Mục tiêu tối thượng của Phật giáo là đạt đến sự giác ngộ – trạng thái an lạc tuyệt đối khi con người hòa hợp với bản chất thực của hiện thực – cũng chính là dạng khoái lạc tối thượng. Người ta thường cho rằng sự thất thường của dục vọng chính là trở ngại cho hành trình này. Tuy nhiên, Tantra – một nhánh tư tưởng sâu sắc trong Phật giáo – lại đưa ra một cách hiểu khác: bởi mọi khoái cảm, dù thoáng qua hay thất thường đến đâu, đều là bóng dáng của sự an lạc tối hậu trong giác ngộ, nên con người hoàn toàn có thể sử dụng dục vọng để khám phá và hiểu chính mình. Với Tantra, dục vọng không phải là chướng ngại, mà là công cụ trên con đường hướng đến giác ngộ.
Tôn giáo và sự kiềm chế
Trong các truyền thống tôn giáo theo hệ Abraham (Do Thái giáo, Kitô giáo, Hồi giáo), có một sự phân định rõ ràng giữa “thế gian” và “thế giới bên kia.” Cõi đời mà chúng ta đang sống – với những thứ vật chất, thể xác và cảm giác – thường bị xem là bước đệm cho một thực tại tối hậu ở thế giới bên kia. Việc con người được đưa đến thiên đường, địa ngục hay luyện ngục sau khi chết phụ thuộc vào cách hành xử của họ nơi thế gian này.
Tuy nhiên, thế gian đầy rẫy những cám dỗ khiến con người quên đi thực tại tâm linh. Vậy nên, những lạc thú vật chất của cuộc sống bị xem là thứ cần phải vượt qua về mặt đạo đức. Việc chìm đắm vào khoái cảm bị coi là rào cản khiến ta quên mất bản chất tinh thần cao hơn. Đặc biệt, dục vọng – nhất là dục vọng tình dục – bị kiểm soát rất chặt trong các tôn giáo nhằm tránh con người rơi vào chủ nghĩa khoái lạc.
Ngược lại, Tantra đưa ra một logic khác: không đặt nặng ranh giới phân đôi giữa thể xác và linh hồn, giữa đời này và đời sau. Mục tiêu của Phật giáo không phải là đi theo một tuyến tính để đến “thế giới bên kia,” mà là đạt đến Phật tính ngay trong hiện tại, ngay nơi cuộc sống này. Tantra hiểu rất sâu tâm lý con người, và thay vì lên án dục vọng, nó đặt câu hỏi: Tại sao ta khao khát? Và liệu sự khao khát ấy có thực sự mang lại mãn nguyện?
Tại sao ta khao khát – dưới góc nhìn Tantra
Nếu bạn hỏi người qua đường, phần lớn sẽ đang hướng đến một mục tiêu nào đó – dù lớn hay nhỏ. Họ làm việc, sống, phấn đấu để được hạnh phúc, làm cha mẹ tốt, cảm thấy an toàn, thành đạt hay đơn giản là tận hưởng khoái lạc. Dục vọng khiến ta không ngừng kiếm tìm.
Tantra cho rằng bản thân dục vọng không có lỗi. Vấn đề nằm ở cách ta “bám chấp” vào dục vọng đó. Khoái lạc cũng vậy – không phải bản thân khoái lạc là xấu, mà là cảm giác bất toàn tâm lý khiến khoái lạc trở nên không đủ đầy.
Chúng ta nhận ra rằng ngay cả khi đạt được điều mình mong muốn, ta vẫn thất vọng hoặc đau khổ. Tại sao? Ta thường đổ lỗi cho “đối tượng” – và tin rằng một phiên bản tốt hơn sẽ khiến mình hạnh phúc hơn. Tantra chỉ ra rằng ta khao khát là vì đang bám vào một ảo tưởng – rằng có thể đạt được đối tượng mong muốn và nó sẽ ở mãi với ta.
Nhưng đối tượng của dục vọng luôn thay đổi. Người tình sẽ già đi, công việc sẽ biến chuyển, hoàn cảnh sẽ đổi khác. Dục vọng không có mục đích cao hơn là tự thỏa mãn chính nó, và trong thế giới của sự bám chấp vào đối tượng, ta rơi vào vòng lặp không hồi kết: khát khao – thất vọng – lại khát khao – rồi lại thất vọng… cho đến tận lúc chết.
Giải pháp của Tantra: Hóa giải dục vọng
Giải pháp của Tantra là phá bỏ hoàn toàn cái nhìn sai lầm về thực tại, cắt đứt dục vọng ngay từ gốc rễ bằng cách chuyển hóa nó thành sự hiểu biết sâu sắc về bản chất thật của thực tại: vô thường, tương tức và luôn biến đổi. Khi quan sát thật kỹ dục vọng, ta nhận ra bản chất mong manh và thoáng qua của sự bám chấp.
Tantra không hề kêu gọi ta phải từ bỏ dục vọng hoàn toàn. Bạn vẫn có thể yêu, ham muốn, tìm kiếm – nhưng cần tỉnh táo và nhận ra sự bám chấp vào đối tượng. Dù là người yêu, công việc, tiền bạc hay thậm chí là sự nghiện ngập – tất cả đều bị dục vọng bóp méo nhận thức của ta. Muốn quay về với thực tại đích thực, ta phải thực hành buông xả. Chính trong đó, ta tìm thấy sự bình an thật sự.
Tuy nhiên, nghịch lý là chính Tantra cũng có thể trở thành đối tượng của dục vọng. Một số người thay thế các ham muốn vật chất bằng việc “ham muốn giác ngộ” – điều này cũng là bám chấp. Tantra không phải là một quy trình trí tuệ, mà là một hành trình trải nghiệm. Bạn có thể thấy nhẹ nhõm khi “hiểu được” vấn đề, nhưng điều đó lại đưa bạn trở lại trạng thái bám chấp.
Chuyển hóa dục vọng đòi hỏi sự buông bỏ toàn diện khỏi mọi bám chấp và hòa mình vào dòng chảy của tự nhiên như một thực thể không ngừng biến đổi.
Bài Liên Quan
Từ bỏ cái “Tôi”
Trên những cấp độ cao hơn của hành trình Tantra, người hành giả từ bỏ mọi sự bám chấp cho đến khi bản ngã tan biến hoàn toàn. Để đạt đến đây, trước tiên ta cần thực hành Bodhichitta – lòng từ bi phổ quát và sự bình đẳng tuyệt đối với mọi sinh linh. Ta yêu thương và phụng sự người khác không phải vì hình ảnh ta gán lên họ, mà vì bản chất sống động và ý thức của họ.
Cách nhìn này giúp ta cũng chấp nhận bản thân theo cách tương tự. Những nhãn mác như “tôi tốt bụng,” “tôi thông minh,” “tôi hướng nội,” chỉ là ảo ảnh do ý thức tạo ra để cảm thấy an toàn giữa dòng chảy biến đổi. Không có cái “Tôi” cố định, và chỉ khi ta từ bỏ cả ý niệm về bản thân, ta mới thực sự hòa nhập với sự sống, trở thành dòng chảy thay vì con cá đang cố bơi ngược. Ta hòa tan vào bản thể: sống, tỉnh thức, ý thức – và tự do.
Tự do khỏi khái niệm
Tantra đưa ra hai lối nhìn về thực tại:
- Lối nhìn gắn với khái niệm: ta bám vào đối tượng, ý niệm, người yêu, tiền bạc, danh vọng – và tin rằng những thứ đó sẽ khiến ta hạnh phúc. Ta cũng bám vào cái nhìn cố định về người khác và chính mình. Lối nhìn này tạo ra ảo tưởng về sự kiểm soát và sự tồn tại vĩnh cửu.
- Lối nhìn vượt khỏi mọi khái niệm: khi ta thực hành từ bỏ, buông xả và lòng từ bi phổ quát, ta đạt đến sự tự do thật sự. Mọi hiện tượng chỉ là hình ảnh thoáng qua hiện lên trong không gian tỉnh thức của tâm. Chúng ta học cách quan sát suy nghĩ và ham muốn mà không bị chúng kéo theo.
Kết quả là: siêu việt. Không chỉ là niềm vui hay hạnh phúc, mà là sự thoát ly hoàn toàn khỏi sự lệ thuộc vào các đối tượng tạm thời. Chúng ta là năng lượng thuần khiết, là sự tỉnh thức đang trôi trong cuộc sống – không hơn, không kém bất kỳ sinh linh nào – gắn kết với mọi sự sống nơi bản chất sâu xa nhất. Trong đó, ta cảm nhận sự rộng lớn trong chính mình: ta là tất cả, và tất cả là ta.
Kết luận
Tantra thừa nhận rằng dục vọng là một lực mạnh mẽ trong cuộc sống con người. Nó không chỉ nhắm đến những thứ vật chất cụ thể, mà còn cả ý tưởng, con người hay câu chuyện mà ta tự kể về chính mình. Tantra đặt câu hỏi: Tại sao những điều này hiếm khi mang lại sự mãn nguyện bền lâu? Và tại sao ta dễ dàng tự đánh lừa mình về sự vĩnh cửu của chúng?
Bằng cách nhìn dục vọng là một lực không có mục đích cao hơn ngoài việc tự thỏa mãn chính nó, Tantra cho rằng vấn đề không nằm ở dục vọng, mà ở sự hiểu sai về bản chất thực của hiện thực. Nó mở ra con đường giải thoát khỏi những giới hạn của khái niệm – kể cả ý niệm về một “cái tôi” – để ta bước vào một sự sống trọn vẹn và tỉnh thức.
Giác ngộ không phải điều dễ dàng. Bạn không thể “nghĩ ra” sự siêu việt. Siêu việt là một tiến trình hữu cơ, sống động, không thể vội vàng. Ý tưởng cũng có thể trở thành sự bám chấp. Những người dẫn đường tâm linh (guru) đóng vai trò vô cùng quan trọng. Đi quá nhanh, bạn có thể rơi vào hoang mang và tuyệt vọng. Guru là tấm gương phản chiếu hành trình nội tâm và dẫn dắt ta bằng sự kiên nhẫn và từ bi.
Trong thế giới hiện đại – nơi “giác ngộ” và “bình an nội tại” trở thành từ khóa phổ biến – không có con đường nào chậm và khó hơn việc thực sự đối diện với bản chất thực của thế giới. Tantra, giống như mọi truyền thống tâm linh nghiêm túc khác, đòi hỏi người thực hành sự can đảm lớn: dám nhìn vào sự thật, dù nó không hào nhoáng, nhưng lại chân thật vô cùng.
