc rất nhiều vào những chuyển dịch chính trị nội bộ ở Nga, Ukraine, và đặc biệt là quyết sách của Mỹ. Điều chắc chắn là mọi bên đều đã mất mát quá nhiều, và bất kỳ “thỏa thuận” nào cũng sẽ để lại di chứng lâu dài.
Cuộc chiến Ukraine, bước sang năm thứ ba, đã trở thành cuộc khủng hoảng lớn nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến II. Liệu năm 2025 sẽ là thời điểm khép lại trang sử đau thương ấy hay chúng ta chỉ chứng kiến một “thỏa thuận tạm thời” chực chờ nổ tung? Tất cả đang chờ đợi những quyết định quan trọng từ Moscow, Kyiv, và đặc biệt là từ Nhà Trắng – nơi Donald Trump một lần nữa quay lại vũ đài chính trị với tham vọng “kết thúc” cuộc chiến chỉ trong “24 giờ”.
Dù kết cục ra sao, cái giá về nhân mạng, kinh tế và an ninh khu vực có thể sẽ để lại hậu quả kéo dài hàng chục năm, nếu không muốn nói là dài lâu hơn nữa.
