Năm 1940, Đức Quốc xã khiến cả thế giới phải kinh ngạc khi đánh chiếm Pháp một cách chớp nhoáng, kết thúc các tháng dài căng thẳng trong “Cuộc chiến tranh kỳ quặc” giữa phe Trục và phe Đồng minh ở châu Âu. Chỉ trong sáu tuần, nước Pháp bị đánh bại, và quân Đức giành quyền kiểm soát Paris – “viên ngọc quý” của đế chế Hitler.
Khi quân Đồng minh đổ bộ vào Pháp năm 1944 để mở mặt trận thứ hai chống lại Đức, câu hỏi đặt ra là liệu có thể giải phóng Paris mà không gây nhiều thương vong không? Hitler sẽ làm gì để ngăn Mỹ và Anh giải phóng thành phố mình hằng ao ước? Ngày nay, cả sử sách lẫn các câu chuyện hư cấu về Thế chiến II thường tô vẽ cuộc kháng chiến chống lại Đức Quốc xã với bối cảnh Paris bị chiếm đóng theo một cách khá lãng mạn.
Paris – Thành phố nhiều lần bị xâm chiếm
Paris đã bị các đội quân xâm lược chiếm đóng nhiều lần trong lịch sử. Trước Thế chiến II, lần chiếm đóng nổi tiếng nhất của Paris là trong Chiến tranh Napoleon. Vào ngày 31 tháng 3 năm 1814, quân phòng thủ Paris chính thức đầu hàng Liên minh thứ sáu (do Anh, Nga và các quốc gia Đức lãnh đạo). Người Anh đã áp sát từ phía tây sau khi giải phóng Tây Ban Nha khỏi Chiến tranh Bán đảo, trong khi người Nga khép chặt vòng vây từ phía đông sau cuộc tấn công nước Nga không mấy thành công của Napoleon Bonaparte – sự kiện dẫn đến việc ông bị bắt giữ ở Moscow. Napoleon bị đày ải, và Liên minh thứ sáu khôi phục chế độ quân chủ bảo thủ hơn lên nắm quyền ở Pháp.
Năm 1871, Paris lại bị chiếm trong Chiến tranh Pháp-Phổ. Quân Đức bao vây thủ đô của Pháp từ tháng 9 năm 1870 đến cuối tháng 1 năm 1871 sau một cuộc tổng động viên và tấn công nhanh bất ngờ. Trong cuộc bao vây, Paris khốn khổ với nạn đói, người dân phải tìm kiếm thức ăn và củi từ bất kỳ nguồn nào có thể. Sau khi Chiến tranh Pháp-Phổ kết thúc, một cuộc nổi dậy của phe xã hội chủ nghĩa đã giành quyền kiểm soát Paris trong thời gian ngắn, kéo theo bạo lực và tình trạng hoang tàn. Mãi đến tháng 5 năm 1871, quân đội chính phủ mới lập lại được trật tự trong thành phố.
Mặt trận phía Tây trong Thế Chiến I
Trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, Đức đã khiến các nước Đồng Minh (Anh, Pháp và Nga) bất ngờ khi tấn công nước Pháp thông qua nước Bỉ trung lập. Mặc dù động thái này đã kéo Anh vào cuộc chiến, nhưng nó cho phép quân Đức vượt qua các hệ thống phòng thủ quy mô của Pháp. Quân Đức tiến về phía Paris nhanh nhất có thể nhưng đã nhanh chóng bị chặn lại. Hai bên sau đó đào giao thông hào, mở đầu cho nỗi kinh hoàng của chiến tranh chiến hào với những mìn, súng máy, dây thép gai và cả khí độc. Các chiến hào này đã tạo ra một tình trạng bế tắc kéo dài ba năm rưỡi.
Vào ngày 21 tháng 3 năm 1918, Đức phá vỡ thế bế tắc chiến tranh chiến hào với Cuộc tổng tấn công Mùa xuân. Sử dụng hàng trăm ngàn binh lính từ Mặt trận phía Đông (sau khi Nga rời khỏi cuộc chiến theo Hiệp ước Brest-Litovsk), Đức đã tiến sát vào Paris hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ tháng 9 năm 1914. Tuy nhiên, việc Nga rời khỏi mặt trận phía Đông đã được bù đắp bằng sự tham chiến của Hoa Kỳ vào giai đoạn này. Hàng trăm nghìn quân Mỹ đã góp phần ngăn chặn Cuộc tổng tấn công Mùa xuân của Đức, và sau đó đẩy lùi quân Đức về điểm xuất phát ban đầu trong Cuộc tổng tấn công Trăm ngày. Vào tháng 11 năm 1918, Đức chấp nhận đình chiến, đánh dấu sự kết thúc của cuộc chiến.
Tháng 05/1940 – Pháp thất thủ
Do không có nước nào xâm chiếm Đức trong Thế chiến I, nhiều người Đức cảm thấy rằng đất nước họ đã bị phá hoại từ bên trong. Một cựu binh Thế chiến I tên là Adolf Hitler đã lợi dụng tâm lý này để vươn lên nắm quyền, đổ lỗi cho người Do Thái và các dân tộc thiểu số khác đã “đâm sau lưng nước Đức”. Trong cuốn sách Mein Kampf năm 1926, Hitler công khai tìm cách trả thù Pháp và Anh. Ngay lúc đó, nước Đức đang phải chịu tình trạng siêu lạm phát do in tiền quá mức để trả nợ chiến tranh.
Sau khi trở thành nhà độc tài của Đức vào những năm 1930, Hitler chuẩn bị cho chiến tranh. Khi xâm lược Ba Lan vào ngày 1 tháng 9 năm 1939, Thế chiến II ở châu Âu chính thức bùng nổ. Tuy nhiên, trong nhiều tháng, tình hình vẫn im ắng. Sau đó, vào tháng 4 năm 1940, Hitler bất ngờ tấn công Na Uy. Ngày 10 tháng 5, ông xâm lược Pháp, dẫn đến Trận chiến nước Pháp. Trong khi Anh và Pháp dự đoán một cuộc chiến tương tự như Thế chiến I, Đức đã sử dụng chiến thuật blitzkrieg (chiến tranh chớp nhoáng) mới để vượt qua các tuyến phòng thủ của Pháp. Gây chấn động thế giới, Đức đánh bại nước Pháp chỉ trong sáu tuần, chiếm lấy Paris. Một cường quốc thế giới đã sụp đổ chỉ trong thời gian ngắn kỷ lục.
Khi quân Đức chiếm đóng Paris
Vào ngày 14 tháng 6 năm 1940, quân Đức tràn vào Paris, chỉ tám ngày trước khi Pháp đầu hàng. Trước đó, nhiều người Paris đã bỏ trốn để tránh tình trạng mất tự do sắp xảy ra dưới chế độ Đức Quốc xã. Mặc dù đạt được thỏa thuận đình chiến thay vì đầu hàng vô điều kiện, quân Đức vẫn giữ Paris trong tay. Người Pháp được phép tự quản phần nào ở miền nam nước Pháp thông qua chính phủ Vichy – một chính phủ bù nhìn có trụ sở tại thị trấn Vichy.
Trong cả hai vùng lãnh thổ, quân Đức đòi hỏi tài nguyên và cả lao động Pháp để góp sức cho bộ máy chiến tranh của Đức Quốc xã. Hậu quả là hầu hết các gia đình Pháp phải chịu cảnh thiếu thốn lương thực. Ở Paris, quân Đức lùng bắt người Do Thái và đưa họ đến những trại tập trung trong sự kiện Holocaust. Ở miền nam nước Pháp, chính phủ Vichy cũng tham gia vào các chính sách bài Do Thái. Khi cuộc chiến ngày càng mở rộng về phía Đông Nam Âu và Liên Xô vào năm 1941, nước Pháp vẫn nằm trong vòng kiểm soát gắt gao của Đức.
Phong trào kháng chiến ở Pháp
Mặc dù bại trận nhanh chóng vào năm 1940, nhưng nhiều người Pháp không chấp nhận sự cai trị của Đức Quốc xã. Họ chạy trốn đến các vùng lãnh thổ của Pháp ở Bắc Phi, Anh hoặc các quốc gia không nằm dưới sự kiểm soát của Đức. Tướng Charles de Gaulle, người trốn sang Anh, trở thành lãnh đạo không chính thức của lực lượng Nước Pháp Tự do. Phong trào này bao gồm Kháng chiến Pháp, một tổ chức gồm các điệp viên và chiến sĩ phá hoại sống ở Pháp và tìm cách phá hoại hoạt động chiếm đóng của Đức, bao gồm cả việc gửi thông tin tình báo về quân Đức cho Đồng minh.
Trong suốt Thế chiến thứ hai, quân số của Kháng chiến Pháp lên đến 500.000 người, trong đó có đến 90.000 người bị bắt giữ và trừng phạt, thậm chí bị hành quyết. Một số thành viên của Kháng chiến Pháp đã giúp đỡ các phi công Đồng minh nhảy dù trên đất Pháp trốn thoát khỏi sự truy bắt của người Đức. Những người khác giúp che giấu hoặc hỗ trợ người Do Thái và những người bị Đức Quốc xã đàn áp trốn thoát sang các nước trung lập như Tây Ban Nha bằng cách cung cấp bản đồ và giấy tờ tùy thân giả. Kháng chiến Pháp trở nên hiệu quả hơn theo thời gian khi bắt đầu phối hợp với các cơ quan tình báo Đồng minh từ năm 1942.
Chiến dịch Bắc Phi và Mặt trận thứ hai
Sau khi Mỹ đổ bộ vào Bắc Phi tháng 11 năm 1942, Đức chiếm hoàn toàn nước Pháp từ tay chính phủ bù nhìn Vichy vì Pháp chiến đấu quá tệ. Ở Mặt trận phía Đông, Đức và Liên Xô quần nhau ác liệt ở Stalingrad; hồi đó Thế chiến II ở châu Âu vẫn có nguy cơ nghiêng về phía phát xít Đức. Mà rồi, Liên Xô phản công và chiếm lại Stalingrad vào tháng 1 năm 1943. Giờ thì quân Đồng Minh có thử thách mới: mở Mặt trận thứ hai ở châu Âu. Tuy Mỹ và Anh đang đánh nhau với phe Trục ở Bắc Phi, Liên Xô vẫn muốn có một mặt trận ở Tây Âu để kéo quân Đức bớt tập trung vào họ.
Tháng 8 năm 1942, Anh và Canada (kèm vài đội biệt kích Mỹ) đã thử chọc thủng phòng tuyến Đức ở Pháp trong Cuộc đột kích Dieppe. Cuộc tấn công ngày 19 tháng 8 thất bại, nhưng thu được kinh nghiệm quý giá cho cuộc đổ bộ lớn hơn sau này. Cả hai phe Đồng Minh lẫn Đức đều bắt đầu tính kế hoạch tiếp theo. Tháng 9 năm 1943, Đồng Minh tấn công Ý, chọn đánh vào cái “bụng mềm của phe Trục” thay vì “Pháo đài châu Âu” để giảm áp lực cho Liên Xô. Ai cũng biết Đồng Minh sớm muộn phải đối phó với Pháo đài châu Âu của Hitler. Tức là Đức đã chuẩn bị kỹ lắm: Hitler ra lệnh xây Bức tường Đại Tây Dương phòng thủ.
Giải Phóng Nước Pháp Bắt Đầu
Cuối cùng, thời khắc đã điểm: Ngày 6 tháng 6 năm 1944, quân Đồng Minh mở Chiến dịch Overlord, còn gọi là cuộc đổ bộ Normandy. Cuộc giải phóng nước Pháp bắt đầu bằng cuộc đổ bộ đường biển hoành tráng nhất lịch sử, quân Mỹ, Anh, Canada tràn lên năm bãi biển dọc bờ biển phía bắc nước Pháp. Đức chống trả ác liệt, chiến thắng không hề chắc chắn: Tướng Mỹ Dwight D. Eisenhower, tổng chỉ huy cuộc đổ bộ, đã chuẩn bị sẵn bài phát biểu đề phòng thất bại. May mắn thay, cuộc đổ bộ thành công mở đầu cho việc đưa thêm quân và tiếp tế vào bờ.
Vì sợ Đồng Minh đổ bộ, Đức phải kéo nhiều sư đoàn từ Mặt trận phía Đông về Pháp, đúng như Đồng Minh tính toán. Tuy nhiên, như vậy thì trận đánh giải phóng nước Pháp sẽ càng ác liệt hơn vì quân Đức tập trung đông. Đức bất đồng về cách phòng thủ nước Pháp ngoài mấy cái bãi biển – một số chỉ huy muốn tập trung xe tăng ở Paris đợi quân Đồng Minh vào gần rồi phản công, trong khi số khác muốn giữ xe tăng sát bờ biển, đẩy Đồng Minh ngược xuống biển ngay khi họ đổ bộ. Sự thiếu quyết đoán này làm Đức trả giá đắt. Kết quả là không có vị tướng nào đủ hỏa lực để đánh bại Đồng Minh đổ bộ ngày một dồn dập.
Hitler hạ lệnh triêu trụi Paris
Càng về cuối Thế Chiến Thứ Hai, nhà độc tài Đức Quốc Xã Adolf Hitler càng kiểm soát chặt các quyết định quân sự. Tại Pháp, chiến lược kém cỏi của Hitler lại vô tình trở thành lợi thế cho Liên Minh: y chia nhỏ lực lượng thiết giáp vốn đã ít ỏi của mình ra nhiều nơi, khiến chúng không mấy hiệu quả. Hắn cũng không muốn để Paris rơi vào tay Liên Minh. Đáng ngạc nhiên thay, giải phóng Paris không phải là mục tiêu ưu tiên của Liên Minh, vì thành phố này không còn là nguồn tài nguyên quân sự chính của Đức Quốc Xã. Nhưng khi quân Liên Minh tiến gần Paris, những cuộc nổi dậy do quân Kháng chiến Pháp lãnh đạo bắt đầu nổ ra trong lòng thành phố.
Lãnh đạo Pháp Tự Do Charles de Gaulle, vừa đặt chân đến Pháp, đã thúc giục các lực lượng Liên Minh chiếm lại thành phố trước khi Đức đè bẹp cuộc nổi dậy. Từ ngày 19 đến 22 tháng 8, các cuộc đụng độ dữ dội diễn ra giữa quân Kháng chiến Pháp và quân Đức chiếm đóng thành phố. Ngày 23 tháng 8, Hitler ra lệnh cho quân Đức gây thiệt hại tối đa cho thành phố. Ngày hôm sau, một nhóm nhỏ quân Pháp Tự Do tiến đến gần Paris và tuyên bố rằng thành phố sắp được giải phóng. Dù tuyên bố này chưa được sự chấp thuận của lãnh đạo Liên Minh, họ vẫn đồng ý và các lực lượng đổ về Paris.
Hitler Muốn Hủy Diệt Paris
Câu chuyện Hitler thà hủy diệt Paris còn hơn để nó rơi vào tay Liên Minh đã trở nên nổi tiếng. Tương truyền rằng, hắn đã ra lệnh cho Tướng Dietrich von Choltitz, chỉ huy của khoảng 20.000 quân Đức ở Paris, đốt cháy thành phố. Nhưng Choltitz đã từ chối, và sư đoàn thiết giáp số 2 của Pháp Tự Do tiến vào thành phố vào ngày 25 tháng 8. Lúc này Đức đã tuyên bố Paris một thành phố mở, có nghĩa là họ sẽ không chống lại việc giải phóng thành phố nhằm tránh giao tranh đô thị tàn khốc. Choltitz bị áp giải đến trụ sở cảnh sát, nơi ông ký văn bản đầu hàng.
Việc liệu có nên coi Choltitz là “Vị cứu tinh của Paris”, như ông tự nhận trong cuốn hồi ký hay không, vẫn là một chủ đề gây tranh cãi. Cuốn hồi ký của viên tướng bị bắt này có tựa đề “Paris có đang cháy không?” xuất bản năm 1951, mượn câu hỏi được cho là của Adolf Hitler khi quân Liên Minh giải phóng thành phố. Cuốn sách này đã được dựng thành phim vào năm 1966. Dù một số người đã lên án Dietrich von Choltitz, nói rằng ông từng tích cực tham gia cuộc tàn sát Holocaust của Thế Chiến Thứ Hai, nhiều người khác vẫn ca ngợi việc ông từ chối thi hành mệnh lệnh phá hủy Paris của Hitler. Năm 2014, bộ phim “Diplomacy” (Ngoại Giao) tái dựng lại quá trình giải phóng Paris và vai trò của vị tướng này.
Tái thiết Paris sau giải phóng
Vào ngày 26 tháng 8 năm 1944, chỉ một ngày sau khi thành phố được chính thức giải phóng, Charles de Gaulle đã diễu hành qua Khải Hoàn Môn. Đám đông người dân Paris vô cùng vui sướng dù xung quanh vẫn còn một vài tay súng bắn tỉa của Đức. De Gaulle đề nghị quân Đồng minh ở lại thành phố để đảm bảo an ninh, nhưng tướng Eisenhower không thể điều động bất kỳ sư đoàn nào do chiến sự vẫn đang tiếp diễn. Tuy nhiên, các lực lượng của Mỹ đã được điều chuyển qua thành phố trên đường đến mặt trận phía đông vào ngày 29 tháng 8 để nâng cao tinh thần cho người dân Pháp và hỗ trợ an ninh tạm thời.
Mặc dù Paris không bị tàn phá như các thủ đô châu Âu khác từng bị Đức Quốc xã kiểm soát, nhưng người dân thành phố đã suy yếu vì thiếu lương thực và nhu yếu phẩm, phải mất nhiều tháng mới có thể cải thiện. Sau giải phóng, Paris có chút bất ổn khi người ta đổ lỗi cho nhau về tội hợp tác với Đức Quốc xã trong suốt bốn năm chiếm đóng. Các tòa án được mở khắp thành phố để trừng phạt những người bị cáo buộc tiếp tay cho quân Đức. Charles de Gaulle, với tư cách là lãnh đạo của quân đội Pháp Tự do, sau này trở thành lãnh đạo của Chính phủ lâm thời Cộng hòa Pháp và trở thành tổng thống Pháp từ năm 1959 đến 1969.
