Sau loạt sự kiện nghiêm trọng ngày 7 tháng 10 năm 2023 – khi Hamas tấn công và dẫn đến chiến dịch quân sự của Israel tại Dải Gaza – thế giới tập trung nhiều vào tình hình của người Palestine ở các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng. Tuy nhiên, người Palestine mang quốc tịch Israel, chiếm khoảng 16% tổng số dân Palestine và 20% dân số Israel, cũng đang phải đối mặt với vô vàn thách thức khắc nghiệt. Họ vừa có quyền công dân Israel với một số quyền cơ bản, vừa chịu sự đối xử phân biệt vì danh tính Palestine của mình.
Bối cảnh chung
Người Palestine tại Israel thường được gọi là “Arab-Israelis” hoặc “Palestinians of ’48”. Từ nhiều thập kỷ nay, họ phải sống trong tình trạng “công dân hạng hai” dù mang quốc tịch Israel. **Bằng chứng rõ ràng nhất nằm ở việc họ bị tách biệt với dòng chính của xã hội Israel**, cả về chính sách chính thức lẫn các rào cản phi chính thức. Luật pháp Israel khẳng định tính chất “nhà nước Do Thái” và ưu tiên người Do Thái, tạo nên những quy định hoặc tiền lệ phân biệt. Một loạt biện pháp hành chính đã hạn chế sự phát triển kinh tế và xã hội trong các cộng đồng Ả Rập, làm giảm cơ hội tiếp cận đất đai, việc làm, giáo dục, và dịch vụ y tế công bằng.
Trong cuộc sống hàng ngày, đa số người Palestine mang quốc tịch Israel sống tập trung ở những thị trấn, làng mạc, hoặc khu vực tách biệt, không được đầu tư đầy đủ hạ tầng. Tình trạng này không chỉ phản ánh định kiến xã hội mà còn cho thấy chính sách cố hữu nhằm duy trì khoảng cách về kinh tế, địa lý và văn hóa giữa người Do Thái và người Palestine. Các đảng chính trị đại diện cho cộng đồng này thường hoạt động ở một thế khó: họ hiện diện trong Quốc hội Israel (Knesset), nhưng không có đủ ảnh hưởng để thay đổi cục diện vốn thiên vị người Do Thái. Trong nhiều năm, họ đã vận động cho công bằng, bình đẳng dân sự và đầu tư từ chính phủ vào những khu vực Ả Rập. Tuy nhiên, sự phân biệt mang tính hệ thống khiến nỗ lực này gặp trở ngại lớn.
Sau ngày 7 tháng 10 năm 2023, khi dư luận bị chi phối bởi các diễn biến xung đột, vị trí của người Palestine tại Israel lại càng bấp bênh. Nhiều tiếng nói thuộc phe cực hữu Israel lớn tiếng đòi tước bỏ quốc tịch của người Palestine, thậm chí muốn trục xuất họ. Diễn biến này làm trầm trọng hơn sự chia rẽ cũ trong xã hội Israel, vốn đã tồn tại từ lâu do xung đột tôn giáo, chính trị và sắc tộc.
Áp lực và phân biệt đối xử
Theo góc nhìn lịch sử, người Palestine ở Israel đã chịu vô số thiệt thòi do cả hai dạng kỳ thị: pháp lý (de jure) và phi pháp lý (de facto). Từ góc độ luật pháp, họ có căn cước công dân nhưng lại thiếu quyền bình đẳng thực sự, khi những đạo luật và quy định thiên về bảo đảm đặc quyền cho người Do Thái. Thực tế, bất bình đẳng thể hiện rõ qua việc phân bổ ngân sách và nguồn lực trong giáo dục, y tế và hạ tầng. Các khu vực Ả Rập thường thiếu trường học chất lượng, ít bệnh viện, đường sá xuống cấp. Đồng thời, do bị xem là “nguy cơ an ninh”, người Palestine mang quốc tịch Israel luôn phải đối mặt kiểm soát chặt chẽ hơn từ cảnh sát và cơ quan an ninh.
Từng có dấu hiệu tiến bộ, đặc biệt là giai đoạn trước và sau năm 2009 – khi Thủ tướng Benjamin Netanyahu nắm quyền và rồi tái đắc cử liên tiếp. Tuy nhiên, xu hướng chung vẫn là thu hẹp không gian chính trị và chèn ép các đảng Ả Rập trong Knesset. Ngay cả khi các đảng này nỗ lực ủng hộ ứng viên ôn hòa như Benny Gantz nhằm phá thế bế tắc, họ vẫn bị gạt sang lề bởi chính sự do dự của phe trung tả Israel. Kết quả là, tiến trình chính trị đó sụp đổ khi Gantz bắt tay với Netanyahu thay vì dựa vào đảng Ả Rập.
Bước ngoặt lớn xảy ra sau sự kiện ngày 7 tháng 10 năm 2023. Từ đó đến nay, thái độ của xã hội Do Thái-Israel nghiêng mạnh về phe hữu, thậm chí cực hữu. Những tiếng nói kêu gọi áp dụng các biện pháp đàn áp người Palestine, bao gồm việc hủy tư cách công dân, trở nên rầm rộ. Nhiều chính trị gia, dẫn đầu là các bộ trưởng thuộc cánh cực hữu, như Bộ trưởng An ninh Quốc gia Itamar Ben-Gvir, công khai đe dọa sự tồn tại của người Palestine ngay bên trong Israel. Họ xem nhóm người này là “cột trụ thứ năm” (fifth column) – một lực lượng nội gián nguy hiểm. Hậu quả là một loạt hành động đàn áp như cấm biểu tình, theo dõi mạng xã hội, bắt bớ và truy tố, diễn ra trên quy mô chưa từng có.
Chỉ trong vòng vài tuần sau tuyên bố tình trạng khẩn cấp, hàng trăm người Palestine, nhất là các gương mặt hoạt động xã hội và influencer, đã bị điều tra hoặc bắt giữ. Nhiều trường hợp chỉ vì bày tỏ sự cảm thông với thường dân Gaza trên mạng xã hội, hoặc chia sẻ hình ảnh trẻ em thương vong. Thậm chí một số nhân vật nổi tiếng như ca sĩ Dalal Abu Amneh đã bị giam giữ vì câu nói tôn giáo “Chỉ có Chúa là người chiến thắng” (được cho là kích động). Việc lạm dụng các cáo buộc liên quan đến “ủng hộ khủng bố” khiến các quyền tự do ngôn luận bị thu hẹp đến mức báo động.
Thay đổi chính trị và hệ lụy
Sự chuyển dịch sang cực hữu trong xã hội Israel, được thể hiện qua việc Netanyahu xây dựng liên minh với các đảng cực hữu như của Ben-Gvir hay Bezalel Smotrich, tạo điều kiện hợp pháp hóa các biện pháp hà khắc. Từ tháng 11 năm 2023, Knesset thông qua luật cho phép **tước quốc tịch** và trục xuất thân nhân của bất cứ ai bị kết tội khủng bố, mà trên thực tế, định nghĩa này hầu như chỉ áp dụng với người Palestine.
Các quy định mới còn đặt mục tiêu thu hẹp khả năng tham gia chính trị của người Palestine: từng có đề xuất cấm đảng Ả Rập tham gia bầu cử địa phương và quốc hội, hoặc buộc ứng cử viên Ả Rập phải cam kết “trung thành” với nhà nước Do Thái. Ở cấp độ địa phương, nhiều quan chức Israel còn đi xa hơn khi cho đóng cửa công trường xây dựng hoặc hạn chế quyền tiếp cận của công nhân Palestine, với lý do “an ninh”. Kết quả là các công trình đình trệ, song họ vẫn chọn phương án này để tránh tiếp xúc với người Palestine.
Biểu hiện thù ghét cũng xuất hiện ngày càng nhiều trong giới học thuật. Tuy các đại học Israel luôn tự hào về môi trường “tự do, bình đẳng,” thực tế từ khi chiến tranh bùng nổ, nhiều sinh viên Ả Rập bị kỷ luật vì bày tỏ lập trường phản chiến, trong khi sinh viên Do Thái công khai kích động bạo lực chống người Palestine lại hầu như không bị xử lý. Điển hình là Đại học Hebrew ở Jerusalem tạm đình chỉ giáo sư Nadera Shalhoub-Kevorkian sau khi bà tố cáo Israel “diệt chủng” ở Gaza. Hành động này khiến cho bầu không khí sợ hãi bao trùm giới học thuật, trong khi bạo lực sắc tộc lại leo thang ngoài đường phố.
Hạn chế quyền biểu tình và tự do ngôn luận
Một trong những điểm nóng là lệnh cấm biểu tình do Bộ trưởng Ben-Gvir và Ủy viên Cảnh sát Israel Kobi Shabtai ban hành. Lệnh này chính thức được áp dụng chỉ với các thị trấn và làng mạc Ả Rập, cấm hoàn toàn mọi cuộc tuần hành hoặc tụ tập phản chiến. Trong khi đó, người Do Thái vẫn có thể xuống đường mà không gặp phải ràng buộc tương tự. Mãi đến tháng 3 năm 2024, lệnh cấm mới được dỡ bỏ, nhưng kèm theo nhiều điều kiện khắt khe khác.
Để củng cố hiệu quả kiểm duyệt, đơn vị Giám sát Kích động Trực tuyến (Task Force for Monitoring Incitement Online) được thành lập dưới sự chỉ đạo của Ben-Gvir. Đơn vị này thực hiện rà soát các nội dung mạng xã hội của người Palestine, đặc biệt nhắm đến nhà hoạt động hoặc cá nhân có tầm ảnh hưởng. Kết quả là hơn 150 trường hợp bị truy tố với cáo buộc “kích động khủng bố” từ tháng 10 năm 2023 đến tháng 5 năm 2024. Ngược lại, phía Israel gần như không có trường hợp nào bị buộc tội kích động bạo lực hoặc phân biệt chủng tộc dù rất nhiều phát ngôn kêu gọi “tiêu diệt người Ả Rập” hay tán dương các hành vi “trừng phạt tập thể”.
Chính môi trường đầy đe dọa này tạo ra “hiệu ứng im lặng”, làm nhiều người Palestine mang quốc tịch Israel ngại chia sẻ ý kiến hoặc tham gia hoạt động phản kháng. Những cuộc biểu tình lẻ tẻ do Ủy ban Theo dõi Cấp cao cho Công dân Ả Rập của Israel (High Follow-Up Committee for Arab Citizens of Israel) tổ chức đều bị chính quyền kìm hãm. Mặc dù những nỗ lực này vẫn tiếp tục, song mức độ sợ hãi gia tăng đã khiến phong trào phản đối chiến tranh không còn sôi nổi như trước.
Đọc thêm:
- Israel – Hamas: Cuộc chiến không hồi kết
- Liệu Mỹ có sa lầy nếu xung đột với Iran?
- Hezbollah tổn thương nhưng vẫn kiên cường: Họ sẽ đi về đâu?
- Iran, Israel và thế cân bằng mong manh của hỗn loạn
Trách nhiệm của cộng đồng quốc tế
Bối cảnh đàn áp này là hệ quả của xu thế kỳ thị ăn sâu trong xã hội Do Thái-Israel, và đang được đẩy lên tầm cao mới nhờ sự “chính danh” của các đảng cực hữu nắm quyền. Theo số liệu năm 2022 từ Viện Dân chủ Israel (Israel Democracy Institute), gần một nửa (49%) người Do Thái Israel cho rằng họ nên có nhiều quyền hơn so với công dân không phải người Do Thái. Đồng thời, 79% phản đối việc đưa các đảng Ả Rập vào liên minh cầm quyền và không chấp nhận việc người Ả Rập giữ chức bộ trưởng. Chiến tranh Gaza càng làm những định kiến này ăn sâu, khi nhiều người Israel ủng hộ chính sách cứng rắn và chối bỏ trách nhiệm gây thương vong cho dân thường.
Cuộc xung đột đẫm máu cũng tạo cơ hội để chính quyền Israel “thử nghiệm” những biện pháp mới, tiến tới một mô hình “áp đặt kiểu Apartheid” cho cả cộng đồng Palestine bên trong Israel. Người Palestine mang quốc tịch Israel do đó không thể kỳ vọng vào sự bảo vệ từ chính nhà nước Israel. Giữa bối cảnh đó, họ vẫn cần tổ chức lại: củng cố các tổ chức xã hội, hội nhóm cộng đồng, duy trì tiếp xúc với các tổ chức phi chính phủ ủng hộ công lý ở Israel. Sự liên minh với người Do Thái ôn hòa, đấu tranh vì một nền dân chủ bình đẳng, cũng là thiết yếu để mở rộng không gian chính trị. Tuy nhiên, một lực đẩy từ bên ngoài là tối quan trọng.
Các nước Ả Rập trước đây vốn ít chú ý hoặc thậm chí tránh đề cập đến người Palestine ở Israel, giờ đây nên chủ động tìm cách ủng hộ họ. Các chính phủ Ả Rập có quan hệ ngoại giao với Israel, hoặc tham gia diễn đàn quốc tế, cần yêu cầu Israel chấm dứt chính sách phân biệt. Đặc biệt, hỗ trợ về mặt văn hóa, giáo dục, hay quyền lợi ngoại giao cho cộng đồng này có thể giúp nâng cao tiếng nói của họ. Song hành, Liên Hiệp Quốc (LHQ) và Liên minh châu Âu (EU) nên tăng cường giám sát tình hình nhân quyền tại Israel, áp dụng áp lực ngoại giao và kinh tế nếu Tel Aviv không tôn trọng quyền lợi của người Palestine. Những ràng buộc từ các tổ chức học thuật và kinh tế quốc tế cũng có thể được thiết lập, buộc Israel phải chấm dứt phân biệt đối xử nếu muốn hưởng lợi từ các quan hệ, thỏa thuận quốc tế.
Trong dài hạn, cộng đồng Palestine ở Israel phải nỗ lực hơn nữa để kết nối với người Palestine toàn cầu và nâng cao nhận thức quốc tế về tình cảnh của họ. Giấc mơ về một quốc gia dân chủ thật sự, nơi mọi công dân đều được đối xử bình đẳng và chủ nghĩa dân tộc cực đoan không còn thống trị, là mục tiêu cần đến sự chung tay của cả thế giới. Thực tế cho thấy, khi nội bộ Israel không sẵn sàng kiềm chế làn sóng cực đoan, thì chính áp lực từ bên ngoài và sức ép dư luận quốc tế mới có thể làm chậm quá trình thụt lùi dân chủ.
Một điều hiển nhiên: nếu Israel không chấm dứt việc chiếm đóng Gaza và Bờ Tây, từ chối nhìn nhận quyền tự quyết của người Palestine, thì căng thẳng và xung đột vẫn tiếp diễn, người Palestine tại Israel vẫn chịu cảnh bấp bênh.
Tóm lại
Người Palestine mang quốc tịch Israel đang đối mặt nhiều rủi ro sống còn trong bối cảnh xung đột hậu ngày 7 tháng 10 năm 2023. Họ bị kẹt giữa tư cách công dân Israel và căn tính Palestine, phải hứng chịu chính sách đàn áp pháp lý lẫn xã hội. Để giải quyết tình trạng bất công này, không thể chỉ trông chờ vào thiện chí của chính phủ Israel, mà còn cần cả sự hỗ trợ nhất quán từ cộng đồng quốc tế, các nước Ả Rập và những người Do Thái ủng hộ dân chủ bình đẳng. Chỉ khi Israel trở thành một nền dân chủ thực sự cho tất cả, quyền lợi của người Palestine ở Israel mới được đảm bảo vững chắc.
