Sau hơn một thập niên nội chiến và khủng hoảng triền miên, Syria đang bước vào một giai đoạn chuyển tiếp lớn chưa từng có. Vào tháng 12 năm 2024, chế độ Bashar al-Assad đột ngột sụp đổ khi lực lượng nổi dậy do nhóm Hayat Tahrir al-Sham (HTS) dẫn đầu liên tiếp giành được những thắng lợi chóng vánh. Từ Aleppo ở miền bắc, quân nổi dậy tiến về Damascus chỉ trong vòng hơn một tuần, và chính phủ của Assad sụp đổ gần như không có kháng cự đáng kể. Assad, người nắm quyền đã 25 năm, buộc phải chạy trốn sang Moskva. Ahmed al-Sharaa, thủ lĩnh của HTS, trở thành lãnh đạo trên thực tế của Syria, thành lập chính phủ lâm thời và tuyên bố lộ trình chuyển giao chính trị cho đất nước.
Tuy HTS nhận được sự yểm trợ quan trọng từ Thổ Nhĩ Kỳ – quốc gia đã chiếm đóng một số vùng ở phía bắc Syria và mở hành lang an toàn vào Idlib – không ai ngờ chế độ Assad lại gục ngã nhanh đến vậy. Sự phụ thuộc quá mức của Assad vào các đồng minh bên ngoài cuối cùng đã khiến ông không còn nơi bấu víu: Nga lúc này vướng vào cuộc chiến ở Ukraine, Iran kiệt quệ và không đủ sức bảo vệ lực lượng ủy nhiệm, Hezbollah ở Liban cũng suy yếu khi xung đột với Israel. Tất cả dẫn đến một kịch bản đảo chiều đầy bất ngờ trên chính trường Syria.
Trước diễn biến quá nhanh này, các đại diện của Hoa Kỳ, châu Âu, Liên Hiệp Quốc (LHQ) – vốn dĩ từng bị chế độ Assad cản trở trong nhiều năm – hối hả tìm cách tiếp cận ban lãnh đạo mới tại Damascus. Hayat Tahrir al-Sham, tuy được các tổ chức nhân đạo ở Idlib mô tả là “thực dụng”, lại có gốc rễ từ chi nhánh al-Nusra thuộc al Qaeda, một thực tế khiến nhiều nước phương Tây và Liên Hiệp Quốc lo ngại về quan điểm Hồi giáo cực đoan và nguy cơ một nhà nước “thánh chiến” xuất hiện.
Thật ra, HTS đã công khai đoạn tuyệt al Qaeda, cố gắng phủi sạch quá khứ cực đoan. Nhưng cái mác “tổ chức khủng bố” vẫn còn được Hoa Kỳ và Liên Hiệp Quốc duy trì. Dù vậy, lúc này, Syria cần một cuộc “lột xác” hoàn toàn sau hàng chục năm chịu đựng tham nhũng, quản lý yếu kém, đàn áp tàn khốc. Đại đa số người dân Syria, bao gồm giới kinh doanh, các chức sắc tôn giáo và đội ngũ công chức dày kinh nghiệm, dường như sẵn sàng ủng hộ việc xóa bỏ hoàn toàn di sản của Assad. Câu hỏi lớn là: cộng đồng quốc tế sẽ ứng xử ra sao? Liệu Syria có được trao cơ hội tự do, ổn định, hay sẽ tiếp tục bị giằng xé bởi toan tính địa chính trị của các cường quốc?
Bài viết này phân tích lý do vì sao, để quá trình chuyển tiếp của Syria thành công, các thế lực bên ngoài phải đặt lợi ích của quốc gia này lên trên mưu cầu riêng, đồng thời nhìn nhận những bước đi then chốt cần làm để giúp Syria sớm tái thiết và tiến tới hòa bình lâu dài.
Nhu cầu hỗ trợ quốc tế cho một Syria mới
Sau nhiều năm xung đột, hàng triệu người Syria phải sống trong cảnh khốn cùng, cơ sở hạ tầng bị tàn phá, đời sống kinh tế – xã hội tụt dốc. Để xây dựng lại, Syria chắc chắn phải dựa vào sự hỗ trợ quốc tế. Đồng thời, quá trình chuyển giao chính trị cũng rất cần sự bảo trợ, trung gian của Liên Hiệp Quốc để tránh tái diễn xung đột. Nếu thiếu sự ổn định, Syria không thể thuyết phục những người tị nạn hay các doanh nghiệp đã di cư quay về, cũng như không thể thu hút đầu tư phát triển.
Liên Hiệp Quốc (LHQ) từ lâu có đặc phái viên đặc trách Syria, cùng với Nghị quyết Hội đồng Bảo an năm 2015 kêu gọi thành lập một chính phủ đáng tin cậy, bao trùm, phi giáo phái ở Syria. Mục tiêu này vẫn còn nguyên giá trị, nhưng “công cụ” thực hiện đã lỗi thời: nghị quyết ấy ra đời để đối thoại với chính phủ Assad, vốn nay không còn tồn tại. Những năm qua, đặc phái viên LHQ chỉ tổ chức đối thoại lập hiến giữa phe chính phủ và một số phái đối lập ở Thổ Nhĩ Kỳ, không hề có sự tham dự của HTS (bởi HTS vẫn bị coi là khủng bố). Các cuộc đàm phán này đổ vỡ hoặc không đem lại kết quả gì thực chất.
Trong khi đó, chính phủ lâm thời của Ahmed al-Sharaa lại bày tỏ mong muốn một “khởi đầu mới”. Họ đang lên kế hoạch tổ chức một hội nghị quốc gia, thảo luận phương án lập hiến và tương lai Syria. Những nhóm đối lập nước ngoài trước đây sẽ không tham gia với tư cách “tổ chức”, mà chỉ tham dự “cá nhân” nếu muốn. Giới lãnh đạo HTS hiểu rõ Syria là một quốc gia đa dạng về sắc tộc và tôn giáo, và nếu họ muốn duy trì ổn định, họ buộc phải tôn trọng các khác biệt này. Liên minh vũ trang lật đổ chế độ Assad cũng là tập hợp những nhóm có bối cảnh tư tưởng, khu vực khác nhau, vì thế về lâu dài, mâu thuẫn quyền lực và lợi ích chắc chắn sẽ nảy sinh.
Nhiệm vụ của LHQ lúc này là linh hoạt thích nghi với cục diện mới. Hội đồng Bảo an có thể thông qua một nghị quyết mới hoặc sửa đổi nghị quyết cũ, trao cho LHQ sứ mệnh giúp đỡ quá trình chuyển đổi. Có thể thành lập một phái đoàn LHQ ngay tại Syria, hoặc biến văn phòng đặc phái viên ở Geneva thành “căn cứ” trong nước Syria, với nhiệm vụ rõ ràng: cung cấp hỗ trợ kỹ thuật, chia sẻ kinh nghiệm về soạn thảo hiến pháp, cải cách an ninh, xây dựng lực lượng cảnh sát, thiết lập cơ chế hòa giải – công lý chuyển tiếp… Nhiều quốc gia từng có bài học tương tự về xung đột và hòa giải, như Colombia, Nam Phi, có thể góp kinh nghiệm quý giá. Ngoài ra, LHQ vẫn cần đảm nhận vai trò phối hợp cứu trợ nhân đạo, hỗ trợ phát triển.
Về tái thiết vật chất, Syria cần nguồn lực lên tới hàng trăm tỷ USD, từ sửa chữa cơ sở hạ tầng năng lượng, bệnh viện, nhà cửa cho đến phục hồi kinh tế. Ngay giai đoạn đầu, nếu không tạo được cú hích kinh tế rõ rệt, tình trạng bất mãn xã hội hoàn toàn có thể phá vỡ tiến trình xây dựng thể chế dân chủ (giống như đã xảy ra ở Tunisia hay Sudan). Rõ ràng, nhiều quốc gia giàu có ở vùng Vịnh, Liên minh châu Âu, và có thể cả Hoa Kỳ sẽ phải đóng vai trò chủ chốt trong gói hỗ trợ phục hồi. Tuy nhiên, họ cần sẵn sàng hành động nhanh, dứt khoát để kịp thời tạo chuyển biến tích cực cho dân chúng.
Chướng ngại mang tên “trừng phạt”
Trong thời gian cầm quyền, Assad bị Hoa Kỳ, châu Âu áp đặt hàng loạt lệnh trừng phạt nặng nề: cấm bán vũ khí, kiểm soát chặt chẽ giao dịch tài chính, cấm đầu tư vào dầu khí Syria, cấm nhập khẩu dầu từ Syria… Giờ đây, khi Assad không còn, các biện pháp này vô tình trở thành vật cản tái thiết. Chính sách phong tỏa kinh tế cần được dỡ bỏ hoặc ít nhất là tạm ngưng, giúp Syria khởi động lại guồng máy kinh tế. Dĩ nhiên, lệnh cấm vận với những cá nhân, tổ chức từng hưởng lợi từ chế độ Assad, trực tiếp tham gia đàn áp hoặc tham nhũng, thì nên giữ, nhằm hỗ trợ chính quyền mới xử lý tài sản phi pháp và truy tố tội phạm.
Nếu châu Âu và Hoa Kỳ sử dụng trừng phạt kinh tế như công cụ mặc cả, gắn chúng với những điều kiện địa chính trị, họ sẽ khiến người dân Syria hoài nghi về “thiện chí” của phương Tây – rằng liệu họ can thiệp để chấm dứt khổ đau, hay chỉ để phục vụ lợi ích riêng. Đặc biệt, Syria hiện tại rất mong manh; bất kỳ động thái trói buộc nào cũng có thể khiến chính quyền lâm thời rơi vào thế đối đầu với cường quốc khác, làm rạn nứt tiến trình hòa bình mong manh.
Lợi ích của Syria cần đặt trên đấu trường chính trị
Với vị thế chiến lược tại Trung Đông, Syria lâu nay thường trở thành “quân cờ” trong các tranh chấp khu vực và toàn cầu. Tuy nhiên, giới lãnh đạo chuyển tiếp hiện tại không hứng thú bị lôi kéo vào xung đột quốc tế. Họ chưa nhắc đến những khẩu hiệu chống Israel gay gắt, một điều khá lạ so với chính sách của Assad. Thậm chí, Ngoại trưởng lâm thời Asaad Hassan al-Shibani còn tuyên bố trên kênh Al Jazeera ngày đầu năm mới rằng “Syria muốn hòa bình và thịnh vượng”, sẵn sàng giải quyết tranh chấp với Israel thông qua đàm phán. Ngôn từ ôn hòa này là dấu hiệu cho thấy tân chính phủ muốn “thoát khỏi bẫy xung đột” đã vây hãm quốc gia suốt nhiều thập niên.
Ngay cả với Nga, một cường quốc từng quyết định phần lớn cục diện ở Syria nhờ sức mạnh không quân, chính quyền mới cũng hành xử thận trọng. Sau khi Assad sụp đổ, binh sĩ Nga rút về các căn cứ ven biển Địa Trung Hải tại Tartus và Khmeimim. Chính phủ lâm thời tuyên bố hủy bỏ một thỏa thuận 49 năm ký giữa chế độ Assad và công ty Stroytransgaz của Nga về quản lý cảng Tartus, nhưng chưa ai biết họ sẽ xử lý thế nào với quyền cập cảng của tàu chiến Nga hay căn cứ quân sự tại Khmeimim. Có thể Damascus muốn đàm phán lại điều khoản, hoặc chấp nhận cho Nga tiếp tục hiện diện hạn chế, để đổi lấy sự ủng hộ nào đó. Phía Nga cũng phải cân nhắc “ra đi” trước làn sóng thù địch từ dân Syria, vốn nhớ rất rõ những trận không kích tàn khốc của Moscow.
Ngược lại, chính quyền mới “kết thân” với Ukraine – đối thủ của Nga – để khôi phục quan hệ song phương vốn từng bị Assad cắt đứt. Song, mục tiêu của tân chính quyền vẫn là giữ thế trung lập, không muốn bị kẹt trong vòng xoáy mâu thuẫn Nga – phương Tây. Syria có thể cần tiếp tục sử dụng vũ khí Nga hoặc duy trì các nhà máy điện do Nga xây dựng. Rõ ràng, giới lãnh đạo lâm thời vừa muốn “thoát ly” ảnh hưởng của Moscow, vừa không dám đối đầu công khai, vì sợ Nga hỗ trợ tàn dư của chế độ cũ hoặc khiến tình hình thêm rối ren.
Với Hoa Kỳ và phương Tây, lợi ích chiến lược của họ là xóa sổ các căn cứ quân sự Nga ở Địa Trung Hải, qua đó kìm hãm tầm ảnh hưởng của Moscow. Nhưng nếu Mỹ hoặc châu Âu ép chính quyền Damascus đóng cửa hoàn toàn căn cứ của Nga, đặt điều kiện “hoặc loại Nga khỏi Syria mới dỡ bỏ lệnh trừng phạt”, thì Syria sẽ rơi vào thế khó. Điều đó không chỉ làm gián đoạn tái thiết, mà còn củng cố luận điểm của chế độ cũ rằng phương Tây lợi dụng nhân quyền để phục vụ lợi ích địa chính trị. Tồi tệ hơn, nếu chính quyền lâm thời tìm cách xung đột với Nga theo áp lực phương Tây, phương Tây có lẽ cũng không sẵn sàng đưa quân giúp đỡ, khiến Syria lại rơi vào vòng xoáy bất ổn.
Cách ứng xử của Thổ Nhĩ Kỳ, NATO và châu Âu
Thổ Nhĩ Kỳ, bên hỗ trợ lực lượng HTS và tiếp giáp trực tiếp với Syria, đang hưởng lợi lớn từ việc Assad bị lật đổ. Họ mong muốn một quốc gia láng giềng ổn định để có thể hồi hương hàng triệu người tị nạn Syria đang sống ở Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, Ankara cũng kiên trì cuộc chiến kéo dài nhiều thập niên với Đảng Công nhân Kurd (PKK), và “xuất khẩu” cuộc xung đột này sang lãnh thổ Syria, chống lại Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd dẫn dắt. SDF trước đây là đối tác của Mỹ chống IS.
Mỹ và châu Âu cần đối thoại thẳng thắn với Thổ Nhĩ Kỳ, thành viên NATO, nhằm giải quyết xung đột với lực lượng Kurd ở miền đông bắc Syria. Việc chính quyền mới tại Damascus thành công hay không cũng phụ thuộc vào khả năng hòa giải với cộng đồng người Kurd, bởi họ chiếm phần lớn khu vực giàu tài nguyên dầu mỏ. Nếu Ankara sử dụng chiến sự ủy nhiệm để ngăn cản sự hợp tác giữa Damascus và người Kurd, tiến trình hòa bình sẽ bị xói mòn nghiêm trọng.
Mặt khác, nhiều nước châu Âu hiện có cộng đồng tị nạn Syria rất lớn (đứng sau Thổ Nhĩ Kỳ và Liban). Trong bối cảnh chủ nghĩa dân túy dâng cao, châu Âu có thể bị cám dỗ “trả người tị nạn về nhanh chóng”. Tuy nhiên, một chính sách hồi hương vội vã dễ tạo áp lực đột ngột cho cơ sở hạ tầng và xã hội Syria khi quá trình tái thiết chưa vững. Hướng đi khôn ngoan hơn là khuyến khích kiều dân Syria đóng góp cho quê hương qua việc chuyển kiều hối, đầu tư, tham gia các dự án phát triển – trước khi họ tự nguyện quyết định trở về.
Tôn trọng chủ quyền của Syria
Ủng hộ chính quyền lâm thời không có nghĩa “bắt” họ trở thành chư hầu, mà phải tôn trọng chủ quyền và các quyết định mang tính tự chủ của Syria. Lấy ví dụ về cuộc chiến chống Nhà nước Hồi giáo (IS): liên minh toàn cầu do Mỹ dẫn đầu (Global Coalition to Defeat ISIS) từ lâu phối hợp chặt với SDF. Giờ đây, việc mời chính phủ mới của Syria gia nhập liên minh là một sự công nhận chủ quyền chính danh, cũng như trách nhiệm của Damascus trong việc dẹp tàn dư IS.
Hiện có một số binh sĩ Mỹ đang ở lại miền đông bắc Syria để chống IS cùng SDF. Chính phủ lâm thời có thể ủng hộ cho phép họ tiếp tục hiện diện, nhưng về lâu dài, Syria cần xây dựng quân đội và lực lượng an ninh đủ mạnh để tự đảm trách an ninh nội địa. Đồng thời, quản lý các trại giam IS như al-Hawl và Roj – nơi đang giam giữ hàng nghìn phần tử IS và thân nhân của chúng – cần chuyển giao dần cho Damascus, nhằm thể hiện tính chính danh và trách nhiệm của chính phủ trung ương. Với sự hỗ trợ của LHQ và các nước, Syria có thể xây dựng cơ chế giam giữ, xét xử phù hợp quy chuẩn quốc tế.
Để Syria không lỡ hẹn với hòa bình
Có thể nói, hầu hết áp lực giờ đây sẽ nằm trên vai chính quyền mới của Syria: họ phải dung hòa các phe phái, giải quyết mâu thuẫn sắc tộc – tôn giáo, chống lại tàn dư chế độ cũ, và vừa tiến hành tái thiết kinh tế, thu hút vốn đầu tư. Tuy nhiên, để họ thành công, các cường quốc bên ngoài cần “lui một bước”, không để những tính toán địa chính trị lấn át nhu cầu bức thiết của người dân Syria.
1. Dỡ bỏ hoặc tạm ngưng những trừng phạt gây hại cho dân sinh
Đây là điều kiện đầu tiên để khơi thông dòng chảy viện trợ, tái thiết, giúp kinh tế Syria khởi sắc. Dĩ nhiên, trừng phạt nhắm vào cá nhân hay tập đoàn từng “bảo kê” tội ác của Assad vẫn nên giữ để tạo cơ chế xử lý pháp lý và thu hồi tài sản bất chính.
2. Thúc đẩy giải pháp hòa giải dân tộc
LHQ cần cử phái bộ thường trực tại Syria, phối hợp với các tổ chức phi chính phủ và chính phủ lâm thời triển khai chương trình công lý chuyển tiếp (transitional justice): lập tòa án đặc biệt xử những tội ác nặng, đồng thời thiết lập cơ chế hòa giải, xoa dịu hận thù giữa các cộng đồng. Quá trình này đòi hỏi tài liệu hóa các vi phạm nhân quyền trong suốt giai đoạn nội chiến, đồng thời ngăn chặn nguy cơ trả thù lẫn nhau.
3. Hỗ trợ tái thiết quy mô lớn
Các quốc gia Ả Rập giàu có, EU, Mỹ, và có thể cả các tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ngân hàng Phát triển Hồi giáo… nên cung cấp gói hỗ trợ phục hồi hệ thống điện, nước, y tế, giáo dục và nhà ở. Tạo công ăn việc làm sớm là yếu tố then chốt để ngăn chặn bất ổn. Một số lĩnh vực then chốt cần ưu tiên:
- Năng lượng: Khôi phục hệ thống điện, xăng dầu căn bản, giúp khởi động sản xuất.
- Y tế: Cải tạo bệnh viện, phòng khám, bảo đảm khả năng ứng phó dịch bệnh, chăm sóc người tàn tật, thương binh sau chiến tranh.
- Nhà ở: Tái xây dựng hoặc sửa chữa vùng đô thị bị tàn phá, đảm bảo chỗ ở cho dân tị nạn hồi hương.
4. Khuyến khích sự chung tay của kiều dân Syria
Hàng triệu người Syria đang sinh sống ở Thổ Nhĩ Kỳ, châu Âu, Bắc Mỹ… Họ có thể đầu tư tiền bạc, kiến thức, thậm chí trở về làm việc, đóng góp phát triển nếu môi trường chính trị – xã hội ổn định. Các nước sở tại nên tạo điều kiện để người tị nạn phát triển kinh tế (như hỗ trợ vay vốn, kinh doanh…) rồi chuyển vốn, công nghệ về quê hương.
5. Tránh ép Syria vào phe phái quốc tế
Dù phương Tây có thể muốn Syria cắt đứt hoàn toàn với Nga hoặc Iran, ép buộc có thể gây phản tác dụng, tạo xung đột mới. Thay vào đó, hãy để Damascus tự quyết đường lối ngoại giao, miễn sao không đe dọa an ninh khu vực. Tương tự, việc gây sức ép buộc Syria “phải” bình thường hóa với Israel hay ngược lại cũng nên được thay thế bằng các cuộc đối thoại ôn hòa, có lộ trình, dưới sự trung gian của LHQ hoặc một nhóm hòa giải đáng tin cậy.
Khi Syria tự xây con đường của mình
Khủng hoảng kéo dài từ năm 2011 đã khiến hơn nửa dân số Syria phải rời bỏ nhà cửa, hạ tầng kinh tế – xã hội bị hủy hoại, cùng với di sản sợ hãi và phân hóa sâu sắc. Dưới chế độ Assad, các nhóm tôn giáo và sắc tộc bị chia rẽ hoặc bị lợi dụng. Giờ đây, sự sụp đổ bất ngờ của chính quyền cũ mở ra hy vọng, nhưng cũng đặt ra vô vàn rủi ro. Lịch sử các cuộc chuyển đổi chính trị (như ở Tunisia, Libya, Yemen…) cho thấy sự e ngại của người dân trước các phe vũ trang tôn giáo không phải không có cơ sở. HTS có thể tự khẳng định đã cắt đứt quan hệ với al Qaeda, song vẫn chịu nhiều hoài nghi về hệ tư tưởng.
Muốn xoay chuyển tình hình, ban lãnh đạo Syria phải chứng tỏ năng lực tổ chức, khả năng bao trùm, cho phép các thành phần xã hội tham gia vào quá trình chính trị mới. Các cấu trúc cũ của nhà nước – dù tham nhũng và quan liêu – cũng ẩn chứa nhiều nhân sự có kinh nghiệm điều hành; nếu bị thanh trừng toàn bộ, bộ máy sẽ rơi vào hỗn loạn. Ngược lại, nếu sử dụng nhân sự cũ mà không kiểm soát, Syria có thể quay lại vòng lặp tham nhũng. Đây là thách thức không nhỏ.
Nhưng thách thức lớn hơn vẫn nằm ở sự can thiệp hay nắn chỉnh từ các cường quốc. Muốn giải quyết, cộng đồng quốc tế cần thống nhất rằng: hỗ trợ Syria tái thiết và tiến tới hòa giải là mục tiêu hàng đầu, không nên gài Syria vào các toan tính địa chính trị. Bất cứ yêu sách nào buộc Syria phải đoạn tuyệt toàn diện với Nga, Iran, hay ràng buộc Syria trong liên minh chống nước thứ ba đều có nguy cơ phá hỏng giai đoạn quá độ mỏng manh này. Trong trường hợp xấu, nó thậm chí có thể khiến tàn dư của chế độ cũ liên kết với bên ngoài, tạo ra nội chiến vòng hai.
Gìn giữ hòa bình và chủ quyền
Thực tế, “hỗ trợ” một giai đoạn chuyển tiếp chính trị đòi hỏi tôn trọng chủ quyền, để chính người Syria tự lựa chọn con đường. Đây cũng là điều kiện then chốt để người dân tin rằng họ có được nền độc lập thật sự, không bị “đổi chủ” từ Assad sang một “nhà tài trợ” khác. Đến lúc đó, thế giới có thể chung tay cùng Syria kiểm soát tàn dư IS, giải quyết xung đột với người Kurd và tái hòa nhập hàng triệu người tị nạn mà không lo bị nghi ngờ về động cơ thực sự.
Tất nhiên, Syria cần chủ động thể hiện trách nhiệm: triển khai cải cách lực lượng an ninh, xây dựng hệ thống tư pháp công bằng, minh bạch; bảo vệ quyền con người; cho phép các nhóm dân cư thiểu số tham gia chính quyền; ngăn chặn tâm lý hận thù – trả thù. Làm được vậy, cộng đồng quốc tế sẽ có lý do để tiếp tục mở hầu bao, cung cấp tài chính và kỹ thuật.
Cuối cùng, Syria phải chọn giữa lối mòn bị giật dây bởi các phe phái quốc tế hay tự vươn lên, xây dựng một quốc gia thống nhất, bao dung. Lựa chọn này có thể không hoàn hảo, khi HTS chưa chứng minh được hoàn toàn mình đã thoát khỏi tư tưởng cực đoan. Nhưng với việc Assad ra đi, Syria có cơ hội duy nhất để tái định hình tương lai. Các nhà tài trợ và định chế quốc tế cần phải “mở đường”, không để lặp lại lỗi lầm trong quá khứ là chỉ nhìn Syria qua lăng kính lợi ích riêng.
Tóm lại
Sau 25 năm cầm quyền của Bashar al-Assad, Syria đang đứng ở ngã rẽ lịch sử. Chế độ cũ sụp đổ, một chính phủ lâm thời do HTS đứng đầu nắm quyền, cùng lời hứa về một tiến trình chuyển đổi chính trị hướng đến chính phủ bao trùm và quản trị minh bạch. Thế nhưng, lịch sử hỗn loạn và vị trí địa chính trị nhạy cảm khiến quốc gia này rất dễ bị kéo vào vòng xoáy tranh chấp của các thế lực bên ngoài.
Muốn Syria thật sự vượt qua nỗi đau chiến tranh, cộng đồng quốc tế cần thay đổi cách tiếp cận:
- Dỡ bỏ hoặc nới lỏng trừng phạt rộng rãi để khai thông kinh tế, đổi lại duy trì các lệnh trừng phạt cá nhân lên tội phạm chiến tranh, tham nhũng.
- Hỗ trợ tái thiết quy mô lớn để mang lại thay đổi kinh tế nhanh chóng, hạn chế bất ổn và củng cố niềm tin của người dân.
- Không gài Syria vào cuộc chơi địa chính trị nhằm mục đích kiềm tỏa Nga, Iran hoặc bên thứ ba nào khác.
- Tôn trọng chủ quyền của Syria, trao cho chính phủ lâm thời vai trò dẫn dắt trong vấn đề an ninh, hòa giải dân tộc, và cùng nhau đẩy lùi IS.
- Tập trung vào lợi ích của người dân Syria: bảo đảm nhân quyền, pháp quyền, hòa hợp sắc tộc, tôn giáo để tránh tái diễn xung đột.
Chính phủ lâm thời Syria sẽ phải nỗ lực rất lớn để gắn kết các phe phái, khởi động lại nền kinh tế và vạch lộ trình chính trị bao hàm nhiều tiếng nói. Nhưng nếu các thế lực bên ngoài không từ bỏ lăng kính ích kỷ và tiếp tục kéo Syria về phe mình, quá trình này sớm muộn cũng sẽ đổ vỡ. Ở chiều ngược lại, khi được thực sự trao cơ hội, Syria hoàn toàn có thể chuyển mình, vươn lên thành một quốc gia ổn định, hòa bình, và bù đắp phần nào những tổn thất khổng lồ suốt hơn một thập kỷ xung đột.
Đừng để toan tính địa chính trị bóp nghẹt hy vọng của hơn 20 triệu con người đã kiệt quệ vì bom đạn, đói nghèo và tha hương. Đã đến lúc các nhà hoạch định chính sách ở Washington, Brussels, Ankara hay Moscow gác lại những lợi ích hẹp hòi, cho Syria một cơ hội thật sự tái thiết, hòa giải và canh tân. Bài học lịch sử cho thấy: chỉ khi chủ quyền của Syria được tôn trọng, người dân Syria mới có thể tự tay xây dựng một tương lai xứng đáng với những hy sinh mà họ đã gánh chịu.
