Thế giới cổ đại là nơi của nhiều nền văn hóa và tín ngưỡng gắn kết với nhau, lan truyền dọc theo các tuyến thương mại và qua các cuộc chiến tranh. Kitô giáo, dĩ nhiên, bắt nguồn từ truyền thống Do Thái. Tuy nhiên, khi xem xét kỹ hơn lịch sử của nó, người ta nhận thấy có những mối liên hệ thú vị với một tôn giáo cổ xưa hơn nhiều – Bái Hỏa giáo. Tôn giáo này đã xuất hiện trước Kitô giáo hơn một thiên niên kỷ, vốn phát sinh từ Do Thái giáo. Người ta tin rằng Bái Hỏa giáo đã ảnh hưởng đến Kitô giáo.
Giáo lý chính của Bái Hỏa giáo
Bái Hỏa giáo được sáng lập bởi ngôn sứ Zarathushtra vào khoảng năm 1500–1200 TCN, và được coi là một trong những tôn giáo đầu tiên chỉ thờ một vị thần chính. Giáo lý cốt lõi là: cuộc sống luôn là một cuộc chiến không ngừng giữa hai thế lực đối nghịch. Một bên là Ahura Mazda, đấng sáng tạo thiện lành của chân lý và ánh sáng; bên kia là Angra Mainyu – ác thần mang đến hỗn loạn và bóng tối.
Theo giáo lý này, con người không chỉ là kẻ đứng ngoài quan sát. Họ có ý chí tự do và phải chọn phe thông qua suy nghĩ và hành động của mình. Những nguyên tắc này có sự tương đồng nổi bật với lý tưởng Kitô giáo, và được cho là đã ảnh hưởng đến khái niệm về thiên thần và ma quỷ trong Kitô giáo.
Ảnh hưởng đến Kitô giáo
Trước cuộc lưu đày Babylon năm 586 TCN, tư tưởng Do Thái về thiên thần còn khá đơn giản: họ chỉ được xem là sứ giả của Thiên Chúa, không có thứ bậc. Nhưng sau cuộc lưu đày, dân Do Thái bị chinh phục bởi Đế quốc Achaemenid của Ba Tư, vốn theo Bái Hỏa giáo. Chính từ thời điểm này, những ảnh hưởng tôn giáo quan trọng bắt đầu xuất hiện, có lẽ do sự dung hòa giữa các nền văn hóa.
Đáng chú ý, khái niệm thiên thần trong Kinh Do Thái đã thay đổi và trở nên phức tạp hơn. Vào thời đó, Bái Hỏa giáo đã có một hệ thống thiên thần hoàn chỉnh, được coi là những người trợ giúp của Ahura Mazda. Ngược lại, Angra Mainyu có một đạo quân quỷ dữ tìm cách phá hủy thế giới.
Sau ảnh hưởng mạnh mẽ từ Ba Tư, những cuộc chiến vũ trụ giữa thiện và ác bắt đầu xuất hiện rõ rệt hơn trong các văn bản Kitô giáo. Tổng lãnh thiên thần Michael và Gabriel cũng được nhấn mạnh vai trò hơn sau thời lưu đày. Đồng thời, hình ảnh Satan như một thực thể độc lập, ác độc, chống lại Thiên Chúa và cám dỗ loài người cũng trở nên rõ rệt trong giai đoạn này.
Trong các sách Do Thái cổ hơn, Satan đã có mặt, nhưng thường được mô tả như một “kẻ buộc tội” dưới quyền Thiên Chúa, chứ không phải một thế lực độc lập gieo rắc cái ác. Chính đặc điểm của Angra Mainyu trong Bái Hỏa giáo – một kẻ thù hùng mạnh – được cho là đã trở thành hình mẫu cho hình ảnh ma quỷ trong Kitô giáo.
Sự tương đồng trong khái niệm về ngày tận thế
Khái niệm về ngày tận thế cũng tạo nên một mối liên hệ đáng chú ý. Bái Hỏa giáo đưa ra một mô tả rất chi tiết và tích cực về điều sẽ xảy ra vào cuối thời gian. Nó kể về một trận chiến vũ trụ cuối cùng, nơi thiện sẽ hoàn toàn chiến thắng ác. Sau đó, người chết sẽ sống lại và diễn ra cuộc phán xét chung, trong đó mỗi linh hồn được xét xử theo hành động của mình. Cuối cùng, thế giới được tái tạo, nơi đau khổ và cái ác biến mất.
Hình ảnh một thế giới mới – “trời mới đất mới” – có sự tương đồng lớn với sách Khải Huyền trong Kitô giáo.
Trước ảnh hưởng Ba Tư, tư tưởng Do Thái về ngày tận thế chưa rõ ràng về việc kẻ chết sống lại, cũng thiếu giai đoạn phán xét cuối cùng cụ thể. Ý tưởng về sự phục sinh hàng loạt và một cuộc phán xét vũ trụ chỉ trở nên rõ rệt sau khi chịu ảnh hưởng từ Ba Tư. Hơn nữa, khái niệm “cây cầu phán xét” trong Bái Hỏa giáo – nơi linh hồn người tốt đi qua dễ dàng còn kẻ xấu sẽ rơi xuống – cũng rất giống với quan niệm Kitô giáo về thiên đàng và địa ngục sau này.
Bái Hỏa giáo có một nhân vật giống Chúa Giê-su?
Saoshyant – nhân vật cứu thế tương lai trong Bái Hỏa giáo – thường được so sánh với Chúa Giê-su. Saoshyant được cho là sinh ra từ một trinh nữ, sẽ dẫn dắt nhân loại trong cuộc tái tạo cuối cùng của thế giới và giúp Ahura Mazda đánh bại Angra Mainyu. Theo niềm tin Bái Hỏa giáo, Saoshyant sẽ mang đến sự phục sinh cho kẻ chết và giám sát cuộc phán xét chung.
Trong Kitô giáo, vai trò của Chúa Giê-su với tư cách Đấng Cứu Thế có sự khác biệt, nhưng những ý niệm chung – một vị cứu tinh được Thiên Chúa sai đến, sinh ra qua phép lạ, mang lại ơn cứu độ và xét xử toàn thể nhân loại – có sự tương đồng khó bỏ qua. Có khả năng rằng khi Kitô giáo phát triển niềm tin riêng, nó đã kế thừa và chuyển hóa một phần từ kho tàng tư tưởng phong phú của Bái Hỏa giáo.
