Nếu hỏi một người La Mã cổ đại rằng “người Celt là ai?”, câu trả lời có thể là: “lũ man rợ sơn mình xanh, sống hoang dã, và săn đầu người làm cúp rượu.” Nhưng sau lớp sơn hằn học ấy là gì? Câu chuyện về người Celt – những tộc người từng chiếm giữ cả một vùng châu Âu rộng lớn – lại phức tạp hơn nhiều.
Một cái nhìn méo mó
Từ “Celt” (Celtae trong tiếng La Mã, Keltoi trong tiếng Hy Lạp) là một khái niệm mà người La Mã và Hy Lạp cổ dùng để chỉ tất cả các bộ tộc sống ngoài phạm vi “văn minh” của họ – từ Pháp, Tây Ban Nha, Đức cho đến Anh, Ireland và thậm chí là cả dãy Alps. Dù khác biệt về chủng tộc, ngôn ngữ và phong tục, họ bị gộp lại thành một nhóm – “bọn man rợ Celt.”
Và vì phần lớn những gì còn sót lại về người Celt ngày nay là qua ghi chép của người La Mã, góc nhìn ấy đã chi phối cách chúng ta hình dung về họ: một dân tộc hoang dã, thô lỗ, thích chiến tranh và phản loạn.
Thù địch từ những cuộc đụng độ đầu tiên
Mối thù giữa La Mã và người Celt bắt đầu từ rất sớm. Năm 387 TCN, một thủ lĩnh Celt tên là Brennus kéo quân tấn công và cướp phá thành Rome. Dù không chiếm được đồi Capitol – trung tâm thần thánh của thành phố – nhưng cú sốc đó đã khắc sâu trong ký ức người La Mã.
Từ đó, “người Celt” trở thành hình ảnh gắn liền với nỗi sợ, sự hỗn loạn và hiểm họa.
Cuộc chiến không ngừng
Trong suốt hơn hai thế kỷ sau đó, La Mã liên tục đụng độ với các bộ tộc Celt. Năm 225 TCN, các bộ tộc Boii, Insubres và Gaesatae hợp sức chống lại La Mã trong trận Telamon – và thất bại. Đó là một bước ngoặt: La Mã chiếm quyền kiểm soát bán đảo Ý.
Trên bán đảo Iberia, các cuộc chiến khốc liệt kéo dài cả thế kỷ giữa người Celtiberian và quân La Mã. Đỉnh điểm là trận vây hãm thành Numantia (133 TCN), nơi dân chúng chịu đói, đốt phá thành trì rồi mới chịu đầu hàng.
Và rồi đến cuộc chiến nổi tiếng nhất – các chiến dịch của Julius Caesar ở vùng Gaul (58–50 TCN). Trong tác phẩm De Bello Gallico, Caesar không chỉ kể lại chi tiết các trận đánh mà còn dựng nên một hình ảnh người Celt như một dân tộc “khác lạ” về mọi mặt: từ cách ăn mặc, nhuộm mình bằng cây woad cho đến chuyện nhiều người chung một vợ.
Sau cùng, ông đánh bại thủ lĩnh Vercingetorix, biểu tượng kháng chiến của người Gaul – và gắn thêm chiếc đinh định mệnh vào hình ảnh “man rợ thất bại.”
Boudica – Nữ hoàng nổi loạn
Không chỉ ở lục địa, người Celt ở Anh cũng kháng cự dữ dội. Năm 60 sau Công nguyên, sau khi La Mã xâm lược và chiếm Anh, nữ hoàng Boudica của bộ tộc Iceni đã dẫn đầu một cuộc khởi nghĩa đẫm máu để trả thù việc gia đình bị lăng nhục.
Bà đốt phá Camulodunum, cướp sạch Londinium (Luân Đôn) và đánh thắng liên tiếp các đội quân La Mã. Tuy thất bại về sau, cuộc nổi dậy của Boudica khiến hoàng đế Nero suýt rút quân khỏi Anh. Trong sử sách La Mã, Boudica hiện lên với mái tóc đỏ rực, chiếc vòng cổ vàng và ánh mắt đáng sợ – biểu tượng của một “nữ chiến binh man rợ.”
Sự thật hay tuyên truyền?
Các nhà sử học La Mã, như Caesar, Livy hay Cassius Dio, viết rất nhiều về người Celt – từ việc săn đầu địch làm cúp rượu đến chuyện họ đeo vòng cổ bằng vàng, mặc áo da và nhuộm mình xanh.
Họ mô tả người Celt như những kẻ đáng sợ nhưng kém văn minh – từ hành vi, tín ngưỡng đến lối sống. Những câu chuyện về việc các thầy tế Celt dùng đầu sọ địch để rót rượu trong lễ tế được kể lại như một minh chứng cho sự dã man – nhưng ngày nay, giới khảo cổ cho rằng có thể bị phóng đại hoặc diễn giải sai.
BÀI LIÊN QUAN:
Người Celt qua điêu khắc La Mã
Không chỉ viết, người La Mã còn thể hiện cái nhìn của mình về người Celt qua điêu khắc. Tác phẩm Dying Gaul – bản sao La Mã của một bức tượng Hy Lạp – mô tả một chiến binh Celt đang hấp hối. Anh ta cường tráng, tóc bờm sư tử, đeo vòng cổ, trần truồng và gục ngã – vừa đáng thương, vừa oai hùng, nhưng vẫn “thua” trước La Mã.
Một bức tượng khác – Ludovisi Gaul – cho thấy một người đàn ông Celt đang giết vợ rồi tự sát để khỏi bị bắt. Dù mang tính bi tráng, những hình ảnh này vẫn xoay quanh cái nhìn “người Celt là kẻ thù, là chiến bại.”
Người Celt có thật sự “man rợ”?
Ngày nay, khảo cổ học và ngôn ngữ học cho thấy người Celt có hệ thống xã hội, luật lệ, tôn giáo, nghệ thuật và thậm chí chữ viết riêng. Họ có mạng lưới thương mại rộng khắp và nhiều thành phố, pháo đài xây dựng công phu.
Nhưng vì gần như không còn lại văn bản nào của chính người Celt, lịch sử của họ bị viết bởi kẻ chiến thắng – những người La Mã, với đầy định kiến và dụng ý chính trị.
Người Celt là ai? Họ là những dân tộc từng sống và phát triển rực rỡ khắp châu Âu. Nhưng trong mắt La Mã – và cả lịch sử viết bởi La Mã – họ là “kẻ khác,” là cái cớ để chinh phục và đồng hóa.
Và phải mất hàng thế kỷ sau, sự thật về họ mới bắt đầu lộ ra khỏi lớp bụi mù của tuyên truyền. Nhưng câu hỏi vẫn còn đó: chúng ta đang đọc lịch sử – hay đang đọc lời biện hộ cho kẻ chiến thắng?
