Trong nhiều năm qua, khó có chủ đề nào trong quan hệ quốc tế thu hút nhiều chú ý như khả năng Trung Quốc dùng vũ lực với Đài Loan. Lý do thì rõ: Bắc Kinh chưa bao giờ từ bỏ tuyên bố chủ quyền; đang tiến hành một trong những chương trình tăng cường quân sự lớn nhất lịch sử hiện đại; thường xuyên đưa máy bay — tàu chiến vào vùng nhận dạng phòng không và vùng biển quanh Đài Loan; và nhà lãnh đạo Tập Cận Bình, theo các quan chức Mỹ, đã yêu cầu quân đội “đủ khả năng” đánh chiếm trước mốc 2027 nếu nhận lệnh. Sau cú sốc Nga xâm lược Ukraine đầu năm 2022, ai từng nghĩ “chiến tranh giành lãnh thổ thời nay là chuyện cổ tích” đã phải nhìn lại.
Ngoài đe dọa quân sự, còn có mặt trận tâm lý – chính trị: nếu có thể “thống nhất” trong hòa bình, giữ nguyên nền kinh tế, công nghệ và nguồn nhân lực tinh hoa của hòn đảo, Bắc Kinh sẽ chọn cách đó. Vậy nên chiến dịch ảnh hưởng kéo dài: tuyên truyền, thâm nhập truyền thông, gây sức ép an ninh – kinh tế, nhằm khiến người dân Đài Loan cảm thấy kháng cự là vô vọng và thế giới sẽ “buông tay”.
Thêm vào đó là những thời điểm chính trị khiến dư luận lo lắng: chính trường Đài Loan tranh cãi gay gắt, vài cú “đấu tay đôi” giữa các đảng phái, những tín hiệu trúc trắc trong ứng xử với Washington, hay những bài viết “gây bão” dự báo rằng Đài Loan đã “đánh mất” sự ủng hộ của Mỹ. Tất cả tạo cảm giác tương lai mờ mịt.
Nhưng khoan đã. Nỗi lo không vô căn cứ, song cũng dễ bị phóng đại. Đài Loan không phải là “nạn nhân chờ số phận”. Trái lại, hòn đảo sở hữu một bộ bài rất mạnh — nếu biết chơi khôn ngoan.
“Con nhím” giữa vùng bão
Đầu tiên, không ai ở Đài Bắc đánh giá thấp mối đe dọa quân sự. Từ sau chuyến thăm của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi (mùa hè 2022), Trung Quốc đẩy “trạng thái bình thường mới” ở eo biển: máy bay – tàu chiến vượt đường trung tuyến thường xuyên, diễn tập vây đảo mô phỏng phong tỏa, phóng thử tên lửa bay qua bầu trời Đài Loan, xâm nhập ADIZ (vùng nhận dạng phòng không) gần như hằng ngày. Đồng thời, để ngăn Mỹ can dự, Bắc Kinh tăng tốc tên lửa siêu vượt âm, chống hạm – đạn đạo, mở rộng kho hạt nhân, bành trướng hải quân.
Nhưng Đài Loan không đứng im. Vài năm qua, giới lãnh đạo chính trị – quân sự đã đồng thuận chuyển sang chiến lược bất đối xứng: thay vì dồn tiền cho “hàng khủng” đắt đỏ phô trương uy lực ở giữa eo biển, họ tập trung biến hòn đảo thành “con nhím”: chạm vào là đau, nuốt thì mắc nghẹn.
Cụ thể:
- Học nhanh từ Ukraine: đưa “sức bền của toàn xã hội” vào huấn luyện, mô phỏng tình huống tấn công thực tế, mở rộng lực lượng phòng vệ dân sự, tập trận an ninh mạng và “vùng xám”.
- Tổ chức lại lực lượng dự bị: thành lập Cơ quan Huy động Phòng vệ Toàn diện (2022) để kết nối – kích hoạt trơn tru khi khủng hoảng.
- Trao quyền cho chỉ huy tuyến đầu: khuyến khích chủ động, không chờ mệnh lệnh tập trung.
- Thay cũ – đổi mới: dần loại bỏ khí tài di sản thời Chiến tranh Lạnh; triển khai các năng lực hợp thời như HIMARS (pháo phản lực chính xác tầm xa) và hệ thống phòng không NASAMS 3 — những “cái tên” đã tỏ ra hiệu quả ở chiến trường châu Âu.
- Ghép đôi sáng tạo Mỹ – sản xuất Đài: doanh nghiệp công nghệ – quốc phòng Mỹ hợp tác với các nhà sản xuất bậc thầy của Đài Loan để thúc đẩy năng lực “lắp ráp nhanh – mở rộng nhanh” những vũ khí then chốt: đạn lảng vảng (loitering munitions), thủy lôi, UAV trên không – mặt nước – dưới nước, tác chiến điện tử và thông tin liên lạc.
- Tăng chi tiêu quốc phòng có lộ trình: đồng thuận chính trị về mục tiêu nâng chi tiêu vượt 3% GDP, hướng đến 5% trước 2030 — một bước nhảy đáng kể nếu thực thi đúng cam kết.
Nói gọn: họ đang đi đúng hướng. Chuẩn bị quốc phòng không thể hoàn hảo qua đêm, nhưng nội lực phòng thủ của Đài Loan hôm nay khác hẳn vài năm trước — và khác trong cách mà Trung Quốc buộc phải tính lại cái giá của bất kỳ cuộc phiêu lưu nào.
Mỹ và các đối tác đang làm gì?
Phía bên kia Thái Bình Dương, Washington cũng thay đổi cách làm. Lần đầu tiên trong nhiều thập kỷ, Mỹ rút trực tiếp từ kho vũ khí sẵn có để viện trợ cho Đài Loan — phương thức vốn dành cho các đồng minh đang ở trong chiến sự khẩn cấp. Đài Bắc cũng được đưa vào diện tài trợ quân sự nước ngoài (FMF) — tức có thể nhận tài trợ, cho vay mua khí tài Mỹ.
Song song, Mỹ cùng các đối tác phân tán lực lượng trên khắp Tây Thái Bình Dương: Úc, Nhật, Philippines, Singapore, Việt Nam… nhằm tạo nhiều “điểm xuất phát” răn đe – tiếp tế, đồng thời tiền triển khai đạn dược, cảm biến, vũ khí bất đối xứng ở những vị trí chiến lược. Nhiều quốc gia trong số này tự gia cố năng lực tấn – phòng hiện đại, tăng cường phối hợp bảo vệ tự do hàng hải, an ninh biển.
Điều ít người để ý: chính thế trận phân tán + bất đối xứng này làm nản lòng toan tính “đánh nhanh – thắng nhanh”. Nếu xung đột nổ ra, chuỗi đảo và căn cứ phân tán buộc đối phương phải đánh trả nhiều hướng, kéo dài thời gian, đội chi phí và rủi ro — những biến số mà bất kỳ nhà lãnh đạo nào ở Bắc Kinh cũng phải cân nhắc.
Khi người khổng lồ cũng có gót chân A-sin
Sức mạnh Trung Quốc là có thật, nhưng không tuyệt đối. Trong nhiệm kỳ thứ ba của ông Tập, hàng loạt tướng lĩnh – quan chức quốc phòng cao cấp bị thanh trừng vì tham nhũng hoặc “thiếu trung thành”. Như nhiều nhà quan sát đã chỉ ra, ông Tập chưa có “đội quân như ý”, và thậm chí không chắc đội quân đang có sẽ thực thi trơn tru những mệnh lệnh phức tạp nhất trong điều kiện chiến tranh hiện đại.
Chiến dịch quân sự quy mô lớn, đặc biệt là đổ bộ – chiếm đóng, là bài toán siêu khó: hậu cần khổng lồ, huấn luyện tinh vi, phối hợp liên quân binh chủng, chịu đựng tổn thất và sự bất định liên tục. Nếu đối mặt một “con nhím” kiên cố, xác suất vấp — mắc kẹt — sa lầy tăng vọt.
Cuộc chiến thầm lặng
Ngoài tiếng động của máy bay – tàu chiến, còn một mặt trận ồn ào không kém: thông tin. Bắc Kinh chi tiền và công sức lớn để định hướng dư luận Đài Loan: từ tấn công mạng, nội dung tuyên truyền, mua lại – gây ảnh hưởng các kênh truyền thông, cho đến “trồng” nội dung trên nền tảng xã hội thịnh hành như TikTok. Mục tiêu tối hậu: gieo vào đầu người Đài Loan cảm giác “chống lại là vô ích”.
Thực tế… hiệu quả hạn chế. Dù tranh cãi đảng phái là chuyện thường ngày, điểm đồng trong xã hội Đài Loan lại rất rõ: chống cộng sản, giữ vững chủ quyền – dân chủ. Càng bị đe dọa công khai, phản xạ tự nhiên là kháng cự mạnh hơn. Các khảo sát dư luận gần đây cho thấy đại đa số người dân tự nhận là “Đài Loan” (hoặc vừa Đài vừa Hoa), chỉ tỷ lệ rất nhỏ muốn “thống nhất sớm nhất có thể”. “Hù dọa” thường cho cảm giác… kỳ cục hơn là thuyết phục.
Nói cách khác, mặt trận ảnh hưởng giống như ném muối vào biển: ồn nhưng loãng. Và nếu chuyển sang các đòn “vùng xám” như phong tỏa danh nghĩa “kiểm soát hải quan”, chiến tranh mạng quy mô lớn…, khả năng phản tác dụng — đẩy xã hội Đài Loan sát lại nhau — là rất cao.
Chính trường Đài Bắc: gay gắt bề mặt, đồng thuận bên trong
Mở TV là thấy những lời lẽ hừng hực: đảng này mắng đảng kia “cứng quá” hoặc “mềm quá”, so sánh nặng nhẹ đến mức bị chỉ trích. Nhưng đặt chính trường lên bàn mổ xẻ lạnh lùng, chúng ta thấy điều thú vị: ba đảng lớn (DPP, KMT, TPP) đều:
- Ủng hộ dân chủ, phản đối cộng sản.
- Muốn duy trì quan hệ với Mỹ.
- Không ủng hộ “tuyên bố độc lập ngay lập tức”.
Khác biệt chính là cách giữ nguyên trạng eo biển — “đi dây” ra sao cho khôn ngoan. Về hầu hết vấn đề nội chính, họ còn gần nhau bất ngờ; tranh cãi nhiều khi là cá tính – phong cách hơn là ý thức hệ. Điểm cộng lớn: khi cần cho an ninh, cả ba bên đều hiểu phải ngồi lại. Ngân sách quốc phòng bổ sung? Cùng bàn, cùng ký. Giai đoạn nhạy cảm? Cùng gửi tín hiệu “Đài Loan là nhân tố ổn định”.
Nhìn như vậy, thay vì trượt sâu vào chia rẽ, Đài Loan có vẻ đang đi tới một trạng thái cân bằng mới: cạnh tranh chính trị sôi nổi, nhưng trục an ninh – đối ngoại thì tương đối vững.
Lá át chủ bài: bán dẫn và sức mạnh kinh tế
Ở chỗ này, Đài Loan sở hữu thứ mà hầu như không đối tác nào của Mỹ có: độc tôn công nghệ lõi. Khoảng 95% chip bán dẫn tiên tiến nhất thế giới được sản xuất tại hòn đảo, với trụ cột là TSMC. Khi “cơn bùng nổ AI” tăng tốc, chuỗi cung ứng toàn cầu càng đặt trung tâm vào Đài Loan.
Điều đó mang ý nghĩa kép:
- Tài khóa – ngân sách: nền tảng kinh tế mạnh cho phép tăng chi tiêu quốc phòng bền vững mà không “hút cạn” nguồn lực xã hội.
- Đòn bẩy ngoại giao – thương mại: đầu tư của TSMC vào Mỹ, Nhật, Đức… tạo sợi dây lợi ích bền chặt. Khi Washington cân nhắc chính sách bất lợi, Đài Bắc có “con bài” để đặt lại điều kiện. Trên thực tế, có lúc TSMC sẵn sàng nói “không cần trợ cấp” nếu phải đánh đổi quyền sở hữu — và phía Mỹ… lùi một bước.
Ngay cả khi TSMC phân bổ một phần sản xuất ra nước ngoài, 80–90% sản lượng vẫn ở Đài Loan. Không nơi nào trên thế giới thay thế được năng lực sản xuất chip dẫn đầu ấy trong trung – ngắn hạn. Nghĩa là, bất kể Nhà Trắng của ai, nước Mỹ vẫn có lợi ích sống còn trong việc giữ Đài Loan ổn định, an toàn.
Nếu kịch bản xấu nhất xảy ra thì sao?
Giả sử một ngày nào đó, vì lợi ích thương mại lớn hơn, Washington “mềm” hơn với Bắc Kinh: giảm bán vũ khí cho Đài Bắc, phát đi tín hiệu “không ủng hộ độc lập”, thậm chí mở đường cho “thống nhất trong tương lai”… Đó là rủi ro không thể loại trừ trong chính trị quyền lực.
Nhưng ngay cả trong kịch bản ấy, Đài Loan không vô lực. Ba điều giữ cho hòn đảo có “biên độ hành động”:
- Phòng thủ bất đối xứng + sức bền xã hội: càng khó “đánh nhanh, thắng gọn”, cái giá càng cao.
- Đòn bẩy bán dẫn: ai cũng cần chip — và cần nhanh. Không quốc gia công nghiệp nào muốn đánh cược chuỗi cung ứng của chính mình.
- Mạng lưới đối tác khu vực: địa kinh tế – an ninh ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương không chỉ có hai cực Mỹ – Trung. Nhật, Úc, Ấn, Đông Nam Á… đều có lợi ích thực chất trong một eo biển Đài Loan ổn định.
Nói như dân doanh nghiệp: rủi ro có, nhưng được “phòng ngừa” bằng nhiều lớp.
Để giữ “bình yên động”: Đài Loan cần làm gì tiếp?
Sống cạnh bão thì không chỗ cho chủ quan. Để giữ lối sống – thể chế mình chọn, Đài Loan cần tăng tốc bốn cụm việc:
- Đầu tư đúng vào “cái đau” của đối thủ
- Vũ khí cơ động – khó phát hiện: bệ phóng cơ động, tên lửa phòng không vác vai, radar phân tán.
- Hệ thống rẻ – nhiều – tiêu hao được: UAV nhỏ, thủy lôi thông minh, cảm biến giá mềm.
- Mạng thông tin dự phòng: vệ tinh thương mại, lưới mesh, cáp quang dự phòng, diễn tập “đứt mạng vẫn chỉ huy”.
- Chuỗi dự trữ thiết yếu “trụ qua tuần đầu”
- Đạn – nhiên liệu – thuốc men – lương thực: tiền đặt – tiền cất, vị trí phân tán, quy trình mở “kho khẩn cấp” rõ ràng.
- Hướng dẫn dân sự: app bản đồ hầm trú, tập huấn y tế cộng đồng, “48 giờ đầu” phải làm gì.
- Thể chế hóa “liên minh công – tư” quốc phòng
- Mở “làn nhanh” pháp lý cho liên doanh quốc phòng; khuyến khích spin-off công nghệ lưỡng dụng.
- Gắn kết đại học – viện nghiên cứu – doanh nghiệp vào “bài toán cụ thể”: pin, vật liệu, chip quân sự, chống nhiễu.
- Kể câu chuyện đúng
- Với người dân: “chúng ta không hiếu chiến, nhưng chúng ta sẵn sàng.”
- Với thế giới: “Đài Loan là nhà máy của tương lai số. Giữ Đài Loan an toàn là giữ chuỗi cung ứng toàn cầu an toàn.”
Nếu làm được, không chỉ năng lực phòng thủ tăng lên; tiếng nói đạo lý của Đài Loan trong tranh luận quốc tế cũng mạnh hơn.
Câu chuyện cuối cùng: vì sao Đài Loan vẫn ổn
Quay lại quán cà phê Đài Bắc buổi sáng. Tin tức trên TV không làm ai giật mình. Không phải vì người Đài Loan vô tư lự, mà bởi họ hiểu: ổn định hôm nay không phải món quà trên trời rơi xuống. Nó là kết quả của một chuỗi lựa chọn: đổi chiến lược quốc phòng, đắp nền sức bền xã hội, giữ nhịp điệu chính trị không phá vỡ “trục an ninh”, tận dụng đòn bẩy bán dẫn, và móc nối lợi ích của các đối tác vào sự an toàn của chính hòn đảo.
Tương lai luôn có rủi ro. Trung Quốc có thể tiếp tục gia tăng sức ép. Washington có thể đổi giọng tùy thời điểm. Tranh cãi nội bộ Đài Loan sẽ không biến mất. Nhưng giữa những bất định ấy, vẫn có những điều chắc chắn:
- Mỗi bước tiến của chiến lược con nhím làm tăng giá thành cho mọi cuộc phiêu lưu quân sự.
- Mỗi dây chuyền chip mới đi vào vận hành ở Tân Trúc, Đài Nam… là thêm một sợi dây ràng buộc lợi ích của thế giới vào sự bình yên của hòn đảo.
- Mỗi thỏa thuận phòng thủ, mỗi kho dự trữ mở rộng, mỗi cuộc diễn tập cộng đồng… là thêm một lớp bảo hiểm.
Đài Loan chưa “thắng” hay “thua” ai cả. Họ đang sống tốt giữa tâm bão — bằng lý trí, sáng tạo, và sự đoàn kết đủ mức trên những chuyện lớn. Câu chuyện của họ nhắc chúng ta một điều giản dị: trong thế giới bất định, sức bền đôi khi chính là sức mạnh.
Và sáng mai, khi ly latte lại bốc khói ở góc quán quen, bạn sẽ thấy hòn đảo “nhỏ” này vẫn vậy: bận rộn, giàu trí tưởng tượng, và khó nuốt vô cùng.
