Ở nước Anh thời vua James I, khi sân khấu là nơi phản ánh những góc khuất sâu thẳm nhất của xã hội, Thomas Middleton đã bước lên, tay cầm bút, tâm đầy sắc sảo và trào lộng, để lại dấu ấn khó phai trong lịch sử văn học.
Ông không phải là cái tên rực rỡ như Shakespeare, nhưng từng trang kịch của ông là những mảnh đời, những tiếng cười đen tối, những bi kịch sâu sắc — và quan trọng hơn, là tấm gương phản chiếu một thời kỳ rối ren của nước Anh.
Từ đứa trẻ sống trong kiện tụng
Thomas Middleton sinh năm 1580 tại London. Mới sáu tuổi, ông mất cha – một người thợ xây để lại khoản gia sản kha khá. Nhưng thay vì được yên ổn lớn lên, Thomas phải chứng kiến một cuộc chiến pháp lý kéo dài suốt 15 năm giữa mẹ ông và cha dượng, người từng đầu tư vào thuộc địa Roanoke thất bại và chìm trong nợ nần.
Giữa những buổi ra tòa và cảnh cha dượng trốn nợ, cậu bé Thomas sớm hiểu thế nào là sự bất công. Có lẽ chính vì vậy mà sau này, các luật sư, quan tòa và bộ máy pháp lý thường là đối tượng bị ông châm biếm không thương tiếc trên sân khấu.
Đường đến văn chương: Không dễ, nhưng không từ bỏ
Thomas theo học Queen’s College, Oxford nhưng không lấy bằng. Ông thử sức với thơ ca – bài đầu tiên dài đến hơn 4.000 dòng, nhưng chẳng ai buồn đọc. Không nản, ông làm tiếp bài thứ hai, bắt chước Shakespeare, với hi vọng được chú ý. Vẫn thất bại.
May mắn thay, ông có đam mê thật sự với sân khấu. Từ năm 1601, người ta đã thấy ông “ngày nào cũng xuất hiện bên các đoàn kịch.” Và rồi, khi nhận được khoản thừa kế 25 bảng còn sót lại, ông dùng nó để theo đuổi viết văn.
Không lâu sau, ông được ông trùm sân khấu Philip Henslowe chú ý, và từ đó, con đường viết kịch chính thức mở ra.
Một cây bút sắc bén giữa lòng London
Middleton bắt đầu bằng những vở kịch hợp tác, nhưng chẳng mấy chốc ông tự viết riêng. Chỉ trong vài năm, ông trở thành cái tên quen thuộc với khán giả London, đặc biệt qua những vở hài kịch về đời sống thành thị – những thói xấu, mẹo vặt, trò lừa gạt, và cả chuyện tình yêu éo le.
Ông không ngần ngại đá xoáy các vấn đề thời sự như việc vua bán tước hiệu lấy tiền, hay chuyện pháp luật rối rắm. Vở kịch đầu tiên ông viết cho cung đình thậm chí còn châm biếm chính chính sách của vua James, nhưng lại được khen ngợi.
Thành công nối tiếp thành công: A Mad World, My Masters, Michaelmas Term, The Honest Whore… khiến cái tên Middleton lan xa. Đặc biệt, vở The Yorkshire Tragedy – bi kịch ngắn và u ám đến rợn người – cho thấy ông không chỉ giỏi hài kịch mà còn có thể lột tả bóng tối trong tâm hồn con người một cách đáng sợ.
Gặp gỡ Shakespeare – và những dấu ấn khó phai
Một số học giả cho rằng Middleton từng cộng tác với chính William Shakespeare trong vở Timon of Athens, và sửa lại Macbeth cũng như Measure for Measure. Dù còn nhiều tranh cãi, người ta thấy rõ ảnh hưởng của ông trong những đoạn kịch châm biếm, những nhân vật không tên (như “Poet”, “Merchant”), và phong cách cấu trúc khác thường — những điều không quen thuộc với Shakespeare.
Không cần nổi bật như người đồng nghiệp vĩ đại, Middleton vẫn biết cách để lại dấu ấn riêng.
Khi tiếng cười và nước mắt cùng tồn tại
Năm 1606, ông viết The Revenger’s Tragedy – một tác phẩm đen tối, kỳ lạ, pha trộn giữa bi kịch và hài hước đen. Nhân vật chính cầm chiếc sọ người yêu đã bị sát hại, và lừa tên công tước sát thủ… hôn lên chiếc sọ tẩm độc. Đây không phải là kịch kiểu đạo đức răn dạy như thời Elizabeth – mà là một trò chơi mang màu sắc đen tối và sâu sắc.
Đến The Changeling (1622), ông cùng William Rowley tạo nên một vở bi – hài kịch điên loạn và đầy dục vọng. Và rồi, A Game at Chess (1624), vở kịch chính trị hóa thành bàn cờ vua, làm chấn động cả triều đình khi chọc giận đại sứ Tây Ban Nha. Vở kịch bị cấm diễn, Middleton trốn tránh – có thể từng bị bắt giam ngắn hạn – và không bao giờ viết kịch nữa.
Kết thúc lặng lẽ – và sự hồi sinh của một thiên tài
Middleton qua đời năm 1627, hưởng dương 47 tuổi. Ông để lại hàng chục vở kịch, cả bi lẫn hài, cả trang nghiêm lẫn giễu nhại.
Dù từng bị lu mờ bởi những tên tuổi như Shakespeare, Marlowe hay Jonson, ngày nay người ta đã công nhận Middleton là một trong những nhà viết kịch lớn nhất thời kỳ Phục Hưng Anh – thậm chí có người gọi ông là “Shakespeare thứ hai”.
Tác phẩm của ông vẫn tiếp tục được biểu diễn, bởi trong những trang viết của Middleton, ta vẫn thấy chính mình: con người đầy mâu thuẫn, sống trong một xã hội luôn vận động giữa ánh sáng và bóng tối.
