Một buổi chiều ảm đạm ở châu Âu đầu năm nay, trong các phòng họp từ Brussels đến Berlin, người ta nói đi nói lại một câu hỏi tưởng như đã cũ nhưng chưa bao giờ cấp bách đến thế: Làm thế nào để bảo đảm an ninh cho Ukraine? Từ ngày Tổng thống Donald Trump trở lại Nhà Trắng, các thủ đô Âu châu càng sốt sắng tìm một “công thức hòa bình” có thể vận hành được. Họ hiểu rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin chưa có dấu hiệu muốn dừng tay; họ cũng lo rằng ưu tiên của Washington có thể dịch chuyển, để lại một khoảng trống nguy hiểm.
Trong cơn sốt tìm “bảo đảm an ninh”, nhiều ý tưởng được bày lên bàn: đưa một số ít binh sĩ châu Âu vào Ukraine làm lực lượng “trấn an”, siết thêm trừng phạt, ký thêm những bản cam kết trên giấy, và tiếp tục viện trợ vũ khí thông thường. Một vài điều có thể làm ngay, số khác phải đợi sau khi tiếng súng tạm lắng. Những đề xuất ấy nghe có lý, nhưng không đủ. Bởi từ năm 2022 đến nay, mục tiêu của Putin rất rõ: xóa sổ Ukraine như một quốc gia độc lập. Và ông ta sẽ không dừng lại bằng lời nói, bằng vài trăm cố vấn NATO, hay vì người Nga — hay người Ukraine — chịu thêm đau khổ. Nga chỉ dừng khi không thể tiến thêm một mét.
Câu trả lời, nếu nói giản dị, nằm ở đúng cái đã thay đổi bộ mặt chiến tranh trong hai năm rưỡi qua: drone, tên lửa chính xác, chiến tranh điện tử, cảm biến giá rẻ, và công nghiệp quốc phòng “tinh – gọn – nhanh”. Nói cách khác: bảo đảm an ninh duy nhất đáng tin cho Ukraine là làm cho quân đội Nga tê liệt bằng công nghệ và hỏa lực.
1) Khi “lời hứa” là tấm khiên rách: bài học một thế kỷ
Trong thế kỷ XX, các cường quốc không ít lần hứa bảo vệ đồng minh yếu hơn. Chỉ có điều, lời hứa chỉ có giá khi đi kèm chiếc khiên thật.
- Thời Chiến tranh Lạnh, NATO răn đe Liên Xô không phải nhờ văn bản, mà vì quân – hỏa lực Mỹ hiện diện tại chỗ, kể cả vũ khí hạt nhân chiến thuật.
- Bán đảo Triều Tiên được ngăn ngừa xung đột lớn nhờ hiệp ước phòng thủ Mỹ–Hàn đi cùng hàng chục nghìn lính Mỹ luyện tập – tác chiến chung.
- Ngược lại, những “bảo đảm rỗng” đã mở toang cửa cho thảm họa: lời hứa Anh–Pháp bảo vệ Ba Lan thập niên 1930 rốt cuộc không kịp thời để ngăn phát xít Đức; Bản Ghi nhớ Budapest 1994 hứa bảo vệ chủ quyền Ukraine nếu Kiev từ bỏ vũ khí hạt nhân — rồi chẳng làm được gì khi Nga lần lượt cắt xén, sáp nhập, xâm lược láng giềng.
Năm 2014, khi Crimea, Donetsk, Luhansk rơi vào tay Nga, phương Tây bắt đầu cấp vũ khí phòng thủ, sau đó là tấn công. Phải đến cuối 2021 — khi rõ ràng Moscow định nuốt trọn đất nước — NATO mới “vào số” mạnh tay. Kết quả? Nga không thể đánh nhanh thắng gọn như dự liệu.
Bài học rút ra: mọi bảo đảm an ninh chỉ có nghĩa khi nó biến thành năng lực thật trên chiến trường.
2) Ukraine đã làm điều tưởng như không thể: bẻ gãy gọng kìm trên biển và trên trời
Hãy nhìn Biển Đen. Ngay từ đầu chiến tranh, Nga muốn bóp nghẹt kinh tế Ukraine bằng phong tỏa đường biển: chốt chặn các cảng, chiếm Đảo Rắn, đe dọa Odessa. Nhiều nỗ lực ngoại giao nhằm “mở hành lang ngũ cốc” chỉ chắp vá. Thế nhưng đến mùa thu 2023, Ukraine đã bẻ gãy phong tỏa bằng drone hải quân, tên lửa chính xác, bom phóng từ trên không — trong đó một phần quan trọng là vũ khí do Mỹ–Âu cung cấp, phần khác do chính Ukraine chế tạo. Hạm đội Biển Đen buộc phải lùi về phía đông, tránh xa khu vực cảng chủ lực của Kiev.
Trên không, kịch bản “Nga chiếm ưu thế bầu trời trong vài ngày” đã không xảy ra. Ngay trong những ngày đầu, chiến dịch phủ nhận trên không — được truyền thông gọi là “Hồn ma Kiev” — đã đánh bật nhiều máy bay Nga khỏi vùng trời Ukraine. Sang 2025, chuỗi chiến dịch “Mạng nhện” sử dụng hệ thống không người lái tấn công không quân tầm xa của Nga — lực lượng chuyên phóng tên lửa hành trình vào sâu trong lãnh thổ Ukraine.
Đúng là bầu trời Ukraine chưa an toàn cho hàng không dân dụng, tên lửa và UAV cảm tử vẫn rót xuống hằng tuần. Nhưng Nga không thể dùng máy bay có người lái để yểm trợ gần cho bộ binh; họ phải đứng xa tuyến đầu hàng chục kilômét, phóng bom lượn thay vì lao vào “đánh gần”.
Giải phóng toàn bộ lãnh thổ là bài toán lớn hơn hiện tại. Song để vô hiệu hóa chiến lược của đối phương thì không cần tiêu diệt mọi đơn vị Nga. Chỉ cần đánh trúng huyết mạch: hậu cần, chỉ huy, phối hợp, cơ động và hỏa lực. Mẫu hình quen thuộc? Năm 1967, Israel không hủy diệt mọi máy bay Ai Cập; họ đập nát đường băng, trung tâm chỉ huy, vô hiệu hóa không quân đối phương. Kết quả: tồn tại và thắng thế mà không cần “xóa sổ” toàn bộ lực lượng địch.
3) Chiến tranh đã đổi: từ “thép tấm” sang “vi mạch”
Trong mắt nhiều nhà phân tích Mỹ–Âu, thật dễ hiểu khi hoài nghi: “viện trợ lớn thế rồi mà Nga vẫn rỉ rả lấn thêm vài trăm mét”. Nhưng họ đang đánh giá quá thấp sự dịch chuyển công nghệ.
Những mảng dài trên tuyến đầu nay đã biến thành “vùng sát thương” (kill zone) liên tục: mọi vật thể lọt vào là bị phát hiện gần như tức thì qua cảm biến, UAV trinh sát, vệ tinh thương mại; rồi bị đánh bằng pháo chính xác, mìn rải từ xa, UAV cảm tử. Muốn nhích qua vùng này, Nga phải ném hàng nghìn – hàng chục nghìn lính vào một nhúm điểm — cái giá khủng khiếp cho vài kilomet vuông.
Cũng chính vì vậy, một số khí tài “đắt – nặng – oai” trở nên lạc hậu trong môi trường mới. Xe tăng tấn công có thể bị vô hiệu hóa tức thì bởi UAV vài trăm – vài nghìn đô. “Uy thế thép tấm” thất bại trước “mắt thần vi mạch”.
Nếu mở rộng các “vùng sát thương” này sâu vào hậu tuyến Nga, phủ thêm cảm biến – hỏa lực, không cho đối phương tập trung lực – hàng – người, mọi đợt tấn công quy mô lớn sẽ vô nghĩa về chiến lược.
Muốn thế, Ukraine cần gì? Thêm drone — nhiều hơn nữa, thông minh hơn nữa; thêm tên lửa tầm xa; thêm tác chiến điện tử; thêm mạng liên lạc chống gây nhiễu; thêm radar – định vị – nhắm bắn. Và trên tất cả, một công nghiệp quốc phòng linh hoạt, có thể thiết kế – thử nghiệm – sản xuất theo nhịp trận mạc, không phải nhịp quan liêu.
4) Con đường thực dụng cho châu Âu
Châu Âu có đủ những gì cần thiết: tiền, trí tuệ, nền tảng công nghiệp vượt xa Nga. Vấn đề không phải “có hay không”, mà là kết nối thế nào với Ukraine để biến công nghệ thành sản lượng, biến ý tưởng thành vạn chiếc UAV, ngàn quả tên lửa chính xác, hàng loạt bộ thu – phát, thiết bị dẫn đường, hệ thống phòng không, bộ gây nhiễu – chống nhiễu.
Những bước đầu đã có: EU mở chương trình rót vốn cho nhà máy quốc phòng Ukraine; Kiev ký thỏa thuận song phương với nhiều nước để phóng công suất drone và đạn dược. Nhưng tất cả mới ở quy mô “khởi động”. Điều cần là nhảy vọt:
- Đồng sản xuất quy mô lớn ngay trên đất Ukraine
- Dựng cụm công nghiệp có hạ tầng điện – dữ liệu – an ninh, để nhà thầu châu Âu mang bản thiết kế – dây chuyền – chuyên gia vào vận hành.
- Chia giai đoạn: lắp ráp → nội địa hóa linh kiện → thiết kế thế hệ mới.
- Chu trình RDT&E “nhanh như chiến trường”
- Research: nhóm chung nhà khoa học Ukraine–Âu châu trên những bài toán cụ thể (chống gây nhiễu GNSS, cảm biến hồng ngoại giá rẻ, AI nhận dạng mục tiêu).
- Development: mô-đun hóa để nâng cấp nhanh, không phụ thuộc một chuỗi cung ứng.
- Testing: thao trường chung, test–learn–iterate theo vòng lặp tuần, không phải quý.
- &E (Evaluation): tiêu chuẩn hóa mở để chia sẻ linh kiện giữa nhiều dòng UAV/tên lửa.
- Bảo hiểm chuỗi cung ứng – kho dự trữ “nóng”
- Dành kho đạn – phụ tùng – UAV tại Đông Âu riêng cho Ukraine, tách khỏi các “nút chính trị” có thể làm trì hoãn.
- Đa dạng hóa nguồn bán dẫn, thuốc nổ, vật liệu năng lượng cao.
- Khiên trời châu Âu cho Ukraine
- European Sky Shield for Ukraine: một liên minh các quốc gia châu Âu tuần tiễu – bắn hạ tên lửa, UAV trên vùng trời phía tây rồi trung tâm Ukraine, cất – hạ cánh từ căn cứ châu Âu.
- Lợi ích kép: bảo vệ hạ tầng – kinh tế (nhà máy điện hạt nhân, cảng xuất khẩu), giải phóng không quân Ukraine tập trung hướng đông.
- Rủi ro leo thang có, nhưng Nga ít lợi thế khi đối đầu trực tiếp trên không với liên quân châu Âu trong vai trò “policing”, mô hình vốn đã áp dụng 20 năm ở Baltic.
- Tiếp tục những “viên gạch truyền thống” đúng chỗ
- F-16 để bảo vệ bầu trời; ATACMS, Storm Shadow/SCALP để đánh hậu cần – sở chỉ huy – kho đạn ở sâu sau lưng đối phương.
- Tình báo – trinh sát – chỉ thị mục tiêu từ Mỹ–Âu là chìa khóa; không thể thiếu.
- Nhưng hãy nhớ: xe tăng, khí tài di sản nếu đi một mình thì hiệu quả thấp trong môi trường “vùng sát thương” dày đặc.
Điều không nên làm là thêm một bản “Điều 5 phiên bản giấy”: hứa hẹn long trọng nhưng không biến thành năng lực thật. Cũng không nên đưa vài trăm – vài nghìn quân “trấn an” mang tính biểu tượng: đắt đỏ, rủi ro chính trị, mà không làm đổi bài trên chiến trường hiện đại.
5) An ninh cho Ukraine cũng là tự vệ cho châu Âu
Sau 11 năm chiến tranh (tính từ 2014), bài học rất rõ: “bảo đảm an ninh” hữu hiệu là thứ làm thay đổi địa hình tác chiến. Nếu mục tiêu là khiến mọi cuộc tấn công của Nga trở nên vô ích, Mỹ–Âu phải rót nguồn lực vào các năng lực phủ nhận – gián đoạn – tê liệt quân đội Nga.
Và đó không chỉ là vì Ukraine. Nếu quân đội Putin không bị chặn ở đâu đó trên đất Ukraine, họ sẽ thử đường biên NATO ở nơi khác. Putin nhiều lần nói công khai về mong muốn đảo ngược sự sụp đổ của Liên Xô, mở rộng ảnh hưởng lên miền đông châu Âu. Vài tuần gần đây, các vụ UAV, máy bay áp sát biên NATO là cách thăm dò kỷ luật của liên minh. Nếu không bị Ukraine làm nản chí bằng công nghệ và hỏa lực, những thử thách sẽ còn táo bạo hơn.
EU biết điều này. Trong báo cáo European Defence – Readiness 2030, Ủy ban châu Âu nêu thẳng: sự sống còn của Ukraine là cốt lõi an ninh châu Âu. Họ kêu gọi chiến lược “nhím thép”: làm cho mọi đợt tấn công của Nga thất bại ngay từ thiết kế, và coi đầu tư vào công nghiệp quốc phòng Ukraine là một phần năng lực chung của châu Âu. Nhưng từ “gọi tên” đến “làm thật” vẫn còn khoảng cách. Nhiều tiền hơn, nhiều công nghệ hơn, sản lượng cao hơn, nhịp nhanh hơn — đó là bốn chữ phải có nếu châu Âu thực sự muốn thở phào.
6) Bản đồ hành động, nói sao cho dễ hiểu?
Nếu phải tóm tắt cho một độc giả không chuyên, chúng ta có thể hình dung một “bản đồ hành động” 5 bước, rất cụ thể:
- Đổ công nghệ vào chiến trường: UAV trinh sát, UAV cảm tử, UAV tấn công đường dài; mìn rải từ xa; pháo – rocket chính xác; hệ thống gây nhiễu và chống gây nhiễu GNSS; lưới cảm biến “rẻ – dày – thông minh”.
- Đồng sản xuất ngay tại Ukraine: chuyển giao thiết kế mô-đun; tiêu chuẩn hóa linh kiện; dựng dây chuyền “lắp ráp trước – nội địa hóa sau”; bảo vệ nhà máy bằng Sky Shield khu vực.
- Bảo hiểm hậu cần: kho “nóng” ở Đông Âu dành riêng cho Ukraine; kịch bản vận tải đa phương thức (đường sắt – đường bộ – đường thủy nội địa) để tránh nút thắt.
- Khiên trời từng phần: bắt đầu với Tây Ukraine, mở rộng sang Trung Ukraine; ưu tiên vùng nhà máy điện, logistics, cảng xuất khẩu.
- Duy trì các “chìa khóa” truyền thống: F-16, ATACMS/Storm Shadow/SCALP, tình báo hợp nhất — đủ để đấm sâu – nhìn xa – đánh trúng.
Tất cả những việc này khó — nhưng không khó hơn những gì NATO đã làm từ 2022. Khác biệt là tư duy: từ “cho gì sẵn có” sang “đầu tư để sinh ra thứ cần thiết”. Từ “thêm lời hứa” sang “thêm đạn, thêm drone, thêm radar, thêm dây chuyền”.
7) Hòa bình kiểu mới
Hòa bình không phải là một nghi thức ký kết; hòa bình là sự vô ích của bạo lực. Khi mỗi đợt tấn công của Nga bị nhìn thấy ngay, định vị ngay, đánh trúng ngay — khi tuyến trước là vùng sát thương liên hoàn, khi hậu tuyến của họ không còn nơi tập kết an toàn — chiến tranh sẽ đóng băng theo đúng nghĩa: không thể tiến, chỉ còn tổn thất vô nghĩa. Lúc ấy, ngừng bắn không phải món quà của ai cho ai, mà là kết quả tự nhiên của một cán cân lực lượng mới.
Ukraine đã đi được một quãng dài: đẩy Hạm đội Biển Đen lùi xa, bào mòn không quân tầm xa, bịt bầu trời tầm thấp bằng “mạng nhện” UAV – pháo chính xác. Phần còn lại, châu Âu phải làm cùng — vì chính an ninh của mình.
Hãy nói rõ và làm đúng ngay từ bây giờ:
- Ít giấy tờ hơn, nhiều công nghệ hơn.
- Ít tượng trưng hơn, nhiều sản lượng hơn.
- Ít cưỡng ép chính trị hơn, nhiều đồng sản xuất hơn.
Khi đó, “bảo đảm an ninh cho Ukraine” sẽ không còn là một câu thần chú; nó sẽ là bầu trời nơi drone địch không bay qua được, là tuyến đường sắt mà tên lửa địch không đánh trúng, là những nhà máy vẫn sáng đèn. Và chỉ khi ấy, châu Âu mới thực sự thở phào.
Gợi ý cho độc giả muốn tìm hiểu thêm
- “Vùng sát thương (kill zone)”: khu vực phủ cảm biến – hỏa lực dày đặc khiến mọi di chuyển lớn đều bị phát hiện và tiêu diệt nhanh.
- “Nhím thép (steel porcupine)”: hình ảnh ví von cho chiến lược phòng thủ bất đối xứng — làm cho đối phương chạm đâu cũng đau, nuốt không nổi.
- Sky Shield: mô hình tuần tiễu – đánh chặn tên lửa/UAV trên một vùng trời xác định, dựa vào không quân châu Âu xuất phát từ căn cứ NATO, tương tự nhiệm vụ air policing ở Baltic nhiều năm qua.
- Đồng sản xuất: dạng hợp tác quốc phòng trong đó thiết kế – dây chuyền – nhân lực được đặt tại Ukraine, vừa tăng sản lượng vừa giảm thời gian giao hàng, lại giúp tùy biến theo nhu cầu trận địa.
Một lời cuối
Nếu bạn muốn một câu chốt gọn gàng: Bảo đảm an ninh duy nhất mà Ukraine có thể tin là thứ khiến quân đội Nga không thể tiến — nghĩa là nhiều hơn drone, nhiều hơn tên lửa, nhiều hơn cảm biến, nhiều hơn dây chuyền đặt ngay ở Ukraine.
Hòa bình đến không phải vì ta nói nhiều, mà vì đối phương không còn khả năng đánh. Và trong thế kỷ của vi mạch, hòa bình — thật nghịch lý — đôi khi được viết nên bằng những đường bay vô thanh.
