Từ thập niên 1860, khoảng cuối tháng 7 đến giữa tháng 9 được gọi là “mùa ngớ ngẩn” (silly season). Khi Nghị viện và tòa án nghỉ hè, tin tức chính trị quan trọng trở nên khan hiếm, ngành báo chí đang bùng nổ lúc ấy buộc phải tìm nguồn nội dung khác. Một bài báo tháng 7/1861 trên Saturday Review – thường được cho là nơi khai sinh cụm từ “silly season” – mỉa mai rằng vào cuối hè, tờ The Times sẽ “tụt từ những chuyện vô bổ nhưng còn có mục đích, xuống thành những chuyện vô bổ chỉ vì nếu không viết vô bổ thì chẳng có gì để viết”.
Mùa ngớ ngẩn nổi bật bởi những câu chuyện lạ lùng, giật gân – và một trong những “đặc sản” để lấp đầy cột báo chính là các vụ “thấy rắn biển”. Trên thực tế, cụm từ “mùa rắn biển” đã xuất hiện trong văn phong báo chí từ giữa thập niên 1850, trước cả “mùa ngớ ngẩn”. Vào tháng 10/1871, Pall Mall Gazette đăng bài “Mùa rắn biển”, kể về vụ thấy thủy quái ở Diamond Rocks, Kilkee, hạt Clare, bờ biển phía tây Ireland, vào tháng trước. Một nhóm quý bà và quý ông đang đi dạo ven biển thì bất ngờ thấy một “quái vật biển” nhô lên cách đó 70 thước. Nó được mô tả với “vẻ ngoài kinh hoàng”: đầu to khổng lồ, bờm tóc như rong biển, đôi mắt lớn và “thân hình đồ sộ… ẩn dưới sóng nước”. Cảnh tượng làm một phụ nữ gần như ngất đi, cả nhóm đều hoảng loạn. Vụ việc, ban đầu do Limerick Chronicle đưa tin, phản ánh thói quen của báo chí Anh: để lấp chỗ trống, họ gom nhặt các câu chuyện rắn biển từ khắp Đại Tây Dương.
Mùa hè – mùa thủy quái
Không phải năm nào cũng có vụ nhìn thấy rắn biển, nhưng nghiên cứu công phu của Bernard Heuvelmans, In the Wake of the Sea-Serpents (1968), cho thấy hiện tượng này luôn hấp dẫn. Ông thống kê 166 vụ ghi nhận trên thế giới giai đoạn 1801–1850, 152 vụ giai đoạn 1851–1900, và 190 vụ từ 1901–1950. Hơn một nửa (53%) xảy ra vào mùa hè, dù đa số bài báo lại đăng vào mùa thu.
Các bài viết sau này thường có giọng hài hước, châm biếm. Ý tưởng về rắn biển hiếm khi được coi là mối đe dọa thật sự, nhưng cũng không bị bác bỏ hoàn toàn. Khi một con rắn dài 20 mét được thấy trong một vịnh hẹp Na Uy ngày 6/9/1878, Daily Telegraph đưa tin rằng du khách đã chèo thuyền truy đuổi nó suốt nhiều ngày. Bài báo còn bàn xem cách bắt hay giết nó thế nào: dùng đại bác trên thuyền nhỏ thì bất tiện, nên đề nghị dùng… ngư lôi, vì “con rắn sẽ tưởng đó là bà con và ngoác miệng chào đón”. Tương tự, Western Gazette năm 1906 đăng mẩu chuyện ngắn “Mùa rắn biển”: một du khách hỏi thủy thủ xem ông ta có từng thấy rắn biển chưa, người thủy thủ đáp rằng “chưa từng thấy kể từ ngày bỏ rượu”.
Ngay từ tháng 9/1863, báo chí đã ghi nhận: mùa ngớ ngẩn cũng là lúc “tất cả ai có điều kiện nghỉ ngơi đều đổ ra biển”. Dù phần lớn du khách chẳng bao giờ thấy rắn biển, nhưng các bài báo đã gieo vào trí tưởng tượng của họ rằng: bờ biển là nơi có thể chạm mặt kỳ quan ấy. Tại khu nghỉ mát Cushendall (Ballymena) tháng 6/1899, khách du lịch và dân địa phương cùng thấy “một con quái vật biển khổng lồ trôi lững thững” cách bờ khoảng 1 dặm. Một du khách tên Andrew Ross đề xuất dùng súng trường và dao để bắt nó, nhưng dân chài thì gạt đi, bảo chưa từng thấy thứ to lớn đến vậy. Vụ này diễn ra trước mùa ngớ ngẩn thường niên. Thông thường, tin rắn biển bắt đầu xuất hiện từ tháng 7, nhưng sang đầu thế kỷ 20 đã dịch sang tháng 6. Rõ ràng, một câu chuyện như vậy vào đầu hè có thể nhằm… lôi kéo du khách, hứa hẹn cơ hội chứng kiến điều kỳ diệu.
Khi “Nessie” thế chỗ
Các vụ rắn biển kéo dài sang tận thế kỷ 20, nhưng nghiên cứu của Heuvelmans cho thấy hiện tượng này giảm dần từ thập niên 1930. Sự suy giảm trùng với sự nổi lên của một sinh vật huyền thoại khác: Quái vật hồ Loch Ness. Từ các vụ “thấy Nessie” năm 1933 đến bức ảnh giả nổi tiếng đăng trên Daily Mail ngày 21/4/1934 (do một bác sĩ chụp, nên càng tăng uy tín), “Nessie” chiếm sóng và dần thay thế rắn biển.
Từ đó, báo chí trực tiếp so sánh các thủy quái mới thấy với “Nessie”. Evening Telegraph tháng 10/1936 viết về một “Signorita Nessie” được thấy ở sông Po, gần Ferrara (Ý), rồi hỏi liệu Nessie có đang… đi nghỉ ở Ý không. Một bài tháng 8/1939 thì đoán Nessie đã di cư sang Canada, sau nhiều vụ “thấy quái vật biển khổng lồ” quanh quần đảo Queen Charlotte, British Columbia. “Nessie” cũng kéo sự chú ý từ đại dương mênh mông sang các hồ nước trong đất liền, nơi việc săn tìm một “thủy quái” nghe có vẻ khả thi hơn nhiều so với chuyện chứng minh rắn biển tồn tại đâu đó giữa lòng đại dương.
Từ huyền ảo tới… đáng lo
Ngày nay, những câu chuyện mùa hè về bờ biển đã mất đi nét kỳ ảo kiểu xưa. Chúng không còn chọc cười bằng chuyện rắn biển, mà gắn liền với nguy cơ thật sự. Tháng 10/2000 và tháng 8/2008, The Argus đưa tin về hiểm họa sứa lửa Bồ Đào Nha (Portuguese man o’ war) ở vùng biển Sussex. Tháng 9/2024, Brighton Journal đăng bài giải thích vì sao cá mập dạt vào bãi biển Brighton. Không còn sự “lơ lửng niềm tin” hay trò chơi tưởng tượng, những bản tin ấy phản ánh một thực tế đáng ngại: biển ấm lên đang kéo theo các loài hải vật lạ tiến dần lên phía bắc.
So với tinh thần hồn nhiên của tổ tiên thời Victoria, “mùa ngớ ngẩn” của chúng ta ngày nay đang có nguy cơ trở thành… mùa nghiêm túc.
