Vua Polydectes giao cho anh hùng Perseus một nhiệm vụ bất khả thi: mang về cho ông cái đầu của Medusa – nữ quái Gorgon tóc rắn, có ánh mắt hóa đá bất kỳ ai nhìn vào.
Cơn Mưa Vàng
Trong thần thoại Hy Lạp, chuyện ra đời của một anh hùng thường bắt đầu bằng… sự ham muốn của thần Zeus. Ông hay hóa thân thành người phàm hoặc các loài vật để quyến rũ những người phụ nữ mình để mắt tới. Trong câu chuyện về Perseus, Zeus chọn một cách cải trang khác thường nhất để tiếp cận mẹ của chàng – công chúa Danae.
Cha mẹ của Danae là vua Acrisius và hoàng hậu Eurydice xứ Argos. Họ chỉ có một con gái. Vua Acrisius luôn khát khao một con trai để nối ngôi, nên đã tìm đến nhà tiên tri Delphi hỏi vận mệnh. Lời sấm báo rằng ông sẽ không bao giờ có con trai, nhưng Danae sẽ sinh một con trai – và người này số mệnh định trước sẽ giết chết ông.
Kinh hãi trước nguy cơ từ đứa cháu chưa ra đời, Acrisius không dám giết con gái vì sợ tội ác máu mủ (blood guilt) – một tội nặng đến mức khiến linh hồn bị ô uế và bị các nữ thần báo oán Erinyes truy đuổi đến điên loạn. Thay vì ra tay, ông xây một tòa tháp đồng kiên cố, giam Danae bên trong để nàng không thể gặp bất kỳ người đàn ông nào.
Không ai được phép vào tháp, và Danae cũng không thể ra ngoài. Tuy nhiên, tin đồn về sắc đẹp của nàng nhanh chóng lan khắp nơi và đến tai các vị thần trên đỉnh Olympus. Khi Zeus biết chuyện, ông lập tức bị nàng mê hoặc. Việc chinh phục một người đẹp bị nhốt trong pháo đài bất khả xâm phạm khiến Zeus càng hứng thú. Những mánh hóa thân thường lệ không thể áp dụng, nên ông nghĩ ra một kế hoạch táo bạo.
Một đêm, Zeus từ Olympus hạ xuống Argos, biến thành cơn mưa vàng trút xuống tòa tháp đồng. Trong vài dị bản, đó là bụi vàng; ở dị bản khác, đó là những giọt vàng óng chảy qua mái và rơi vào lòng Danae. Nàng hiểu đây là hành động quyến rũ của Zeus và biết mình đã mang thai. Danae giấu kín chuyện cho đến khi sinh con – nhưng tiếng khóc của đứa bé đã lọt đến tai Acrisius.
Bị Bỏ Rơi Trên Biển
Acrisius tin lời Danae rằng chỉ có một vị thần mới vào được tòa tháp, và đó chính là Zeus. Dù vậy, ông không muốn giữ lại đứa trẻ, nhưng cũng không dám giết vì sợ báo oán của thần thánh.
Cuối cùng, Acrisius cho đóng Danae và đứa bé Perseus vào một chiếc rương gỗ, thả trôi ra biển. Ông tự nhủ đây không phải là giết người, mà là để số phận định đoạt: nếu họ chết, đó là ý muốn của thần linh; nếu sống, Perseus cũng sẽ ở xa, không thể đe dọa mình.
Zeus không bỏ mặc mẹ con họ. Ông sai Poseidon điều khiển sóng đưa chiếc rương dạt vào đảo Seriphos. Tại đây, một ngư dân nhân hậu tên Dictys – em trai của vua Polydectes – tìm thấy và cứu họ. Dictys đưa Danae về nuôi dưỡng, chăm sóc Perseus khôn lớn, khác hẳn với tính tình độc đoán của người anh trai mình.
Món Quà Cưới
Khi thời gian trôi qua, vua Polydectes biết đến người khách mới xinh đẹp trong nhà em trai mình. Sắc đẹp của Danae không hề phai mờ, và Polydectes nhiều lần tìm cách quyến rũ nàng, nhưng luôn bị nàng cự tuyệt. Năm tháng trôi qua, Perseus trưởng thành, trở thành một chàng trai cường tráng, đủ sức bảo vệ mẹ khỏi những lời ong bướm của nhà vua.
Tuy vậy, Polydectes vẫn không từ bỏ ý định. Ông bày ra một kế hoạch để loại bỏ chàng trai “chướng mắt” này. Vua tuyên bố sẽ cưới Hippodamia, con gái vua Oenomaus xứ Pisa. Trước đó, một lời sấm đã cảnh báo Oenomaus rằng ông sẽ bị giết bởi con rể. Vì thế, Oenomaus đặt ra thử thách: bất kỳ kẻ cầu hôn nào cũng phải đua xe ngựa với ông. Oenomaus là tay đua xuất sắc nhất vùng; kẻ thắng mới được cưới Hippodamia, còn thua thì mất đầu. Nhiều người đã thử, nhưng tất cả đều bỏ mạng, giúp nhà vua tạm thời né được lời sấm.
Polydectes mở tiệc, yêu cầu khách mời đem tặng một con ngựa để giúp ông thắng cuộc đua với Oenomaus. Perseus, lớn lên trong cảnh nghèo, không thể đáp ứng. Chàng hỏi có thể dâng vật gì khác, và Polydectes lạnh lùng ra điều kiện: cái đầu của Medusa. Không biết Medusa là gì nhưng muốn giữ thể diện, Perseus nhận lời – mà không hay rằng mình vừa rơi vào bẫy. Việc giết Gorgon Medusa bị coi là bất khả thi, và Polydectes tin chắc Perseus sẽ bỏ mạng, để lại Danae không còn người bảo vệ.
Các vị thần trợ giúp
Nhanh chóng, Perseus nhận ra sự liều lĩnh của mình. Ngay cả việc tìm ra nơi ở của Medusa cũng đã là nhiệm vụ gần như không thể, và chàng chẳng có manh mối nào. Bế tắc, Perseus cầu khẩn các vị thần. Nghe thấy lời nguyện, Zeus sai hai người con – Athena và Hermes – giúp người em cùng cha khác mẹ.
Athena và Hermes đưa Perseus rời đảo Seriphos đến Khu Vườn của các Hesperides – vùng đất huyền thoại ở rìa phía đông thế giới. Hesperides là những nữ thần hoàng hôn, trông coi vườn táo vàng của nữ thần Hera, được bảo vệ bởi Ladon, con rồng bất tử trăm đầu. Nhờ sự canh giữ nghiêm ngặt ấy, khu vườn trở thành nơi cất giữ báu vật an toàn nhất của Olympus.
Các Hesperides dẫn khách qua vườn táo vàng đến kho báu của thần linh. Athena trao cho Perseus một tấm khiên có bề mặt sáng bóng, dặn hãy đánh bóng hằng ngày để soi như gương. Thay mặt Zeus, nàng tặng chàng thanh kiếm lưỡi cong harpe bằng kim cương thần (adamantine) – không gì phá vỡ được. Hermes trao cho Perseus đôi dép có cánh để bay lượn, cùng mũ tàng hình của Hades từ âm phủ. Cuối cùng, Hesperides tặng túi da thần kỳ kibisis để đựng an toàn cái đầu Medusa.
Giờ đây, Perseus sở hữu những bảo vật mạnh mẽ nhất Olympus. Nhưng chàng vẫn chưa biết Medusa ở đâu. Athena và Hermes nói rằng họ không thể tiết lộ, vì những món quà đã là giới hạn cuối cùng mà các thần được phép ban cho một người phàm. Họ khuyên Perseus tìm đến ba chị em Graeae – những nữ thần già nua giữ bí mật về vị trí của Medusa.
Trong một số dị bản, Athena và Hermes còn dặn Perseus phải tìm Graeae trước để hỏi đường tới Hesperides; rồi từ đây, Hesperides mới chỉ cho chàng chỗ ở của Gorgon và trao những bảo vật cần thiết để hạ Medusa.
Những Bà Xám
Graeae, hay còn gọi là Ba Chị Em Xám, là ba bà lão tóc bạc, già nua và khắc khổ, được cho là hiện thân của lớp bọt trắng trên sóng biển. Một vài dị bản chỉ nhắc đến hai chị em, nhưng phần lớn nguồn cổ ghi cả ba: Pemphredo (“người dẫn đường”), Enyo (“nữ thần hiếu chiến”) và Deino (“người đáng sợ”), có dị bản thay Deino bằng Persis (“kẻ hủy diệt”). Điều đặc biệt là họ chỉ chia chung một con mắt và một chiếc răng, truyền tay nhau khi cần.
Graeae là con của hai vị thần biển Ceto và Phorcys, và là chị ruột của các Gorgon. Dù bản thân không gây hại, họ giữ một bí mật cực kỳ quan trọng: vị trí của hang ổ các Gorgon.
Sử dụng đôi dép có cánh của Hermes, Perseus bay đến đảo Cisthene ở phương đông – nơi Graeae sinh sống. Khi chàng hỏi đường đến hang của Gorgon, họ từ chối trả lời, chỉ chuyền tay nhau con mắt và chiếc răng để quan sát vị khách không mời.
Mất kiên nhẫn, Perseus chớp thời cơ cướp lấy cả mắt lẫn răng khi họ đang truyền cho nhau, và dọa sẽ không trả nếu họ không nói. Bị mù và không thể ăn nói, Graeae buộc phải tiết lộ rằng Gorgon sống trong một hang động không xa. Giữ đúng lời hứa, Perseus trả lại mắt và răng rồi bay đến nơi ở của con mồi – Medusa.
Quái Vật Medusa
Medusa và hai em gái Stheno cùng Euryale là ba Gorgon đáng sợ – con của Phorcys và Ceto. Họ là những người đàn bà có cánh, móng đồng, nanh lợn và tóc là những con rắn sống. Đôi mắt lồi to của họ mang quyền năng khủng khiếp: chỉ cần nhìn là biến kẻ khác thành đá.
Medusa là phàm nhân duy nhất trong gia đình và vốn không sinh ra đã là Gorgon. Nàng từng là một thiếu nữ tuyệt sắc, khiến thần biển Poseidon si mê. Trong phần lớn dị bản, Poseidon đã cưỡng hiếp Medusa khi nàng đang ở đền thờ nữ thần đồng trinh Athena.
Việc quan hệ tình dục trong đền của Athena – dù tự nguyện hay không – đều bị coi là tội báng bổ nghiêm trọng. Không thể trừng phạt Poseidon, Athena trút cơn giận lên Medusa: biến nàng thành Gorgon, nguyền rủa nàng suốt đời bị săn đuổi. Một số bản kể rằng Medusa từng khoe mình đẹp hơn Athena, khiến hình phạt càng thêm nặng.
Perseus và Medusa
Khi đến hang, Perseus thấy một “khu vườn” rùng rợn – toàn tượng đá là nạn nhân hóa đá trong khoảnh khắc kinh hoàng. Chàng đợi đến nửa đêm, hy vọng Medusa và hai chị em đang ngủ. Để giết được Medusa, chàng phải tránh ánh mắt của nàng, nên Athena đã dặn dùng tấm khiên đánh bóng như gương để chỉ nhìn hình phản chiếu.
Sau khi luyện tập với tấm gương để quen với chuyển động đảo ngược, Perseus khoác tất cả bảo vật – trừ mũ tàng hình của Hades (vì sẽ không thấy hình phản chiếu) – và lặng lẽ bay vào hang, di chuyển ngược lưng về phía mục tiêu.
Trong khi nhìn vào khiên, Perseus thấy Medusa đang ngủ, vây quanh là những bức tượng đá. Chàng từ từ tiến lại, xoay người sao cho không nhìn trực tiếp, rồi vung thanh kiếm harpe chém một nhát dứt khoát vào cổ Medusa.
Medusa mở mắt, hét lên tiếng thét chói tai, cố tìm kẻ tấn công để hóa đá hắn. Nhưng tất cả những gì nàng thấy là gáy một người đàn ông và hình phản chiếu của mình trong tấm khiên. Perseus nhanh tay nắm lấy đầu nàng, tóc rắn vẫn quẫy dữ dội, rồi bỏ vào túi da thần kibisis để phong ấn ánh mắt hóa đá.
Tiếng thét của Medusa đánh thức hai chị em Stheno và Euryale. Trước khi họ kịp lao vào, Perseus đội mũ tàng hình, biến mất khỏi tầm mắt và bay ra khỏi hang nhanh nhất có thể.
Nếu Perseus ở lại, chàng đã chứng kiến một cảnh tượng kỳ lạ: từ cổ Medusa, hai sinh vật nhảy ra – ngựa trắng có cánh Pegasus và gã khổng lồ Chrysaor cầm kiếm vàng. Medusa vốn mang thai cặp song sinh của Poseidon trong suốt thời gian làm Gorgon, và chỉ khi nàng chết, chúng mới được sinh ra. Trong nhiều bản sau này, Pegasus sẽ đồng hành cùng Perseus trong những cuộc phiêu lưu tiếp theo.
Perseus và Andromeda
Trên đường bay trở về Seriphos, Perseus ngang qua xứ Ethiopia và bắt gặp một cảnh tượng kinh hoàng: một thiếu nữ xinh đẹp, hoàn toàn trần trụi, bị xích vào vách đá, trong khi một quái vật biển khổng lồ đang tiến đến để nuốt chửng nàng. Lúc bấy giờ, Ethiopia đang bị tàn phá bởi con quái vật biển Cetus. Tai ương này bắt nguồn từ Hoàng hậu Cassiopeia, người đã khoe rằng bà đẹp hơn cả 50 nàng Nereid – con gái thần biển Nereus. Lời khoe khoang ấy khiến thần biển Poseidon nổi giận, trừng phạt bằng cách sai Cetus hoành hành.
Vua Cepheus, chồng Cassiopeia, cầu hỏi sấm truyền để xoa dịu Poseidon. Lời sấm phán: chỉ có cách hiến tế con gái của nhà vua – Andromeda – cho quái vật mới cứu được vương quốc. Để bảo vệ dân, Cepheus đành làm điều đau đớn.
Đúng lúc ấy, Perseus bay ngang qua. Là một anh hùng đích thực, chàng lập tức lao xuống, mang theo thanh kiếm adamantine hoặc cái đầu Medusa (tùy dị bản) và giết chết Cetus trước khi nó kịp chạm vào Andromeda. Sau đó, chàng tháo xiềng cứu nàng và đưa về cho cha mẹ. Vợ chồng vua cảm kích, để Perseus tùy ý chọn phần thưởng. Chàng xin cưới Andromeda, và họ vui vẻ chấp thuận, tổ chức hôn lễ ngay.
Nhưng tiệc cưới bị gián đoạn khi Phineus – chú ruột Andromeda và em trai Cepheus – kéo đến. Trước đó, Andromeda vốn đã được hứa gả cho ông. Lập tức, một cuộc ẩu đả nổ ra. Perseus ra lệnh cho những người đứng về phía mình và Andromeda hãy đứng sau lưng và nhắm mắt. Khi mọi người tuân lệnh, chàng rút đầu Medusa khỏi túi, biến Phineus cùng toàn bộ phe hắn thành đá.
Trở Về
Sau lễ cưới, Perseus đưa Andromeda trở lại Seriphos. Trên đường, máu từ đầu Medusa rỉ ra khỏi túi, rơi xuống sa mạc và sinh ra loài rắn độc của Sahara.
Khi tới Seriphos, Perseus phát hiện Polydectes đã lừa mình: nhà vua vẫn tiếp tục quấy rối Danae và chuẩn bị cưỡng hôn nàng. Perseus xông vào cung, yêu cầu thả mẹ, nói rằng mình đã mang đến “món quà cưới” mà Polydectes từng đòi. Nghĩ rằng Perseus khoác lác, Polydectes đồng ý nhìn quà. Ngay khi Perseus mở túi, vua và binh lính lập tức hóa đá, nét mặt vẫn đọng lại vẻ kinh ngạc.
Hoàn thành sứ mệnh, Perseus trả các bảo vật cho thần linh và trao đầu Medusa cho Athena. Nữ thần gắn nó vào khiên Aegis, biến nó thành vũ khí lợi hại. Perseus tôn Dictys, cha nuôi mình, lên làm vua Seriphos, rồi cùng Andromeda và mẹ trở về Argos, quê hương và cũng là nơi ông ngoại Acrisius trị vì.
Acrisius nghe tin Perseus trở về thì bỏ trốn để giữ khoảng cách như xưa. Nhưng số phận không thể tránh. Tại Larissa, trong một cuộc thi thể thao, Perseus vô tình ném đĩa trúng một cụ già trong khán đài, khiến ông chết tại chỗ. Người ta nhận ra đó chính là Acrisius. Dù chưa từng gặp mặt ông ngoại, Perseus vẫn đau đớn và từ chối kế vị Argos, đổi vương quốc với người em họ Megapenthes, nhận Tiryns.
Dưới triều Perseus, Tiryns hưng thịnh, mở ra Vương triều Perseid. Chàng và Andromeda sinh chín người con, trở thành tổ tiên của nhiều anh hùng huyền thoại: người Ba Tư, Heracles, Helen thành Troy, và cặp song sinh Castor & Pollux. Perseus là một trong số ít anh hùng Hy Lạp có cái kết hạnh phúc, sống thọ và ra đi trong yên bình – một con người biết dừng đúng lúc, và quan trọng hơn cả, biết khi nào cần nhờ sự giúp đỡ. Không bao giờ có một anh hùng nào giống như Perseus – người con được thần ban phước.
