Trong tôn giáo nguyên thủy của ngữ hệ Ấn-Âu (Proto-Indo-European, viết tắt PIE), hình tượng phổ biến nhất chính là “Cha Trời” (Dyḗus Ph₂tḗr). Đây là tổ tiên khởi nguồn của những vị thần như Zeus (Hy Lạp), Jupiter (La Mã), và Dyaus Pitar (Vệ Đà Ấn Độ).
Trái lại, Odin không mang đặc trưng của một vị “Cha Trời”. Ông gần gũi hơn với các vị thần mang tính chất “chthonic” – gắn liền với chiến tranh, trí tuệ, cái chết và thế giới vô hình. Chính điều này cho thấy Odin có thể đã phát triển bên trong truyền thống Ấn-Âu, thay vì là một tàn dư từ tín ngưỡng tiền Ấn-Âu.
Trong các ghi chép cổ xưa về nhóm ngôn ngữ German, có đề cập đến một vị thần gọi là Wōðanaz (hoặc Wōdan). Ông được gắn với sự cuồng nhiệt, cảm hứng, chiến tranh, và những người đã khuất.
- Vị thần này được thờ phụng ở cả các bộ tộc German Tây và Bắc, nhưng ban đầu lại không nổi trội hơn những thần như Tiwaz (Týr) – vị thần chiến tranh mang tính nguyên thủy của hệ Ấn-Âu.
- Đến thời kỳ Di cư (thế kỷ 4–6 Công nguyên), vai trò của Odin/Wōðanaz dần được mở rộng. Sang thời đại Viking (thế kỷ 8–11 Công nguyên), ông trở thành thần chủ tối cao trong thần thoại Bắc Âu.
Một dẫn chứng văn bản cổ xưa trực tiếp về Odin/Wodan xuất hiện trong Bùa Chú Merseburg (Merseburg Charms, khoảng thế kỷ 9–10 Công nguyên). Ở đó, Wodan được mô tả như đang chữa lành vết thương cho một con ngựa – biểu thị khía cạnh shamanic và khả năng phép thuật của ông từ rất sớm. Tuy vậy, bằng chứng khảo cổ học cho thấy, thời ban đầu, ông chưa phải là vị thần đứng đầu trong hệ thống thờ cúng của người German.
- Cái vạc Gundestrup (thế kỷ 2–1 TCN): Dù có nguồn gốc Celtic, chiếc vạc này khắc họa một vị thần mang sừng với tư thế và biểu tượng shaman tương đồng hình ảnh Odin sau này.
- Cái đĩa Torslunda(thế kỷ 6–7 CN) và các gold bracteates (thế kỷ 5–6 CN) cho thấy hình vẽ chiến binh một mắt – có khả năng là tiền thân của Odin, vị thần chiến tranh, vương quyền và cái chết.
Một trong những giả thuyết thú vị nhất về nguồn gốc Odin được tìm thấy trong Prose Edda (thế kỷ 13 CN) của Snorri Sturluson. Snorri cho rằng Aesir thật ra là một nhóm người đến từ phương Đông, cụ thể hơn là từ thành Troy. Ông còn khẳng định Asgard từng được gọi là Ilium – tên gọi cổ xưa của Troy.
- Chúng ta biết rằng La Mã tự coi mình có gốc gác từ Aeneas – một hoàng tử thành Troy chạy sang Ý, tổ tiên của Romulus và Remus, những người sáng lập thành Rome.
- Người Briton, theo “Historia Regum Britanniae” của Geoffrey xứ Monmouth, cũng tin rằng họ xuất thân từ Brutus xứ Troy, hậu duệ của Aeneas, người được cho là lập nên nước Anh (Britain).
Nếu Odin có liên quan đến những câu chuyện di cư Ấn-Âu tương tự, rất có thể ông không phải một vị thần cổ xưa có từ trước thời Ấn-Âu, mà là một tổ tiên được thần thánh hóa. Tương tự như cách Aeneas hay Brutus được người La Mã và Briton tôn sùng.
Kết luận
Mối liên hệ của Odin với các huyền thoại di cư Ấn-Âu đặt ra giả thuyết: Odin (hoặc một nhân vật lịch sử mà sau này được thần thánh hóa thành Odin) gắn liền với những dòng di cư từ thành Troy. Sau đó, hình ảnh và câu chuyện về ông dung hợp với các yếu tố shaman, vương quyền, và thần thánh, trở thành biểu tượng tối cao trong thần thoại Bắc Âu.
Như vậy, thay vì là một vị thần tiền Ấn-Âu, Odin nhiều khả năng đã ra đời và phát triển ngay trong bối cảnh Ấn-Âu, được tôn vinh như một hình mẫu thủ lĩnh shaman và nhà cai trị thần thiêng, gắn liền với cả chiến tranh lẫn cái chết, và góp phần tạo nên bản sắc tín ngưỡng Bắc Âu thời Viking.
