“Thành phố của Thiên Chúa” là kiệt tác cuối đời của Thánh Augustinô – một tác phẩm đồ sộ gồm 20 quyển, hơn 1000 trang, được ông viết trong suốt 13 năm từ tuổi 59 đến 72. Tác phẩm này không chỉ là lời biện hộ đầy thuyết phục cho Kitô giáo khi Đế quốc La Mã đang lung lay, mà còn được xem là nền tảng sơ khai của triết học lịch sử mang tính thần học.
🧔 Thánh Augustinô là ai?
Thánh Augustinô – một trong những cây đại thụ của thần học và triết học Kitô giáo – là nhân vật không thể thiếu để hiểu thời Trung Cổ châu Âu. Bên cạnh Thành phố của Thiên Chúa, ông còn nổi tiếng với Tự thú (Confessions), được xem là cuốn tự truyện đầu tiên của phương Tây.
Sinh và mất tại Bắc Phi, Augustinô lớn lên trong một gia đình “bán đạo” – mẹ theo đạo rất mộ đạo, còn cha thì vô thần. Tuổi trẻ ông tràn đầy khát vọng học vấn và dục vọng trần thế. Ở tuổi 16, ông được gửi đến Carthage để rèn luyện tài hùng biện, nơi ông sa vào lối sống trụy lạc, có con ngoài giá thú, và từng thử nghiệm giáo phái Manikê – một tôn giáo nghiêng về khổ hạnh.
Tuy nhiên, con đường tâm linh của ông không dừng lại ở đó. Song song với khát khao chân lý tinh thần, ông còn kiếm tìm ý nghĩa triết học. Sau khi nghiên cứu hoài nghi luận, tân Platon giáo, ông tìm thấy nơi Kitô giáo sự thỏa mãn sâu sắc nhất. Năm 387, ông được rửa tội, và đến năm 396, ông trở thành Giám mục thành Hippo (nay là Tunisia).
📜 Khi Rome sụp đổ: Augustinô lên tiếng
Năm 410, thành Rome – biểu tượng của uy quyền và văn minh phương Tây – thất thủ. Nhiều người hoang mang, thậm chí đổ lỗi cho Kitô giáo. Augustinô không im lặng. Với Thành phố của Thiên Chúa, ông viết nên bản hùng biện dài nhất và thuyết phục nhất để bảo vệ đức tin vào Thiên Chúa giữa lúc thế gian đảo điên.
Ông phản biện: Kitô giáo không phải nguyên nhân làm La Mã suy tàn, mà vì người La Mã không sớm từ bỏ tà thần để quay về với Thiên Chúa. Các giá trị Kitô, theo ông, vốn tương đồng với những phẩm chất tốt đẹp trong truyền thống La Mã – nếu được tiếp nhận sớm hơn, đế chế có lẽ đã không lụi tàn.
🏙 Hai thành phố: Dẫn dắt lịch sử nhân loại
Cốt lõi của Thành phố của Thiên Chúa là hình ảnh hai thành phố song song tồn tại trong lịch sử nhân loại: Thành phố của Thế gian – đại diện cho dục vọng, lòng kiêu hãnh, sự yêu bản thân quá mức, và Thành phố của Thiên Chúa – nơi tỏa sáng của đức tin, ân sủng và tình yêu vô vị kỷ.
Augustinô ví Cain giết Abel hay Romulus giết Remus là hình tượng tiêu biểu của Thành phố thế gian – những con người vì vinh quang bản thân mà sẵn sàng phản bội anh em. Ngược lại, Thành phố của Thiên Chúa là nơi những linh hồn hiến mình cho Thiên Chúa được quy tụ, như hình ảnh Giêrusalem thiêng liêng.
Lịch sử, theo ông, không phải vòng lặp như quan niệm Hy Lạp cổ, mà là dòng chảy có điểm khởi đầu và đích đến. Mỗi biến cố đều nằm trong sự sắp đặt bởi Thiên Chúa toàn năng và toàn thiện. Đó là một “vở kịch đạo đức” nơi con người tự do chọn về phía ánh sáng hoặc bóng tối – nhưng dù chọn gì, Thiên Chúa đã biết trước.
🕊 Nhà nước – một cái ác cần thiết?
Augustinô không đề cao nhà nước trần gian. Với ông, chính quyền là sản phẩm tất yếu sau khi loài người sa ngã. Nhà nước trần thế là cần thiết để kiềm chế tội lỗi, nhưng nó không phải cứu cánh tối hậu. Chỉ có Thành phố của Thiên Chúa là hình mẫu hoàn mỹ cho một xã hội lý tưởng.
Chuyển biến tư tưởng của Augustinô là lịch sử mang tính bước ngoặt: từ nền tảng Hy Lạp cổ đại vốn đề cao đời sống công dân, ông đưa ra một hệ hình mới – nơi cộng đồng đức tin trở thành trung tâm, Giáo hội trở thành cơ quan quyền lực tối thượng vượt trên nhà nước. Quan điểm này sẽ chi phối toàn bộ thời Trung Cổ Tây phương cho đến khi phong trào Phục hưng và Cách mạng bắt đầu đặt câu hỏi về quyền lực thần quyền.
Bài Liên Quan
📚 Một triết gia của lịch sử
Thành phố của Thiên Chúa là tác phẩm đầu tiên được xem là triết học lịch sử theo hướng thần học. Theo Augustinô, nếu Thiên Chúa là tác giả của lịch sử, thì tất cả biến cố – dù bi kịch hay huy hoàng – đều có lý do, đều hướng tới điều thiện.
Tuy vậy, các câu hỏi triết học lớn đã lập tức được đặt ra. Nếu Thiên Chúa biết trước mọi sự, liệu con người có còn tự do? Nếu mọi việc đều đã định sẵn, thì có còn lý do nào để đấu tranh, cải cách xã hội hay không?
Augustinô đáp lại rằng: con người vẫn có tự do lựa chọn – nhưng Thiên Chúa vốn đã biết chúng ta sẽ chọn gì. Đó là một lập luận gây tranh cãi và sẽ tiếp tục là đề tài sống còn của triết học suốt nhiều thế kỷ sau.
🧠 Di sản và tranh luận
Giống như mọi triết gia lớn, Augustinô không tránh khỏi chỉ trích. Một số học giả nghi ngờ liệu ông có thật sự là triết gia, hay chỉ là một nhà hùng biện hay thần học gia? Tuy nhiên, sự phân biệt đó không quan trọng bằng ảnh hưởng thực tiễn mà ông để lại.
Từ thời Phục Hưng cho đến Cải cách, tư tưởng Augustinô vẫn được bàn luận. Quan điểm đặt đức tin trên lý trí, đặt Thiên Chúa trên nhà nước đã định hình toàn bộ thế giới quan Kitô giáo Trung Cổ. Và dù bạn là tín đồ hay không, không thể phủ nhận vai trò của ông như một người đặt viên gạch đầu tiên cho triết học lịch sử thần học.
