Bài viết này tập trung vào ba ý:
- Biến đổi khí hậu là có thật và rất cấp bách.
- Vì sao việc ông Donald Trump phủ nhận ở Liên Hiệp Quốc lại nguy hiểm.
- Phỏng đoán có cơ sở: ông nói vậy vì thiếu hiểu biết hay để tạo thuận lợi cho ưu tiên năng lượng của mình?
Thời tiết cực đoan không còn là “chuyện ở đâu đó”
Không cần phải là nhà khoa học để cảm nhận: mùa hè nóng như “đổ lửa”, bão mạnh hơn, hạn hán – lũ lụt nối nhau, nông sản đắt đỏ, điện đóm căng thẳng… Đấy là đời sống hằng ngày. Còn trong dữ liệu, Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) xác nhận năm 2024 là năm nóng nhất từng ghi nhận, với nhiệt độ trung bình toàn cầu khoảng +1,55°C so với thời kỳ tiền công nghiệp; chuỗi 10 năm 2015–2024 đều thuộc top nóng kỷ lục. (World Meteorological Organization)
Giữa bối cảnh ấy, tại Đại hội đồng LHQ, ông Donald Trump gọi biến đổi khí hậu là một “trò lừa”/“con job”, mỉa mai năng lượng sạch, ca ngợi nhiên liệu hoá thạch. Nhiều hãng tin lớn ghi nhận và kiểm chứng các phát biểu sai lệch này. (ABC News)
Vậy, hãy đi lần lượt từng ý.
1) Biến đổi khí hậu là có thật — và rất cấp bách
Đồng thuận khoa học áp đảo
- IPCC (Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu) kết luận ở mức “không thể nhầm lẫn”: hoạt động của con người đã làm ấm khí quyển, đại dương, đất liền; cực đoan thời tiết tăng lên ở mọi khu vực. Đây là tiếng nói tổng hợp hàng chục nghìn nghiên cứu. (IPCC)
- NASA tổng hợp cho thấy khoảng 97% các nhà khoa học đang công bố trong lĩnh vực khí hậu đồng ý rằng ấm lên toàn cầu do con người gây ra. (NASA Science)
- Một khảo sát của Đại học Cornell trên 88.000+ bài báo khoa học kết luận hơn 99,9% nghiên cứu đồng thuận nguyên nhân chính là con người. (Cornell Chronicle)
Nói cách khác: nếu ta tin vào y học dựa trên bằng chứng khi khám chữa bệnh, thì cũng nên đối xử công bằng với khoa học khí hậu — mức đồng thuận còn cao hơn nhiều lĩnh vực khác.
Dấu vết vật lý khắp nơi
- Nhiệt độ: WMO xác nhận 2023 và 2024 đều phá kỷ lục, trong đó 2024 “vượt xa” 2023. Cùng lúc, nhiệt đại dương lên đỉnh kỷ lục — điều này quan trọng vì biển hấp thụ phần lớn nhiệt thừa. (World Meteorological Organization)
- Mực nước biển dâng: vệ tinh và phao đo ghi nhận xu hướng tăng dài hạn; tốc độ đã tăng gấp đôi so với đầu thập niên 1990 theo dữ liệu altimetry (xấp xỉ ~2,1 mm/năm lên ~4,5 mm/năm). Tức là nước biển không chỉ dâng — mà dâng nhanh hơn. (podaac.jpl.nasa.gov)
- Cực đoan thời tiết: năm 2024 ghi nhận hơn 150 sự kiện khí hậu “chưa từng có” theo tổng kết của hệ thống LHQ/WMO — từ nắng nóng kỷ lục tới lũ quét, bão mạnh. (The Guardian)
Vì sao “cấp bách”?
IPCC chỉ rõ: mỗi phần mười độ đều ảnh hưởng lớn đến rủi ro đối với sức khỏe, nông nghiệp, nước sạch, cơ sở hạ tầng, và tính mạng. Cửa sổ để giữ 1,5°C “gần như đóng sập” nếu ta còn chần chừ. Giảm phát thải muộn, chi phí thích ứng – khắc phục sẽ đắt gấp nhiều lần. (IPCC)
2) Vì sao phát biểu phủ nhận của Trump nguy hiểm?
Một câu nói ở hành lang thì khác, nhưng tuyên bố trước Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc do một tổng thống Mỹ đưa ra là chuyện rất nghiêm trọng. Ta xem tác động theo ba tầng: chính sách, kinh tế – công nghệ, và nhận thức – xã hội.
Tầng chính sách quốc tế: “hiệu ứng kéo ngược”
- Suy yếu đồng thuận toàn cầu: LHQ là nơi cần tiếng nói dựa trên bằng chứng. Khi người đứng đầu siêu cường phủ nhận, một số quốc gia có thể lấy cớ trì hoãn, giảm tham vọng khí hậu. Dĩ nhiên, nhiều nước và EU vẫn tiến lên, nhưng khoảng trống lãnh đạo toàn cầu là có thật. (The Guardian)
- Xói mòn hợp tác: Chuyển dịch năng lượng, tài chính xanh, chuẩn mực thị trường carbon… đều đòi hỏi hợp tác. Một bài phát biểu phủ nhận ngay tại LHQ làm tăng ma sát ngoại giao, trao cơ hội cho các cường quốc khác định hình luật chơi theo cách bất lợi cho Mỹ và các đối tác. (Phân tích của các viện chính sách và truyền thông quốc tế sau bài phát biểu cho thấy lo ngại này.) (Council on Foreign Relations)
Tầng kinh tế – công nghệ: “đi ngược dòng sẽ trả giá”
- Tín hiệu sai cho nhà đầu tư: Khi lãnh đạo quốc gia coi năng lượng sạch là “trò đùa”, dòng vốn tư nhân có thể chùn lại, đặc biệt ở những mảng cần khung chính sách ổn định (pin, lưới điện thông minh, lưu trữ, hydro xanh…). Nhưng thế giới không đứng yên — ai dẫn trước sẽ chốt chuỗi cung ứng, còn kẻ chậm chân trả phí bản quyền, nhập khẩu công nghệ sau này với giá đắt.
- Mất lợi thế trong “cuộc đua vũ khí” công nghệ xanh: Năng lượng sạch không chỉ là “đạo đức môi trường”, mà còn là an ninh năng lượng, công nghiệp, thương mại. Bỏ lỡ sóng đầu tư hiện tại, 10–20 năm tới có thể mất thị phần vào tay những nước kiên định hơn. (Ngay trong phản ứng ở LHQ, nhiều bên khẳng định sẽ tiếp tục đà đầu tư xanh bất chấp phát biểu của Trump.) (The Guardian)
Tầng nhận thức – xã hội: “virus thông tin” lan nhanh
- Chuẩn hóa thông tin sai: Khi một tổng thống nói “hoax”, với người vốn lưỡng lự, điều này hợp thức hóa nghi ngờ, kéo họ ra khỏi các giải pháp dựa trên khoa học. ABC News đã chỉ ra nhiều điểm sai hoặc gây hiểu nhầm trong các phát biểu liên quan năng lượng sạch và khí hậu. (ABC News)
- Phân cực chính trị sâu hơn: Mọi chính sách khí hậu (thuế carbon, chuẩn khí thải, trợ cấp xe điện…) đều cần đồng thuận xã hội. Lời phủ nhận trước LHQ thổi bùng “chiến tuyến” — biến một vấn đề khoa học – kỹ thuật thành “bài test trung thành” chính trị.
- Chậm hành động = tốn kém hơn: Mỗi năm chần chừ, lượng CO₂ tích lũy không mất đi; rủi ro cực đoan thời tiết tăng. Chi phí phòng ngừa luôn rẻ hơn khắc phục sau thảm họa — điều này đã thấy rõ qua các mùa cháy rừng, bão lũ kỷ lục gần đây. (WMO tổng hợp mức thiệt hại kinh tế – xã hội tăng mạnh trong các báo cáo thường niên.) (World Meteorological Organization)
3) Vì sao ông Trump nói như vậy? Thiếu hiểu biết — hay “định khung” để ưu tiên dầu khí?
Đây là phần phỏng đoán có cơ sở, dựa trên lịch sử phát ngôn, chính sách, mạng lưới ủng hộ, và lợi ích chính trị – kinh tế.
“Triết lý năng lượng” của ông Trump
Suốt nhiều năm, ông Trump nhất quán với khẩu hiệu “drill, baby, drill”: mở rộng khai thác dầu khí, giảm rào cản môi trường, hoài nghi năng lượng gió – mặt trời, nhấn mạnh “giá rẻ trước mắt”, và mô tả chuyển dịch xanh như gánh nặng kinh tế. Bài phát biểu ở LHQ lần này chỉ là một phiên bản “tăng âm” của quan điểm ấy — các hãng tin mô tả là rải thông tin sai về khí hậu và năng lượng. (Bloomberg)
Ở góc chính trị, “định khung” như vậy giúp ông:
- Củng cố nền tảng cử tri tại các bang dầu khí và công nghiệp, nơi việc làm gắn chặt với nhiên liệu hoá thạch.
- Tạo đối nghịch cảm xúc với “giới tinh hoa quốc tế/LHQ”, biến tranh luận kỹ thuật thành trận địa văn hoá (“chúng ta bị ép phải tin vào thứ lừa đảo”).
- Đơn giản hoá thông điệp: Thay vì giải thích lưới điện thông minh hay ETS, nói “green scam” dễ gây nhớ, dễ khuấy động.
Mối liên hệ lợi ích: doanh nghiệp, ngành nghề, tài trợ vận động
Trong chính trường Mỹ, ngành dầu khí là một trong những khối vận động chính sách mạnh nhất. Việc chống lại các chuẩn khí thải, trần carbon, hay ưu đãi xe điện… thường trùng lợi ích với các nhóm này. Không có gì lạ khi một tổng thống theo đường lối “khai thác nội địa tối đa” lại tấn công chuyển dịch xanh — nhất là khi điều đó có lợi cho danh mục ưu tiên của mình (việc làm địa phương, giá xăng ngắn hạn, thu ngân sách từ dầu khí…).
Nói vậy không phải quy kết “âm mưu”, mà là cơ chế chính trị bình thường: chính khách chọn thông điệp tương thích với liên minh lợi ích đang hậu thuẫn họ.
Thiếu hiểu biết hay cố tình?
- Thiếu hiểu biết: khó nói một người ở đỉnh quyền lực “không hề biết” về mức đồng thuận khoa học. Thông tin này quá phổ biến, từ NASA đến IPCC đều khẳng định mạnh mẽ và dễ tiếp cận. (NASA Science)
- Cố tình lựa chọn chính trị: khả dĩ hơn. Khi cái giá chính trị ngắn hạn của việc ủng hộ dầu khí thấp hơn, còn lợi ích cử tri mục tiêu cao hơn, việc đẩy thông điệp “hoax/green scam” trở thành chiến lược huy động hữu hiệu. Truyền thông quốc tế cũng ghi nhận bài phát biểu mang đậm tính đối đầu – gây chia rẽ hơn là thảo luận chính sách. (The Guardian)
Kết luận công bằng là: ông Trump không phải “không biết”; ông chọn cách nói đó để phục vụ trục ưu tiên chính trị – năng lượng của mình.
4) “Phủ nhận” có đáng sợ hơn bão?
Hãy thực tế hoá: Nếu một quốc gia lớn quay lưng với giảm phát thải, năm hệ quả sau gần như chắc chắn:
- Chậm de-carbon hoá điện: Than – khí sẽ “kẹt” trong lưới thêm 10–20 năm (lock-in). Sau này thay thế tốn kém gấp bội.
- Chuỗi cung ứng xanh rời đi: Nhà máy pin, tấm pin, turbine gió, thiết bị lưu trữ… sẽ neo vào các nước nhất quán hơn, kéo theo việc làm – công nghệ.
- Rủi ro an ninh năng lượng: Phụ thuộc nhiên liệu hoá thạch nhập khẩu khiến nền kinh tế dễ sốc giá khi có chiến sự hay cấm vận.
- Chi phí thiên tai leo thang: Hệ thống bảo hiểm – tài chính chịu áp lực, phí bảo hiểm tăng, hạ tầng bờ biển – nông nghiệp chịu thiệt hại thường xuyên hơn (mực biển dâng và bão mạnh hơn). (podaac.jpl.nasa.gov)
- Mất uy tín quốc tế: Khó dẫn dắt các sáng kiến toàn cầu khác (AI, thương mại, an ninh…), vì đối tác nghi ngờ độ tin cậy khi mình chối bỏ bằng chứng trong một vấn đề sống còn. (Council on Foreign Relations)
5) Nhưng “chuyển dịch xanh” có thực sự khả thi và có lợi?
Đây là câu hỏi nhiều người băn khoăn — và là mảnh đất màu mỡ để thông tin sai nảy nở. Một số điểm mấu chốt:
- Chi phí công nghệ đã giảm rất nhanh: điện mặt trời, gió, pin lưu trữ rẻ hơn nhiều so với một thập kỷ trước; trong nhiều bối cảnh đã cạnh tranh với hoá thạch. (Điều này lý giải vì sao bất chấp phát biểu phủ nhận, nhiều nước và doanh nghiệp vẫn đổ vốn lớn.) (The Guardian)
- An ninh năng lượng: tự chủ nguồn nội địa (mặt trời, gió, sinh khối, địa nhiệt…) giúp giảm sốc giá nhiên liệu nhập khẩu.
- Lợi ích sức khoẻ: giảm ô nhiễm không khí nghĩa là giảm tử vong sớm, giảm chi tiêu y tế.
- Việc làm mới: ngành lắp đặt, vận hành, bảo trì, sản xuất thiết bị cho năng lượng sạch đang tạo thêm công ăn việc làm ở nhiều nơi.
Tất nhiên, chuyển dịch cần lộ trình: đầu tư lưới điện, pin lưu trữ, khí tượng – dự báo, quy hoạch đất (gió, mặt trời), đào tạo nhân lực, chính sách bù trừ cho cộng đồng phụ thuộc than – dầu khí. Đây là việc khó nhưng làm được, và càng sớm càng ít tốn kém.
6) Nói thế nào cho đúng (và hiệu quả) với người còn nghi ngờ?
Khoa học cho thấy, tranh cãi kiểu “đánh nhau bằng meme” không giúp đổi ý ai. Cách tiếp cận hiệu quả thường là:
- Đi từ trải nghiệm gần: hoá đơn tiền điện, nóng kỷ lục địa phương, mùa mưa lũ gần đây.
- Chia sẻ đồng thuận khoa học (97%–99,9%) bằng ngôn ngữ đời thường, kèm ví dụ dễ hiểu. (NASA Science)
- Tập trung giải pháp: xe máy – ô tô tiết kiệm xăng, mái nhà mặt trời, điều hoà hiệu suất cao, cách nhiệt nhà cửa, trồng cây đô thị, cảnh báo sớm thiên tai…
- Tôn trọng và lắng nghe: nhiều người lo “mất việc”, “giá cả tăng” — thay vì gạt đi, ta đồng cảm và bàn cách chuyển dịch công bằng.
Lịch sử nhiều lần chứng minh: khoa học + hợp tác + đầu tư dài hạn luôn thắng sự phủ nhận và hoài nghi nhất thời. Khí hậu không quan tâm chúng ta tranh cãi như thế nào — nó phản hồi theo vật lý. Vì vậy, thay vì mắc kẹt trong “trò chơi câu chữ”, mỗi người – mỗi tổ chức có thể bắt đầu từ việc nhỏ, và thúc đẩy những việc lớn, ngay từ bây giờ.
Tài liệu tin cậy tham khảo nhanh
- WMO: 2024 nóng nhất lịch sử; tổng quan “State of the Global Climate 2024/2023”. (World Meteorological Organization)
- IPCC AR6 – Synthesis Report (Summary for Policymakers). (IPCC)
- NASA – Đồng thuận khoa học về ấm lên toàn cầu. (NASA Science)
- Cornell (2021) – 99,9% nghiên cứu đồng thuận nguyên nhân do con người. (Cornell Chronicle)
- Tường thuật & fact-check bài phát biểu của ông Trump tại LHQ (ABC/Bloomberg/Sky/CFR). (ABC News)
