Tư Liệu

Paradise Lost | Thiên Đường Đánh Mất – John Milton – Bản dịch tiếng Việt

Milton xây toàn bộ Canto I bằng đối lập: ánh sáng vs bóng tối, trời vs địa ngục, trật tự vs hỗn mang, và quyền uy Thiên Chúa vs tự do của kẻ sa ngã.

Nội dung

✨Khúc Sa Ngã – Canto I

I. Khúc ca mở đầu

Tội thứ nhất loài người sa ngã,
Trái cấm xưa, vị lạ, chết thay,
Đem tai ương khắp trần ai,
Địa Đàng đã mất, còn ai trở về?

Một Người Lớn đến để cứu thế,
Đưa chúng sinh trở lại ngai xưa.
Thiên Thần Thơ thánh, xin thưa:
Ngươi từng mặc khải giữa trưa Oreb¹,

Hay Sinai lặng nghe lời Thánh²,
Khi mục đồng truyền ánh sáng xưa³,
Giảng rằng trời đất khởi chưa,
Từ cơn hỗn độn tạo vừa sinh ra⁴.

Nếu Zion làm lòng ngươi xuyến xao⁵,
Suối Siloa tràn dạt gần bên⁶,
Nơi mà Lời Thánh lưu truyền,
Xin ban ơn giúp ta lên khúc trầm.

Khúc ca này chẳng nằm lưng chừng,
Bay cao hơn đỉnh núi Aon⁷.
Chưa từng ai dám sánh còn,
Trong thơ hay chữ, lời còn bay xa.

Ngươi – Linh Khí, yêu lòng trong sáng⁸,
Hơn muôn ngôi đền rạng linh thiêng,
Xin dạy ta chuyện đầu tiên,
Khi Ngươi ngự cánh êm đềm đậu sâu.

Giữa Hư Vô, Ngươi gieo sinh khí,
Tạo thai linh, mở lối thời sơ.
Chiếu soi bóng tối hững hờ,
Dìu ta thấu được ý Thờ cao siêu.

Để khẳng định ân thiêng Quan Phòng⁹,
Biện minh cho đạo lý Thiên Tôn.
Đường Ngài dẫn lối cháu con,
Chẳng ai đoán thấu, ta còn dám kêu.

II. Khúc sa ngã

Nào hãy kể – vì thiên cơ hé,
Cả địa ngục chẳng che mắt người –
Cớ sao tổ phụ xưa thời,
Được yêu đến thế, mà rồi sa chân?

Một lệnh cấm – giữa muôn đặc ân –
Cớ chi phải phạm, đoạn thân cùng Trời?
Ai là kẻ dẫn lối sai thời,
Khiến dòng giống ấy lìa nơi an lành?

Chính con rắn dưới tầng địa phủ¹⁰,
Ganh tị nung, dối dụ muôn loài,
Mẫu nhân đầu bị mưu sai¹¹,
Vào thời hắn bị Trời đày xuống sâu.

Cùng bè bạn thiên binh phản loạn,
Hắn muốn nâng ngai sáng sánh Trời,
Dám mong sánh Đấng cao vời,
Nếu Trời cản trở thì thời khơi binh.

Chiến dữ dội, mưu sinh kiêu hãnh,
Chống ngai thiêng dựng trận hừng đông,
Nhưng quyền phép Đấng Vô Song
Quật hắn rơi xuống lửa hồng hãi hùng.

Từ sáng chói, hắn rơi trầm lạc,
Chốn diêm sinh tan nát oan khiên.
Xiềng xiếc, lửa đỏ triền miên,
Nơi muôn đời chịu uy quyền phạt thiêu.

Chín ngày đêm giữa thiêu thân ác,
Cùng bè lũ tan tác mơ tan,
Không chết, vẫn sống cơ hàn,
Mang thân bất tử mà mang khổ hình.

Nghĩ phúc cũ, lại sinh thống hận,
Mắt mở to, nhìn tận khổ đau,
Bóng đen giăng phủ đỉnh đầu,
Mà trong đêm tối còn sâu hơn thường.

Ngục thiêu đốt như lò luyện lớn,
Bốn bề quanh chẳng vắng lửa than,
Nhưng không ánh sáng dịu dàng,
Chỉ là “tối sáng” ngập tràn hãi hùng¹².

Không có nghỉ, chẳng mong hy vọng,
Nơi mà ai cũng mộng một ngày,
Ở đây chỉ khổ không phai,
Lửa thiêu vẫn cháy, chẳng ai cứu mình.

Công Lý Vĩnh Cửu sinh nơi đó¹³,
Dành cho lũ bất phục Thiên Ân,
Xa rời Ánh Sáng muôn phần,
Xa Trời ba cõi, tận chân vũ trụ.

Kìa! Thấp thoáng một thân quen cũ –
Bạn đồng loã từng trú cõi cao –
Nay cùng hắn bị đày lao,
Chìm trong biển lửa cuốn vào lốc xoay.

Kề bên hắn, tội đầy như trước,
Quyền lực cao – chỉ dưới Satan,
Sau này đất Thánh gọi tên:
Beelzebub – chúa ma trần hiểm sâu¹⁴.

Giữa biển lửa, Satan quay lại,
Thấy bên mình một kẻ thân quen,
Từng chung một chí, một tên,
Giờ chung cảnh ngục, chẳng quên ân thù.

Là Beelzebub – quyền cao tội lớn,
Từng một thời đứng chốn thiên cung.
Dẫu nay thân xác cháy bừng,
Vẫn mang ánh mắt cương hùng như xưa.

Satan phá yên lặng ghê rợn,
Lời đầu tiên bật ngọn lửa ngông:

“Kìa bạn ta – giờ đây u ám,
Còn nhận ta giữa chốn khổ hình?
Ngươi còn giữ chí quật cường?
Hay đà rời rã giữa đường khổ đau?

Thiên Đường cũ – nơi ta từng ngự,
Giờ chỉ như mộng dữ xa xăm,
Đấng Toàn Năng đã giáng lầm,
Nhưng lòng phản kháng vẫn hằn chưa nguôi.

Liệu chúng ta – phận đời bị đọa –
Có thể mang ngọn lửa phục sinh?
Hay cúi đầu chịu tử hình,
Nguyện mãi mãi làm kẻ chinh phạt Trời?”

Beelzebub – thân đầy tro bụi,
Đáp bằng lời khô cháy tê ran:

“Than ôi, Vua của mọi hàng,
Dù sa địa ngục, oai vang vẫn còn!

Nhưng Trời kia – ai dám sánh nổi?
Ai đấu Ngài mà chẳng tan xương?
Chúng ta tưởng sức đoạt vương,
Nay nay thân này còn hương tội đồ.

Liệu ngươi nghĩ Đấng Toàn Năng đó
Lại để yên cho kế trả thù?
Dù còn tồn tại thân thù,
Nhưng e quyền lực không đủ như xưa.”

Satan nghe, lòng lửa bốc cao,
Lửa không thiêu mà máu rực trào.
Hắn đáp:

“Thế thì càng phải dạn nào,
Phải vùng dậy giữa lao tù đỏ ngầu.

Ta thà thống trị nơi Địa Ngục,
Còn hơn làm tôi tớ Thiên Cung!
Dẫu cho khổ lụy trăm trùng,
Quyết không quy phục, lòng không đổi dời.

Vực thẳm này – nơi ta khởi nghĩa,
Sẽ là nơi kế tiếp ngôi cao!
Nếu Trời chỉ dựng ngọt ngào,
Ta sẽ biến nó thành đau bất cùng.

Thù này nguyện giữ trong tim mãi,
Lửa không tắt – ý chí chẳng mòn.
Đã sa, thì phải làm cơn,
Bão gào gió cuốn chấn hồn Trời xanh!”

🔥Khúc Lửa Chưa Tàn – Satan Trỗi Dậy

IV. Satan khích lệ Beelzebub

Satan nói, mắt ngời bùng cháy:

“Này Beelzebub, bạn chí tình ơi!
Ngươi xem đất lửa ngút trời,
Nhưng tim này vẫn chưa vơi quyết thù!

Có thể Chúa đã đày thân xác,
Nhưng ý ta còn khác, không mòn!
Ai cai thể xác xác hồn,
Nhưng ý chí – chẳng ai còn bẻ cong.

Trời đành thắng về mặt uy thế,
Nhưng liệu Ngài mãi thế hay không?
Ta mang chí lớn, quyết lòng,
Dựng vương quốc mới giữa vòng lửa đau.

Sẽ không còn Trời cao thống trị,
Nơi Địa Ngục sẽ chỉ có ta!
Dù đau, lòng vẫn thiết tha,
Trỗi lên bất khuất giữa tà cháy quanh.”

V. Kêu gọi quân đoàn sa ngã

Satan quay nhìn quanh vực lửa,
Thấy bạn xưa, từng nửa Thiên Binh,
Nay nằm im giữa tử sinh,
Thân đầy tro bụi, rực hình cháy loang.

Chúng như lá rụng ngang mặt đất,
Nằm bất động trong sắc đỏ tro,
Không tiếng thở, chẳng lời hò,
Tựa quân mồ mả chìm lò luyện thiêu.

Satan gào:

“Thức dậy, oai kiêu!
Dậy đi hỡi chiến hữu thiên cung!
Các ngươi từng chạm ánh Hồng,
Sao nay chôn giấc trong vòng đỏ đen?

Chẳng lẽ vì thua trận đầu tiên,
Mà tâm các ngươi yên chịu nô?
Đứng lên khỏi lửa đi mô!
Đừng để nhục chí vùi thô ánh vàng!”

Lời chưa dứt – cả trời rúng chuyển,
Lửa quằn quại, tiếng uất bay lên,
Từng thân quỷ rũ tro mềm,
Nay dần trỗi dậy, dựng bên vực ngàn.

Mỗi linh hồn mang vành lửa đỏ,
Lòe ánh xưa giữa chốn kinh hoàng.
Chúng là thiên sứ hỗn mang,
Nay thành Quỷ Dữ, tang thương rã hình.

⚔️ Khúc Thức Tỉnh Quỷ Thần

VI. Đội quân trỗi dậy

Bỗng địa ngục vang rền tiếng quỷ,
Tro bụi tung, lửa cuộn trời sâu.
Từng hình dạng cháy rực màu,
Từ tro đứng dậy, gầm gào dữ dội.

Quân thiên sứ xưa kia rạng rỡ,
Nay trở mình hiện rõ hình thù:
Kẻ rắn rít, kẻ đầu bò,
Kẻ mang cánh lửa, kẻ đuôi cuốn hồn.

Dưới ngọn giáo tro hồng đỏ cháy,
Bóng búa gươm chớp nhoáng như sấm.
Đội binh cuồn cuộn như dòng,
Kéo lên từng lớp, từng vòng sấm vang.

Ngọn cờ máu tung ngang gió lửa,
Biển gươm bay như chớp giữa trời.
Trống rung, kèn gào ngậm lời,
Chỉ còn tiếng bước vạn người trỗi lên.

Cảnh địa ngục bỗng nghiêng sắc lửa,
Vì oai linh đội ngũ lửa thành.
Ngàn quỷ đứng giữa hoang manh,
Như trời đã mất hóa thành binh thiêng.

VII. Liệt kê các thiên thần sa ngã

Milton kể từng danh vang lẫy lừng,
Quỷ thời nay, Thần xưa ánh sáng.
Từng ngự chốn Trời vô hạn,
Nay rơi mặt đất, thành tên dữ hình.

⚡ Moloch – vua đồng, đòi sinh tế¹,
Trẻ con xưa từng bị thiêu thân.
Baal, Dagon² ở Tây Âu,
Từng làm dân Chúa ngả đầu quên Cha.

⚡ Chemosh, Ashtaroth vùng phương Đông,
Của dân Moab, Sidon, Canaan,
Thần mưa, thần sắc, thần vàng,
Cũng là thiên sứ từng vang thiên đình.

⚡ Thammuz – chàng trai xuân bị giết,
Gây bao nàng than khóc thâu năm.
⚡ Belial – mịn miệng, trơn âm,
Không có đạo đức, chỉ cầm mưu sâu³.

⚡ Mammon – chúa của vàng, của bạc,
Quỷ yêu kim khí khắp hồng trần.
⚡ Beelzebub – kẻ đỡ thân,
Phó cho Satan, đứng gần ngai ma.

⚡ Và Satan – Vua của bóng tối,
Trên mọi thần sa đọa trầm luân.
Đội binh dưới cánh hắn dâng,
Hình thành một nước – chẳng cần Trời ban.

Chemosh: Thần chiến tranh của người Moab.
Ashtaroth: Phiên bản nữ của Astarte – nữ thần tình ái và sinh sản.
Thammuz: Thần chết trẻ của Babylon, bị giết mỗi năm, tượng trưng cho chu kỳ mùa màng.
Mammon: Biểu tượng của của cải vật chất và lòng tham trong Tân Ước (Matt 6:24).

Tuyệt vời. Dưới đây là phần cuối cùng của Canto I từ Paradise Lost của John Milton, được chuyển thể sang thể thơ Song thất lục bát, bao gồm ba phần:

🏰 Khúc Thành Lập Vương Quốc Bóng Tối

VIII. Satan khích lệ toàn quân

Satan khích lệ toàn quân – xác lập tinh thần phản kháng

Giữa địa ngục, Satan trỗi bước,
Dẫn đầu đoàn rực lửa ngục môn.
Mắt hắn sáng rực linh hồn,
Miệng ngài cất tiếng, dập dồn khí thiêng:

“Hỡi chiến hữu, anh linh bất khuất!
Chúng ta đâu khuất phục quyền uy.
Thiên đường kia đã khước từ,
Thì ta dựng mới một vì sao riêng!

Thua một trận chẳng là tận diệt,
Mà là khơi chí quyết sinh tồn.
Địa ngục – ta gọi là thôn,
Nơi ta sẽ dựng ngai hồn bất khuất!”

Quân nghe dậy, mắt bừng tro cháy,
Tiếng gầm vang, gươm vút lửa đan.
Đã mang hình quỷ hỗn mang,
Cũng mang chí lớn như hàng thần xưa.

IX. Dựng thành Pandemonium

Quỷ thần xây dựng thủ phủ Pandemonium

Satan hô:

“Hỡi muôn binh quỷ,
Lửa không thiêu ý chí chúng ta!
Hãy xây một đế đô ma –
Giữa lò luyện đỏ dựng tòa oai nghiêm!”

Thế là bọn quỷ liền tản khắp,
Tay đào sâu, rèn sắt, nung đồng.
Tường cao dựng bởi lửa hồng,
Cột vòm bằng đá bóng lồng khói thiêng.

Pandemonium[^1] – thành vừa dựng ấy,
Lộng lẫy như cung điện thiên đình.
Tường thành như khói thần linh,
Cổng vàng, mái bạc, lung linh ngọc ngà.

Chưa bao giờ trần gian thấy được,
Một đô thành đẹp giữa bóng đêm.
Sáng hơn địa ngục từng đêm,
Tựa như sao chổi trỗi lên bầu trời.

X. Hội nghị đầu tiên của Địa Ngục

Cửa thành mở – quỷ thần lũ lượt,
Lũ lượt đi vào điện lửa xây.
Ngồi trên ngai nóng đỏ thay,
Cao vời mà thấp – giữa dày khói ma.

Satan lên chỗ cao nhất đó,
Tựa vua cha chốn tối vô biên.
Bằng mắt sáng rực lửa phiền,
Y nhìn muôn tướng cận bên địa đồ.

Hắn phất tay:

“Chiến hữu, giờ tới –
Phải chọn đường: chống nữa hay thôi?
Có nên tái chiến Cửu Trời,
Hay tìm đường khác – phá đời người trần?”

Từng ánh mắt cúi nhìn nhau lặng,
Lặng mà sâu, âm ỉ lửa thiêng.
Cuộc bàn cãi bắt đầu liền –
Mở ra hồi kế, đảo điên cõi đời…

📘 Tổng kết & chú giải Canto I

🏛️ Pandemonium

Từ Hy Lạp: pan (mọi) + daemonium (quỷ) = “nơi tụ họp của toàn bộ ma quỷ” – thành phố thủ phủ của Địa Ngục, nơi ma quỷ họp bàn chính trị. Milton mô phỏng kiến trúc như cung điện Versailles và Vatican, phản ánh mặt tối của quyền lực con người.

🧠 Ý chí phản kháng

Milton xây Satan như biểu tượng của ý chí tự do, tinh thần phản kháng trước quyền lực tuyệt đối, dù điều đó dẫn đến hủy diệt. Đây là hình ảnh hai mặt: vừa bi tráng, vừa cảnh tỉnh.

🔥 Thủ pháp đối lập

Milton xây toàn bộ Canto I bằng đối lập: ánh sáng vs bóng tối, trời vs địa ngục, trật tự vs hỗn mang, và quyền uy Thiên Chúa vs tự do của kẻ sa ngã.

📝 Ghi chú chú giải (Footnotes)

Oreb – một tên khác của núi Horeb, nơi theo Kinh Thánh, Thiên Chúa hiện ra với Môisen trong bụi gai cháy (Xuất Hành 3). ↩
Sinai – núi Sinai, nơi Môisen nhận Mười Điều Răn từ Thiên Chúa (Xuất Hành 19–20). ↩
Shepherd – ẩn dụ chỉ Môisen, được gọi là người chăn dắt dân Israel trong hành trình ra khỏi Ai Cập. ↩
Chaos – chỉ trạng thái Hỗn Mang trước khi vũ trụ được tạo dựng, theo cả Thần học Cơ Đốc và truyền thống Hy Lạp. ↩
Zion – ngọn đồi thánh tại Jerusalem, thường tượng trưng cho nơi cư ngụ của Thiên Chúa và hy vọng cứu độ. ↩
Siloa – con suối nhỏ ở gần đền thờ tại Jerusalem, xuất hiện trong Kinh Thánh như biểu tượng thanh tẩy. ↩
Aonian Mount – núi Parnassus ở Hy Lạp, nơi ở của các nàng thơ trong thần thoại Hy Lạp, biểu tượng của thơ ca và nghệ thuật. ↩
Spirit – ở đây là Chúa Thánh Thần (Holy Spirit), ngôi thứ ba trong Ba Ngôi Thiên Chúa. ↩
Providence – Quan Phòng, ý chỉ sự hướng dẫn, trông nom và định liệu của Thiên Chúa đối với vũ trụ. ↩
Serpent – con rắn trong Sáng Thế Ký (chương 3), đại diện cho Satan, kẻ dụ dỗ Evà ăn trái cấm. ↩
Mother of Mankind – tức Evà, người nữ đầu tiên, theo Kinh Thánh là mẹ của toàn thể loài người. ↩
Darkness visible – nghịch lý nổi tiếng của Milton, diễn tả một loại bóng tối đến nỗi có thể “nhìn thấy được” – nơi mà ánh sáng chỉ để phơi bày nỗi kinh hoàng. ↩
Eternal Justice – Công lý Đời Đời, ý nói sự công chính và hình phạt Thiên Chúa dành cho tội lỗi. ↩
Beelzebub – tên của một thần ngoại giáo sau trở thành biểu tượng quỷ dữ trong Kitô giáo, thường đồng hành với Satan. ↩