Nằm cô lập giữa Nam Đại Tây Dương, Tristan da Cunha được xem là nơi định cư xa xôi nhất hành tinh. Quần đảo đặc biệt này là quê hương của một cộng đồng gắn kết, với văn hóa độc đáo và một lịch sử đầy cuốn hút, khiến bất kỳ ai cũng phải trầm trồ khi khám phá.
Vị trí địa lý và vẻ đẹp tự nhiên
Tristan da Cunha nằm ngay giữa Cape Town (Nam Phi) và Buenos Aires (Argentina), cách Cape Town 2.787 km về phía đông và bờ biển Argentina 3.949 km về phía tây. Quần đảo này thuộc Lãnh thổ Hải ngoại Anh, bao gồm đảo chính Tristan da Cunha, đảo Inaccessible, quần đảo Nightingale và đảo Gough xa xôi ở phía nam. Trong đó, chỉ đảo chính có cư dân sinh sống lâu dài, với khoảng 250 người định cư tại khu vực mang tên “Edinburgh of the Seven Seas”. Đảo Gough, ngược lại, chỉ có sự hiện diện tạm thời của các nhân viên từ Nam Phi vận hành trạm dự báo thời tiết.
Đảo chính Tristan da Cunha có diện tích 98 km² và nổi bật với đỉnh núi lửa Queen Mary’s Peak cao 2.062 mét. Ngọn núi này vẫn còn hoạt động và từng gây nguy hiểm cho cư dân, đặc biệt là vụ phun trào năm 1961. Trong khi đó, đảo Inaccessible, cách đảo chính 40 km về phía tây nam, là tàn tích của một ngọn núi lửa đã tắt, giờ đây là nơi sinh sống của chim cánh cụt và hải cẩu lông. Quần đảo Nightingale, gồm đảo chính Nightingale rộng 4 km² cùng hai đảo nhỏ Stoltenhoff và Middle, nằm ở phía nam, mang vẻ hoang sơ với những vách đá dựng đứng.
Khí hậu ở đây thuộc dạng ôn hòa đại dương, nhiệt độ hiếm khi vượt quá 25°C, nhưng gió mạnh thường xuyên thổi qua, đôi khi đạt cấp bão, khiến vùng biển xung quanh trở nên nguy hiểm. Chính điều này đã khiến nhiều con tàu gặp nạn qua các thế kỷ.
Hành trình khám phá và định cư
Quần đảo được phát hiện lần đầu vào năm 1506 bởi thủy thủ Bồ Đào Nha Tristão da Cunha, nhưng gió lớn và biển động đã ngăn cản họ đặt chân lên đảo. Một số ghi chép cho rằng người Bồ Đào Nha từng ghé qua đây vào năm 1520 để lấy nước ngọt, nhưng thông tin này vẫn còn tranh cãi. Đến thế kỷ 17, người Hà Lan tổ chức các chuyến thám hiểm vào năm 1650 và 1659, định biến quần đảo thành trạm tiếp tế cho tàu bè, nhưng thiếu cảng tự nhiên khiến kế hoạch bị từ bỏ.
Sang thế kỷ 18, Tristan trở thành điểm đến của ngành săn cá voi và hải cẩu. Năm 1790-1791, người định cư đầu tiên xuất hiện: thuyền trưởng John Patten, một người Mỹ làm việc trong ngành thương mại lông hải cẩu và dầu cá voi. Ông dựng trại tạm thời để giao thương với các tàu qua lại, nhưng không có ý định ở lâu dài.
Người định cư thực sự đầu tiên là Jonathan Lambert, một người Mỹ đến đảo cùng hai đồng hành vào năm 1810, với ý tưởng xây dựng một trạm nghỉ chân. Sau đó, nhóm này đón thêm một người, nhưng bi kịch xảy ra khi Lambert và hai người khác chết đuối trong một tai nạn đánh cá vào năm 1812. Người sống sót duy nhất, Tomasso Corri, đến từ Livorno, Ý, tiếp tục ở lại. Lambert từng tuyên bố đảo là quốc gia độc lập của riêng mình, nhưng Anh không công nhận điều này và sáp nhập quần đảo vào ngày 14/8/1816, viện cớ ngăn chặn Napoleon trốn thoát từ Saint Helena, nơi ông bị lưu đày sau trận Waterloo.
Năm 1817, Anh rút quân đồn trú khỏi đảo, nhưng một hạ sĩ tên William Glass cùng vợ và hai con xin ở lại. Họ được phép định cư cùng hai thợ xây người Anh, Samuel Burnell và John Nankivel. Dù hai người này không ở lâu, dấu ấn của họ vẫn còn trên những công trình đầu tiên. Cộng đồng nhỏ dần phát triển khi thêm nhiều người nhập cư và thủy thủ mắc kẹt gia nhập.
Sự phát triển của cộng đồng
Dân số tăng lên, nhưng vấn đề thiếu phụ nữ khiến cộng đồng tìm cách giải quyết. Năm 1827, năm phụ nữ lai từ Saint Helena được thuyết phục ở lại, sau đó là những phụ nữ gốc Phi từ Cape Colony. Nhiều người nhập cư khác, như Peter Green (người Hà Lan) vào năm 1836, hay Thomas Rogers và Andrew Hagan (người Mỹ) vào các năm 1837 và 1849, cũng góp phần làm phong phú thêm cộng đồng.
Tuy nhiên, đến năm 1853, sau cái chết của William Glass, 25 thành viên gia đình ông rời đảo, tiếp theo là 45 người khác vào năm 1857, khiến dân số chỉ còn 28 người. Ngành săn cá voi và hải cẩu suy giảm, cùng với việc mở kênh đào Suez, làm Tristan trở nên lạc hậu. Dù vậy, năm 1867, Hoàng tử Alfred, Công tước Edinburgh, ghé thăm và khu định cư được đặt tên “Edinburgh of the Seven Seas” để vinh danh ông. Năm 1875, quần đảo chính thức thuộc Đế quốc Anh, với hải quân triển khai kế hoạch tiếp tế hàng năm.
Thảm họa ập đến vào năm 1885 khi mùa đông khắc nghiệt làm mất mùa, cộng với vụ đắm thuyền khiến 15 người thiệt mạng. Chuột từ một con tàu đắm trước đó cũng tàn phá nguồn thức ăn ít ỏi còn lại. Chính phủ Anh từng cân nhắc di dời toàn bộ dân đảo, nhưng cuối cùng chọn gửi viện trợ. Đến năm 1897, dân số chỉ còn 64 người, nhưng sau đó dần phục hồi nhờ nguồn cung ổn định.
Bài Liên Quan
Thế kỷ 20 và sự chú ý toàn cầu
Trong Thế chiến II, Tristan trở thành tài sản chiến lược của Anh để giám sát tàu ngầm Đức. Dân đảo hỗ trợ xây dựng trạm quan sát và được trả bằng hàng hóa hải quân, khi khoai tây là “tiền tệ” duy nhất lúc bấy giờ. Năm 1940, tờ báo đầu tiên, Tristan Times, ra đời, đánh dấu bước ngoặt với việc trả lương và sự phát triển của ngành đánh bắt hải sản thương mại.
Năm 1961, núi lửa trên đảo chính hoạt động trở lại, buộc toàn bộ 264 cư dân phải sơ tán sang Nightingale, rồi được tàu Hà Lan Tjisadane đưa đến Cape Town, trước khi đến Anh trên tàu RMS Stirling Castle. Họ sống tại một trại RAF cũ trong hai năm, cho đến khi đảo được xác nhận an toàn và 198 người trở về vào ngày 10/11/1963.
Tristan da Cunha ngày nay
Sau khi tái định cư, đảo dần hiện đại hóa với bến cảng mới, đường sá, bệnh viện và hệ thống điện. Đến nay, cộng đồng khoảng 238 người (tính đến 1/5/2024) vẫn duy trì cuộc sống nhờ trồng khoai tây, chăn nuôi cừu và đánh bắt tôm hùm – một đặc sản được săn đón. Dù sống ở nơi hẻo lánh, cư dân Tristan luôn tự hào về quê hương, chào đón người ngoài và không ngừng quảng bá vẻ đẹp của hòn đảo tận cùng thế giới này.
Tristan da Cunha là minh chứng cho sức bền bỉ của con người trước thiên nhiên khắc nghiệt, một nơi mà sự cô lập không thể dập tắt tinh thần cộng đồng mạnh mẽ.
