Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, các quân đội châu Âu đã trải qua một sự thay đổi lớn về quy mô và ngân sách. Từ những lực lượng hùng mạnh sẵn sàng đối đầu trong các cuộc xung đột kéo dài, họ dần cắt giảm chi tiêu quốc phòng và chuyển hướng chiến lược. Bài viết này sẽ giải thích tại sao các quân đội châu Âu thu nhỏ quy mô sau Chiến tranh Lạnh và những tác động của quyết định này trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt khi chiến tranh ở Ukraine vẫn đang tiếp diễn.
Quân đội châu Âu thời kỳ Chiến Tranh Lạnh
Trong suốt Chiến tranh Lạnh, châu Âu là chiến trường tiềm tàng của cuộc đối đầu giữa NATO và Khối Warszawa, do Mỹ và Liên Xô hậu thuẫn. Các quốc gia phía tây Bức màn Sắt lo ngại sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản sau khi chứng kiến Liên Xô kiểm soát Đông Âu. Mỹ đầu tư mạnh vào việc tái thiết quân đội các nước châu Âu sau Thế chiến II, bao gồm cả các cựu quốc gia phe Trục như Đức. Ví dụ, khi Bundeswehr được thành lập năm 1955, Mỹ cung cấp tiền và vũ khí, biến nó thành một lực lượng quân sự lớn gợi nhớ đến quân đội Phổ thế kỷ 19.
Ngoài việc củng cố lực lượng gần Bức màn Sắt, các quân đội Tây Âu còn tham gia các cuộc chiến thuộc địa và chiến tranh Triều Tiên. Dù các chính phủ gặp khó khăn trong việc tái thiết sau chiến tranh, ngân sách quốc phòng vẫn luôn ở mức cao. Tuy nhiên, họ thường tránh đối đầu trực tiếp với Khối Đông Âu. Khi Liên Xô đàn áp các cuộc nổi dậy ở Hungary (1956) và Tiệp Khắc (1968), NATO chỉ phản đối mà không hành động quân sự. Chiến tranh Triều Tiên là lần duy nhất các thành viên NATO suýt đối đầu trực tiếp với Liên Xô.
Khác biệt giữa NATO và khối Warszawa
NATO và Khối Warszawa thoạt nhìn như hình ảnh phản chiếu của nhau, đều là liên minh quân sự được hậu thuẫn bởi các siêu cường hạt nhân. Tuy nhiên, NATO có các thành viên thường xuyên hành động độc lập, đôi khi trái với ý muốn của Mỹ, trong khi Khối Warszawa chịu sự kiểm soát chặt chẽ từ Moscow. Ví dụ, Mỹ không tán thành việc Thổ Nhĩ Kỳ xâm lược Cyprus, nhưng NATO không phản ứng mạnh để giữ Thổ Nhĩ Kỳ trong liên minh. Ngược lại, Liên Xô không cho phép bất kỳ thành viên nào của Khối Warszawa tự quyết mà không có sự đồng ý của họ, như khi Albania rút khỏi liên minh sau sự kiện Mùa xuân Prague.
Các quốc gia Khối Warszawa chi tiêu quốc phòng từ 4-9% ngân sách, cao hơn mức 2-5% của các thành viên NATO (không tính Mỹ). Điều này cho thấy sự phụ thuộc của châu Âu vào cam kết của Mỹ và sức mạnh răn đe hạt nhân từ Pháp và Anh.
NATO thập niên 1990-2000
Sự sụp đổ của Liên Xô và Khối Warszawa đã thay đổi hoàn toàn bối cảnh an ninh của NATO. Liên minh phải đối mặt với sự thay đổi chế độ ở Đông Âu và sự tan rã của Nam Tư, dẫn đến các cuộc chiến đẫm máu trong thập niên 1990. Sau áp lực từ Mỹ, NATO đã gửi quân ngăn chặn các cuộc tấn công của Serbia nhằm vào Bosniaks và Kosovars. Một số quân đội châu Âu cũng hỗ trợ Mỹ trong Chiến tranh Vùng Vịnh lần thứ nhất, cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì lực lượng thông thường hiệu quả.
Tuy nhiên, sau khi Liên Xô tan rã, các quốc gia Khối Warszawa không còn là đối thủ mà thậm chí còn tìm cách gia nhập NATO. Các sứ mệnh gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc và chống khủng bố trở thành ưu tiên mới, giảm nhu cầu duy trì quân đội lớn gần biên giới.
Bài Liên Quan
Những thay đổi sau sự kiện 11/9
Sau vụ tấn công 11/9, các quân đội châu Âu chuyển trọng tâm sang chống khủng bố và triển khai lực lượng viễn chinh. Hầu hết các thành viên NATO gửi quân đến Afghanistan sau khi Taliban bị lật đổ, không còn cần duy trì các đơn vị cơ giới lớn tốn kém. Các hoạt động chống nổi dậy ít tốn chi phí hơn so với chi tiêu quốc phòng lớn. Một lực lượng do Pháp dẫn đầu ở Sahel năm 2014 vẫn phụ thuộc nhiều vào hỗ trợ hậu cần và tình báo của Mỹ, cho thấy châu Âu tin tưởng vào sự bảo vệ của Mỹ.
Với Serbia bị kiềm chế và Nga suy yếu, các chính phủ châu Âu cắt giảm ngân sách quốc phòng để ưu tiên chi tiêu trong nước. Việc cắt giảm này phản ánh niềm tin rằng Mỹ sẽ luôn bảo vệ châu Âu trước bất kỳ mối đe dọa nào.
Lý do thu hẹp quy mô quân đội
Có nhiều lý do khiến các quân đội châu Âu thu hẹp quy mô sau Chiến tranh Lạnh. Cuộc suy thoái kinh tế lớn buộc các chính phủ áp dụng biện pháp thắt lưng buộc bụng, khiến việc cắt giảm ngân sách quốc phòng trở thành cần thiết. Chính sách nghĩa vụ quân sự không còn được ưa chuộng và bị bãi bỏ ở hầu hết các nước (trừ Phần Lan), giảm chi phí cho doanh trại và huấn luyện nhưng cũng làm giảm nhân lực.
Ở một số quốc gia như Ba Lan, Hy Lạp, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và Romania, quân đội từng là biểu tượng của quyền lực độc tài, khiến người dân có cái nhìn tiêu cực về quân sự. Việc cắt giảm ngân sách quốc phòng và số lượng quân thường được các đảng phái chính trị ủng hộ, ngay cả sau vụ 11/9 và cuộc xâm lược Georgia. Thiết bị hạng nặng như xe tăng, pháo binh và xe bọc thép bị cắt giảm để giảm nợ công. Hà Lan bán toàn bộ xe tăng vì cho rằng không còn cần thiết.
Xu hương gần đây
Cuộc xâm lược Ukraine của Nga năm 2014 đã đánh thức châu Âu. Nhận thấy tham vọng đưa Nga trở lại vị thế siêu cường của Vladimir Putin, nhiều nước bắt đầu tăng ngân sách quốc phòng. Sự bất ổn chính trị trong nội bộ Mỹ cũng khiến châu Âu nhận ra họ cần khôi phục sức mạnh quân sự như thời Chiến tranh Lạnh. “Bức màn Sắt” mới không còn nằm ở giữa Đức mà dịch chuyển về phía đông Baltic, với căn cứ Nga tại Kaliningrad trở thành mối đe dọa.
Một số nước đã đáp ứng yêu cầu chi 2% GDP cho quốc phòng của NATO, nhưng nhiều nước khác vẫn chưa đạt được. Khi chiến tranh Ukraine bùng nổ, châu Âu ban đầu khó hỗ trợ lớn do lo ngại an ninh của chính mình. Chỉ sau khi tăng sản xuất thiết bị và nâng ngân sách, họ mới có khả năng hỗ trợ Ukraine tốt hơn.
Kết luận
Việc thu hẹp quy mô quân đội châu Âu sau Chiến tranh Lạnh là kết quả của sự tự mãn, phụ thuộc vào Mỹ và ưu tiên chi tiêu trong nước. Tuy nhiên, cuộc xung đột ở Ukraine đã cho thấy sự cần thiết của một lực lượng quân sự mạnh mẽ ở châu Âu. Việc khôi phục sức mạnh này có thể mất hàng thập kỷ, nhưng đó là bài học quan trọng để đảm bảo an ninh trong tương lai.
