Trong bối cảnh chính trị Mỹ gần đây, hàng loạt sự kiện dồn dập cho thấy Tổng thống Donald Trump, trong nhiệm kỳ thứ hai của ông, đang thực hiện một loạt biện pháp cứng rắn nhằm củng cố quyền lực. Từ việc sa thải luật sư quân đội cấp cao cho đến việc thu hồi quyền tiếp cận thông tin mật của các công ty luật, chính quyền Trump đã và đang tạo nên một bầu không khí bất an chưa từng có.
Mục đích của bài viết này là tổng hợp và phân tích những động thái đó, đồng thời chỉ ra lý do vì sao nhiều chuyên gia cảnh báo: Trump là “mối đe dọa thực sự” cho nền dân chủ Hoa Kỳ.
Làn sóng cảnh báo từ giới pháp lý
Trong một bài luận trên Substack, giáo sư luật Stephen I. Vladeck (Đại học Georgetown) mô tả chuỗi sự kiện diễn ra từ ngày 21 đến 27 tháng Hai cho thấy một chiến dịch cảnh cáo nghiêm trọng nhắm vào cộng đồng pháp lý Hoa Kỳ. Điều này được thể hiện qua:
- Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth sa thải các luật sư quân đội cấp cao của Lục quân, Hải quân và Không quân, dù luật định yêu cầu họ cung cấp “tư vấn pháp lý độc lập” cho lãnh đạo dân sự và quân sự ở Lầu Năm Góc.
- Tổng thống Trump thu hồi quyền tiếp cận an ninh của toàn bộ các luật sư tại Covington & Burling từng tham gia đại diện pro bono cho công tố viên đặc biệt Jack Smith sau khi ông rời chính phủ. Đáng chú ý, trong video ký quyết định này, Trump còn buông lời: “Các ông sẽ thực hiện việc này với nhiều hãng luật khác nữa, đúng không?”.
- Tuyên bố từ quyền Chưởng lý liên bang đặc khu D.C., Ed Martin, rằng Covington có thể đối mặt với điều tra hình sự vì đã từng đại diện cho Jack Smith.
Vladeck nhấn mạnh, các động thái này tạo hiệu ứng răn đe, khiến các luật sư e ngại khi tham gia bất kỳ vụ kiện tụng nào chống lại chính quyền liên bang. Hiệu ứng domino là nhiều thân chủ sẽ khó tiếp cận được dịch vụ pháp lý chất lượng, dẫn đến nền tư pháp mất đi sức mạnh cân bằng quyền lực.
Bên cạnh việc thu hồi quyền tiếp cận an ninh, Trump còn ký một bản ghi nhớ ngày 25 tháng Hai, chỉ đạo Tổng Chưởng lý và người đứng đầu các cơ quan “thực hiện mọi biện pháp cần thiết” để chấm dứt hợp đồng pháp lý giữa bất kỳ cơ quan liên bang nào với Covington & Burling “tối đa mức pháp luật cho phép.”
Chiến dịch trấn áp
Ngay sau khi Trump đưa ra quyết định chấm dứt hợp đồng với Covington, các hệ lụy bắt đầu xuất hiện. Phóng viên Ben Penn và Tatyana Monnay của Bloomberg (ngày 26 tháng Hai) chỉ ra việc nhiều công ty luật khác cũng đối mặt áp lực nghiêm trọng từ khách hàng doanh nghiệp. Nhiều công ty quan ngại nếu họ “đối đầu” Trump bằng cách đại diện cho các công tố viên hoặc quan chức từng chống lại ông, họ sẽ bị rút hợp đồng béo bở ở mảng tư nhân.
Một số lãnh đạo công ty luật lo sợ rằng đại diện cho những thân chủ “nhạy cảm” (chẳng hạn cựu nhân viên chính phủ bị sa thải vì bất đồng với chính sách của Trump, hoặc những công tố viên đang bị chính quyền dòm ngó) có thể khiến họ bị nhắm đến, giống như Covington. Nhiều người xem đây là một cuộc chiến phi đảng phái nhằm bảo vệ nền dân chủ, trong khi ban lãnh đạo các hãng luật thì cân nhắc thiệt hơn, e ngại “khách hàng truyền thống” rời bỏ.
Thậm chí, các chuyên gia thuộc nhiều khuynh hướng chính trị khác nhau cũng lên tiếng. Walter Olson, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Cato (thiên về tự do cá nhân), cảnh báo: việc Trump trừng phạt các hãng luật dám đại diện cho đối thủ chính trị là mối đe dọa thực sự cho nguyên tắc “một nền tư pháp độc lập và có năng lực.” Bởi nếu các luật sư lo sợ bị tước quyền tiếp cận hồ sơ mật hoặc bị cắt hợp đồng, họ sẽ ngần ngại khi bảo vệ bất kỳ ai “không vừa mắt” chính quyền.
DOGE: Kẻ thanh trừng
Không chỉ dừng ở lĩnh vực luật pháp, cái gọi là “Bộ Hiệu Quả Chính Phủ” (Department of Government Efficiency, viết tắt là DOGE) dưới quyền Elon Musk cũng đang thực hiện những đợt cắt giảm nhân sự quy mô lớn trong chính phủ liên bang. Nhà khoa học chính trị Adam Bonica (Đại học Stanford) gọi đây là “cuộc thanh trừng DOGE” và cho rằng hành động của Musk có tính “định hướng ý thức hệ” rõ rệt.
Trong bài viết “The DOGE Purge: Empirical Evidence of Politically Motivated Firings,” Bonica giải thích:
- Những cơ quan được xem là “có khuynh hướng tự do” bị cắt giảm nhân sự nặng nề hơn so với các cơ quan khác.
- DOGE thường tấn công mạnh vào các cơ quan có chức năng giám sát, bảo vệ quyền lợi người dân (chẳng hạn Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ – U.S.A.I.D., Cục Bảo Vệ Tài Chính Tiêu Dùng – CFPB).
- Những cắt giảm này được giải thích với lý do “tăng hiệu quả”, nhưng thực chất là để phá vỡ các chốt kiểm soát quyền lực trong chính phủ, tạo điều kiện cho Trump mở rộng ảnh hưởng.
Bonica còn chỉ ra rằng những biện pháp “tái cơ cấu” này rất phù hợp với kế hoạch Project 2025 do Quỹ Heritage đề xướng, vốn cổ vũ ý tưởng “thay thế viên chức sự nghiệp bằng người trung thành với tổng thống”. Mục tiêu chính gồm:
- Ngụy trang thanh trừng chính trị dưới danh nghĩa cải cách hành chính.
- Nhắm vào các cơ quan kiềm tỏa quyền lực hành pháp.
- Giảm năng lực thực thi pháp luật và quy định môi trường mà không cần sửa đổi luật tại Quốc hội.
- Thay quan chức sự nghiệp bằng những “người trung thành” đảm bảo guồng máy chỉ phục vụ ý chí tổng thống.
Thuyết Hành pháp duy nhất
Trump và đội ngũ cố vấn của ông dựa vào Thuyết Hành Pháp Duy Nhất để biện minh cho hành động thâu tóm quyền lực. Thuyết này lập luận rằng tất cả quyền hành pháp do Hiến pháp quy định đều thuộc về Tổng thống. Về lý thuyết, Quốc hội không thể tạo lập một “cơ quan độc lập” nằm ngoài sự kiểm soát của tổng thống.
Mặc dù Tòa án Tối cao từng bác bỏ quan điểm này từ thời Kinh Tế Mới (New Deal), nhưng hàng loạt phán quyết gần đây (do các thẩm phán bảo thủ chiếm đa số) lại dần xích gần hơn đến tinh thần “hành pháp duy nhất”. Giáo sư luật Richard Pildes (Đại học New York) nhận định Tòa án Tối cao hiện tại sẵn sàng cho phép Trump đẩy ranh giới quyền lực xa nhất có thể.
Trump công khai ủng hộ phiên bản cực đoan của thuyết này, thậm chí tuyên bố trên mạng xã hội Truth Social: “Ai cứu nước Mỹ thì không vi phạm bất kỳ luật lệ nào.” Câu nói này gợi nhắc đến quan niệm “Tôi là luật pháp” của các nhà độc tài trong lịch sử, và Trump lặp lại nhiều lần, khẳng định tổng thống đặt mình lên trên các quy tắc thông thường.
Bước ngoặt từ phán quyết Trump V. United States
Tháng 7 năm 2024, Tòa án Tối cao ra phán quyết 6-3 trong vụ Trump v. United States, trao cho Trump “quyền miễn trừ tuyệt đối” khỏi truy tố hình sự nếu hành động của ông “nằm trong thẩm quyền kết luận và ngăn cấm” của Tổng thống. Bản án này còn khẳng định Tổng thống “có thẩm quyền độc quyền đối với hoạt động điều tra và truy tố” của Bộ Tư pháp.
Ba thẩm phán thiểu số (Sonia Sotomayor, Elena Kagan, Ketanji Brown Jackson) gọi đó là “sự chế nhạo nguyên tắc không ai đứng trên luật pháp”. Nhưng phán quyết này lập tức trở thành cơ sở pháp lý đầy quyền năng cho chính quyền Trump đẩy mạnh tham vọng “hành pháp duy nhất.”
Giáo sư Adrian Vermeule (Đại học Harvard) viết trên Substack rằng Trump v. United States vượt xa cả các phiên bản “thông thường” của thuyết hành pháp duy nhất, bởi nó không chỉ bảo vệ tổng thống trước hành vi bị cáo buộc là vi phạm luật hình sự, mà còn củng cố vị thế tối cao của ông trong việc chỉ đạo cơ quan công quyền.
“Tôi là sự trả thù”
Trump nổi tiếng với câu nói tại Hội nghị Hành động Chính trị Bảo thủ (CPAC) năm 2023: “Tôi là chiến binh của các bạn, tôi là công lý của các bạn… tôi là sự trả thù của các bạn… Tôi sẽ triệt hạ Deep State.” Điều này cho thấy ý định thanh trừng các thiết chế, cá nhân, tổ chức “chống” Trump từ bên trong bộ máy.
Sau khi Tòa Tối cao ra phán quyết có lợi cho ông vào tháng 7 năm 2024, Trump viết trên Truth Social: “Chiến thắng lớn cho Hiến pháp và nền dân chủ. Rất tự hào là một người Mỹ.” Thực tế, phán quyết này mở đường để Trump đẩy mạnh thanh lọc “những kẻ đối lập” khỏi bộ máy, gạt bỏ bất kỳ rào cản nào cho quyền lực tổng thống.
Cú đấm thép trong nhiệm kỳ 2
Bước vào nhiệm kỳ hai, Trump có lợi thế vượt trội: đảng Cộng hòa hầu như không mấy ai dám chống lại ông, lo ngại nguy cơ bị “nghiền nát” trong vòng bầu cử sơ bộ hoặc bị phong trào MAGA dọa nạt. Một khi Trump đã “điểm mặt”, cả bộ máy phải cúi đầu.
- Bộ Quốc phòng và các cơ quan tình báo bị tổn thương nghiêm trọng khi Trump thẳng tay sa thải, thay thế hàng loạt nhân sự cấp cao.
- Các tổ chức có sứ mệnh bảo vệ quyền lợi người lao động, môi trường, y tế cộng đồng phải chịu cắt giảm ngân sách, mất đi lực lượng nhân sự giàu kinh nghiệm.
- Chính quyền ngày càng mất tính minh bạch, khi mọi dữ liệu dễ bị thao túng hoặc đóng kín dưới lý do “an ninh quốc gia.”
Điển hình, ngày 5 tháng Hai (2025), nữ Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi thành lập “Tổ Công Tác Chống Vũ Khí Hóa,” đòi điều tra những ai “vũ khí hóa” hệ thống tư pháp để chống lại Trump:
- Công tố viên đặc biệt Jack Smith và đội ngũ, cáo buộc tiêu tốn hơn 50 triệu USD để “nhắm” Trump.
- Các nhân vật ở New York (Chưởng lý Letitia James, Biện lý quận Manhattan Alvin Bragg…) vì đã “đi quá đà” trong các cuộc điều tra doanh nghiệp Trump.
Động thái này phơi bày rõ quyết tâm “báo thù” của Trump. Nhà xã hội học Daniel Chirot (Đại học Washington) cho rằng Trump không chấp nhận bất kỳ sự phản bác nào, luôn xem mọi chỉ trích như “tấn công cá nhân.” Sự khác biệt lớn so với thời Nixon là đảng Cộng hòa hiện nay “mềm yếu” hơn trước sức ép của Trump và cử tri trung thành của ông, nên khó có khả năng xảy ra một “Vụ Watergate thứ hai” để chặn đứng tổng thống.
Hình thành tâm lý độc tài
Giáo sư Fathali Moghaddam (Đại học Georgetown), tác giả của “The Psychology of Dictatorship,” nhấn mạnh:
- Trump tin rằng bản thân có đầy đủ “đáp án đúng” để làm nước Mỹ “vĩ đại trở lại.”
- Ông ta sẵn sàng triệt hạ mọi đối thủ cản đường.
- Không hề ngần ngại hủy hoại các nguyên tắc dân chủ, độc lập báo chí, tòa án, đại học… miễn sao kế hoạch của ông không bị phản đối.
Moghaddam mô tả Trump như “một kẻ độc tài thực thụ”. Đồng thời, ông bổ sung: Trump dễ đổi giọng khi bị phản kháng quyết liệt, vì sự tự tin của ông thực chất mong manh. Trump thường xuyên mâu thuẫn với chính lời nói của mình, hôm trước vừa tuyên bố một đằng, hôm sau lại khác.
Giáo sư Dan McAdams (Đại học Northwestern) phân tích về chủ nghĩa ái kỷ (narcissism) của Trump: Trong thần thoại Hy Lạp, Narcissus yêu hình bóng của mình trong gương nước, chứ không phải yêu chính bản thân thật sự. Tương tự, Trump tôn thờ hình ảnh hoàn hảo và toàn năng mà ông muốn khoác lên mình, do đó không bao giờ chấp nhận thất bại.
Steven Pinker (Đại học Harvard) bổ sung: những người có “cái tôi” quá cao, thiếu đồng cảm, khi bị thực tế phơi bày sai lầm, họ xem đó như “sự xúc phạm cá nhân” và quyết tâm tìm cách trừng phạt kẻ làm họ “mất mặt.” Ở góc độ xã hội, Pinker tin rằng “các thiết chế kiểm soát kiểu Madison” (checks and balances) chính là rào chắn để ngăn chặn “kẻ muốn làm vua.” Tuy nhiên, thực tế cho thấy khi đảng Cộng hòa hoàn toàn ủng hộ Trump, còn Tòa án Tối cao “bật đèn xanh,” rào cản này trở nên lỏng lẻo.
Bài Liên Quan
Viễn cảnh u ám cho nước Mỹ
Nếu các sự kiện sáu tuần đầu nhiệm kỳ hai của Trump là tín hiệu cho phần còn lại của bốn năm, nhiều chuyên gia dự báo một “kỷ nguyên lo âu” mới với nước Mỹ:
- Sa thải hàng loạt nhân viên liên bang, có thể lên đến hàng trăm ngàn người, đặc biệt tại các cơ quan được xem là có xu hướng cấp tiến hoặc bảo vệ lợi ích công.
- Mạng lưới an sinh xã hội suy yếu: bảo hiểm y tế, phúc lợi cho người thu nhập thấp, các chương trình xóa đói giảm nghèo… đứng trước nguy cơ cắt giảm kinh phí, dẫn tới tăng tình trạng vô gia cư, đói kém và bệnh tật.
- Các trường đại học, các tổ chức phi chính phủ (NGO) bị “bóp nghẹt” về mặt tài chính do mất đi nguồn tài trợ liên bang, dẫn đến khủng hoảng nghiên cứu và giáo dục.
- Bầu khí nghi kỵ lan rộng: bất kỳ hành động nào phản đối chính quyền đều có thể bị dán nhãn “chống Trump” và bị trừng phạt. Dữ liệu công cộng có nguy cơ bị thao túng hoặc che giấu.
- Chính sách đối ngoại: Mỹ dần “thân thiện” hơn với các chế độ chuyên quyền, xa rời truyền thống thúc đẩy dân chủ và nhân quyền.
Nói cách khác, viễn cảnh tồi tệ nhất là nước Mỹ chìm trong nghi ngờ, sợ hãi, chia rẽ; các giá trị về quyền tự do, cơ hội và trách nhiệm xã hội bị xói mòn. Mọi dấu hiệu cho thấy Trump sẽ không dừng lại cho đến khi đạt được tham vọng lớn nhất: xây dựng một “hành pháp duy nhất” gần như không ai kiểm soát nổi.
Như giáo sư Moghaddam khẳng định: “Trump là mối đe dọa thực sự.” Nhiều nhà tâm lý học, xã hội học, luật gia khác nhau đều cùng chung kết luận: khi một nhà lãnh đạo có xu hướng độc tài, lại được hậu thuẫn bởi đảng cầm quyền và tòa án tối cao, nguy cơ đối với nền dân chủ là rất lớn.
Tóm lại
Những diễn biến dồn dập suốt sáu tuần đầu nhiệm kỳ hai của Trump đã vẽ nên một bức tranh u ám về tương lai chính trị và xã hội Mỹ. Từ việc đẩy lùi các luật sư độc lập cho tới thanh trừng quan chức, cắt giảm ngân sách, Trump và đội ngũ của ông có vẻ quyết tâm xóa bỏ mọi rào cản. Trong bối cảnh đó, câu hỏi không chỉ là “liệu nước Mỹ có thể trụ vững trước tham vọng chuyên quyền hay không,” mà còn là “nếu trụ vững, sẽ phải trả cái giá bao nhiêu?” Bởi lẽ, như nhiều nhà phân tích khẳng định: Trump chính là mối đe dọa thực sự đối với những giá trị mà nền dân chủ Hoa Kỳ luôn tự hào.
