Dacaria bắt đầu sứ vụ của mình gần cùng thời với ngôn sứ Kha-gai. Bối cảnh là Giuđa sau lưu đày, trong thời kỳ tái thiết Đền Thờ. Không giống Kha-gai, Dacaria có những thị kiến lạ lùng với nhiều biểu tượng để chuyển tải sứ điệp Thiên Chúa cho những người lưu đày trở về. Sách có thể chia làm hai phần, trong đó phần hai có thể cũng do Dacaria viết, nhưng muộn hơn nhiều trong cuộc đời ông, sau khi Đền Thờ được tái thiết. Sách chứa nhiều yếu tố Mêsia liên quan đến các biến cố trong đời Chúa Giêsu.
Tác giả và niên đại
Truyền thống cho rằng Dacaria là tác giả cuốn sách mang tên ông, nhưng có dấu hiệu cho thấy phần sau có niên đại muộn hơn. Phần đầu được viết khoảng hai tháng sau khi ông Dơrubaven nhận được lời Chúa qua ngôn sứ Kha-gai, cho thấy họ là những người đồng thời.
Nội dung cho thấy tám chương đầu hướng đến hoàn cảnh sau lưu đày, khi Dơrubaven là tổng trấn và Giêsua là thượng tế.
Dacaria là cháu của Idđô, người đứng đầu một gia tộc tư tế trở về từ lưu đày, được nhắc tới trong sách Nơkhemia (12:4.16). Phần đầu sách có thể xác định khá chắc chắn là từ thế kỷ V TCN, khoảng năm 520–518 TCN.
Phần sau sách Dacaria có nhắc đến người Hy Lạp (Dc 9:13), khiến các học giả đề nghị niên đại muộn hơn. Vì vậy, phần này thường được gọi là “Đệ nhị Dacaria”. Văn bản không cho biết rõ thời điểm sáng tác, nhưng các dữ kiện chính trị gợi ý khoảng năm 480–470 TCN, tức có thể Dacaria viết vào cuối đời, dù cũng có khả năng tác giả khác. Vào thời đó, Đền Thờ thứ hai đã được xây xong.
Bối cảnh lịch sử
Vương quốc Giuđa thất thủ trước đế quốc Babylon dưới thời Nêbucátnêxa. Dân bị lưu đày trong ba đợt: từ năm 605 TCN khi Babylon đánh bại Ai Cập tại Cáctơmít, đến năm 587 TCN khi Giêrusalem cùng Đền Thờ bị phá hủy.
Sau đó, vua Kyrô của đế quốc Ba Tư Achaemenid chinh phục Babylon (539 TCN) và thay đổi chính sách đối với người Do Thái. Người Ba Tư cho phép ai muốn thì có thể trở về quê hương để tái thiết Giêrusalem và Đền Thờ. Dơrubaven được bổ nhiệm làm tổng trấn, Giêsua làm thượng tế.
Thật bất ngờ, việc tái thiết Đền Thờ không nằm trong ưu tiên hàng đầu của những người hồi hương. Họ đối diện nhiều khó khăn khiến công trình bị trì hoãn: sự chống đối của các dân cư khác tại Giuđê và cả những trở ngại từ phía chính quyền Ba Tư.
Trong bối cảnh này, Dacaria ngôn sứ cho dân, nhưng với cách khác Kha-gai: ông dùng những thị kiến và hình ảnh phong phú để truyền đạt sứ điệp.
Cấu trúc
Dẫn nhập (Dc 1:1-6)
Phần mở đầu cung cấp dữ liệu về niên đại, tác giả và bối cảnh của phần đầu sách. Nó cũng chứa lời kêu gọi sám hối, dẫn đến tám thị kiến tiếp theo.
Tám thị kiến (Dc 1:7–6:15)
Dacaria có tám thị kiến ban đêm đầy hình ảnh kỳ lạ. Thị kiến đầu và cuối đều có bốn kỵ sĩ. Thị kiến thứ hai và thứ bảy nhắc đến tội lỗi trong quá khứ của Ítraen dẫn đến lưu đày. Thị kiến thứ ba và thứ sáu lấy việc tái thiết Giêrusalem làm chủ đề chính. Thị kiến thứ tư và thứ năm nói về hai nhà lãnh đạo: Giêsua (thượng tế) và Dơrubaven (tổng trấn thuộc dòng Đavít). Phần này kết thúc với việc Giêsua được trao vương miện làm tư tế-vương, trở thành hình ảnh tiên trưng cho Đức Kitô. Các thị kiến này đều gắn với điều kiện dân có trung thành với Thiên Chúa hay không.
Các sấm ngôn về thực hành tôn giáo (Dc 7–8)
Dacaria nhắc nhở nhóm người Ítraen đang để tang về sự bất trung trong quá khứ, và hỏi họ có muốn trở nên thế hệ trung tín, sống công lý và lòng thương xót để nhận phúc lành hay không.
Sấm ngôn về xét xử, vị lãnh đạo tương lai và sự phục hồi (Dc 9–11)
Các chương này đưa ra viễn cảnh Mêsia: một vị lãnh đạo đến với dân trên lưng lừa. Ông được mô tả như mục tử bị khước từ, trong khi những mục tử giả mạo khác lại tự đặt mình lên. Thiên Chúa trao Ítraen, ví như đoàn chiên, cho những mục tử xấu xa.
Ơn cứu độ, canh tân và Ngày của Đức Chúa (Dc 12–14)
Phần cuối trình bày Giêrusalem mới, nơi công lý Thiên Chúa chiến thắng sự dữ. Gồm nhiều hình ảnh và thi ca, trong đó Thiên Chúa trực tiếp nhắc tới tội lỗi dân mình. Sách kết thúc bằng hình ảnh dòng nước hằng sống tuôn chảy từ Giêrusalem mới.
Các chủ đề chính
- Nghi lễ và việc thờ phượng chân thật
Thiên Chúa không muốn niềm tin chỉ dừng ở nghi lễ, mà phải trở thành đời sống thiêng liêng cụ thể, biểu lộ bằng sự nhân ái và quan tâm đến người khác. - Chủ quyền của Thiên Chúa
Khả năng Thiên Chúa xét xử muôn dân cho thấy Ngài là Chúa tể lịch sử: Ngài thiết lập và cũng làm sụp đổ các quốc gia để thực hiện kế hoạch của mình. - Sám hối và tha thứ
Dacaria nhiều lần nhấn mạnh Thiên Chúa sẵn sàng tha thứ cho kẻ sám hối, bỏ qua tội lỗi quá khứ của Ítraen, như thể chưa từng có. - Sự phục hồi
Thiên Chúa hứa phục hồi cho những ai trở về cùng Ngài và trung thành. Đây là nguồn hy vọng cho một dân đang sống trong thời kỳ khó khăn.
Những đoạn then chốt
- Dc 1:3
“Vậy ngươi hãy nói với chúng: Đức Chúa các đạo binh phán thế này: Hãy trở về với Ta – sấm ngôn của Đức Chúa các đạo binh – thì Ta sẽ trở về với các ngươi.” - Dc 7:9-10
“Đức Chúa các đạo binh phán thế này: Hãy xét xử cho công minh, hãy lấy tình thương và lòng trắc ẩn mà đối xử với nhau. Đừng áp bức cô nhi, quả phụ, ngoại kiều, hay người nghèo khổ. Đừng nuôi ác tâm hại người anh em.” - Dc 7:13-14
“Ta đã kêu gọi chúng, nhưng chúng đã không nghe; thì chúng cũng sẽ kêu cầu, nhưng Ta sẽ không nghe – sấm ngôn của Đức Chúa các đạo binh. Ta đã thổi chúng đi bằng cơn bão cuốn, phân tán chúng ra giữa các dân tộc không quen biết. Đất chúng bỏ lại đã trở nên hoang vu, không ai qua lại nữa, và miền đất tốt đẹp biến thành hoang tàn.” - Dc 9:9
“Hỡi thiếu nữ Sion, hãy vui mừng hoan hỷ! Hỡi thiếu nữ Giêrusalem, hãy reo hò vang dậy! Kìa Đức Vua của ngươi đang đến với ngươi: Người chính trực, toàn thắng, khiêm tốn ngồi trên lưng lừa, lừa con, con của lừa mẹ.”
→ Lời tiên tri Mêsia này được bốn sách Tin Mừng thuật lại khi Chúa Giêsu tiến vào Giêrusalem (Mt 21:1-9; Mc 11:1-10; Lc 19:28-40; Ga 12:12-15). - Dc 12:10
“Ta sẽ đổ xuống nhà Đavít và dân cư Giêrusalem thần khí ân sủng và khẩn nài. Chúng sẽ nhìn lên Đấng mà chúng đã đâm thâu, chúng sẽ than khóc Người như người ta than khóc đứa con một, sẽ đau đớn khóc lóc Người như người ta khóc thương con đầu lòng.”
→ Tin Mừng Gioan (Ga 19:31-37) thuật lại sự ứng nghiệm khi cạnh sườn Đức Giêsu bị đâm thâu trên thập giá. - Dc 13:9
“Ta sẽ đưa một phần ba vào lửa, luyện chúng như người ta luyện bạc, thử chúng như người ta thử vàng. Chúng sẽ kêu cầu danh Ta, và Ta sẽ nhậm lời. Ta sẽ nói: ‘Chúng là dân của Ta’; còn chúng sẽ nói: ‘Đức Chúa là Thiên Chúa của chúng tôi.’”
Ý nghĩa đương đại
Sách Dacaria dạy cho người đọc hôm nay rằng đức tin phải được sống cách cụ thể, tác động đến đời sống và mối tương quan với người khác, đặc biệt là với những người yếu thế. Đồng thời, sách bày tỏ quyền tối thượng, sự xét xử và lòng thương xót của Thiên Chúa, giúp tín hữu vững tin rằng cho dù hiện tại ra sao, công lý cuối cùng sẽ chiến thắng. Từ góc nhìn hôm nay, những lời tiên tri Mêsia đã được ứng nghiệm càng củng cố lòng tin vào tính xác thực của Kinh Thánh và sứ điệp của nó.
