Vào đầu thế kỷ V, một tu sĩ người Anh đến Rôma rao giảng một điều tưởng như rất hợp lý:
“Chúa ban cho ta tự do, vậy chúng ta có thể dùng tự do đó để sống thánh thiện. Không cần đổ lỗi cho tổ tông. Không cần nhờ đến ân sủng.”
Người đó tên là Pelagius, và lời giảng của ông nhanh chóng lan rộng. Nhưng trong lúc ông thu hút đám đông, thánh Augustinô – giám mục thành Hippo, ở châu Phi – đã thấy mối nguy cực lớn:
Nếu Pelagius đúng, thì Chúa Giêsu đã chết… chẳng vì lý do gì cả.
Pelagianism tin gì?
Pelagius không khởi đầu như một dị giáo – ông chỉ muốn khích lệ người ta sống tốt lành hơn. Nhưng dần dần, ông trượt vào một hệ thống thần học nguy hiểm:
1. Không có tội tổ tông
Ông dạy rằng Ađam chỉ làm gương xấu, chứ không truyền tội lỗi cho con cháu. Trẻ sơ sinh sinh ra vô tội hoàn toàn.
2. Con người hoàn toàn tự do và đủ sức để không phạm tội
Chúng ta không cần ơn Chúa để làm điều lành. Nếu ta phạm tội, đó là do ta chọn vậy, không thể đổ lỗi cho “bản tính sa ngã”.
3. Ân sủng chỉ là một sự trợ giúp ngoài lề
Pelagius không phủ nhận hoàn toàn ân sủng, nhưng xem đó là lời dạy của Chúa Giêsu, gương sáng, luật lệ – không phải là sức mạnh nội tâm Chúa ban để giúp ta vượt qua tội lỗi.
Nguy cơ của Pelagianism
Trông có vẻ đạo đức – cổ vũ sống tốt, giữ giới răn – nhưng nếu đi đến tận cùng, Pelagianism hủy hoại cốt lõi Tin Mừng:
- Nếu ta tự cứu được, Chúa Giêsu không cần đến.
- Nếu tội tổ tông không có thật, ta không cần phép rửa.
- Nếu ta sống công chính bằng sức mình, ân sủng trở nên vô nghĩa.
Pelagianism biến Kitô giáo thành kỹ thuật rèn luyện đạo đức, thay vì tin mừng cứu độ.
Thánh Augustinô và cuộc chiến vì ân sủng
Augustinô – người từng trải nghiệm tội lỗi sâu xa và ân sủng biến đổi – lập tức phản ứng.
Ông dạy rằng:
“Tôi phạm tội không vì tôi không biết điều tốt, mà vì tôi không muốn điều tốt. Ý chí tôi đã yếu đuối, và tôi cần ân sủng để được chữa lành.”
Augustinô không dạy rằng con người là máy móc, cũng không phủ nhận tự do. Nhưng ông quả quyết:
- Chúng ta tự do, nhưng là tự do bị thương tổn bởi tội lỗi.
- Ân sủng không chỉ là lời chỉ dẫn, mà là sức mạnh sống động từ Thiên Chúa.
- Không ai có thể đến với Chúa nếu không được Cha lôi kéo. (x. Ga 6:44)
Giáo hội phán quyết
Pelagianism bị xem xét qua nhiều công đồng địa phương và cuối cùng:
- Năm 418, Công đồng Carthage lên án Pelagianism là dị giáo.
- Năm 431, Công đồng Êphêsô tái khẳng định án phạt, chính thức loại bỏ giáo lý này khỏi Hội Thánh.
Từ đó, giáo lý về ân sủng của Augustinô trở thành chuẩn mực cho thần học Tây phương.
Pelagianism hôm nay?
Dù bị kết án, tinh thần Pelagian vẫn sống dai dẳng, nhất là trong các thời đại “tự lực cánh sinh”, tin rằng:
- “Chỉ cần cố gắng là được cứu.”
- “Mình sống tốt là đủ, không cần đức tin.”
- “Chúa sẽ thương người tốt, không cần lễ nghi, phép rửa hay đức tin gì cả.”
Đức Giáo hoàng Phanxicô từng cảnh báo về một hình thức “Pelagian mới” trong Giáo hội – nơi luật lệ và công trạng thay thế cho lòng tin cậy vào ân sủng.
Lời nhắc nhở từ Augustinô
“Lạy Chúa, Ngài truyền con phải sống thánh thiện – nhưng Ngài truyền điều ấy, xin cũng ban cho con khả năng để vâng phục.”
Đó là sự thật của Tin Mừng: Chúng ta không thể cứu mình. Nhưng ân sủng Thiên Chúa đủ cho ta.
Không phải công đức, mà là lòng tin cậy. Không phải thành tích, mà là phó thác.
