Đây là công đồng đại kết thứ bảy của Hội Thánh sơ khai, góp phần xác định và củng cố tư tưởng Kitô giáo chính thống về con người và bản tính của Đức Giêsu Kitô trong nhiều thế kỷ trước đó. Công đồng được tổ chức năm 787 tại Nicêa, nay thuộc Thổ Nhĩ Kỳ.
Những sự kiện dẫn đến Công đồng Nicêa II
Trong sáu công đồng trước, các vấn đề xoay quanh thiên tính và nhân tính của Đức Giêsu Kitô được tranh luận sôi nổi, cùng với những toan tính chính trị và tôn giáo trong Giáo hội Công giáo thời ấy. Các lạc thuyết như Arian, Nestorian, Monophysite và nhiều “-ism” khác đã được đem ra bàn cãi. Kết quả chung là sự khẳng định: Đức Giêsu Kitô vừa hoàn toàn là Thiên Chúa, vừa hoàn toàn là con người.
Tuy nhiên, Công đồng Nicêa II không còn tập trung vào những vấn đề ấy nữa. Điều nảy sinh vào thế kỷ VIII là việc: người Kitô hữu có được phép dùng hình ảnh trong phụng tự hay không. Các hình ảnh này, gọi là thánh tượng (icon), từ thế kỷ VI–VII đã được nhiều tín hữu kính trọng đặc biệt, trong khi những người khác lại coi đó là sự vi phạm Điều răn thứ hai mà Thiên Chúa ban cho Môsê:
Xuất Hành 20:
“Ngươi chớ làm tượng chạm cho mình, cũng đừng làm tượng giống như hình dạng của bất cứ vật gì trên trời cao, dưới đất thấp, hay dưới nước. Ngươi chớ quỳ lạy trước chúng, cũng đừng phụng sự chúng; vì Ta, Đức Chúa là Thiên Chúa ghen tương, sẽ phạt tội cha ông trên con cháu đến ba bốn đời, đối với những kẻ ghét Ta…”
Tranh cãi về phá hủy ảnh tượng
Hoàng đế Byzantine Leo III bắt đầu hạn chế việc sử dụng thánh tượng vào khoảng năm 726, khiến người Hy Lạp và một số bộ phận trong Giáo hội Tây phương – đặc biệt là các Giáo hoàng Grêgôriô II và III – tức giận. Sự phản đối và phá hủy hình ảnh được gọi là iconoclasm (phá hủy ảnh tượng). Những người chống đối ảnh tượng nhiều khi tìm cách xóa bỏ hoàn toàn việc sử dụng, thậm chí dẫn đến các cuộc xung đột bạo lực.
Con trai ông, hoàng đế Constantinô V, cũng là người chống ảnh tượng. Năm 754, ông triệu tập Công đồng Hiera để lên án việc sử dụng hình ảnh. Tuy nhiên, công đồng này bị bác bỏ vì không có sự tham dự của bất kỳ tòa thượng phụ lớn nào, kể cả Rôma.
Đến thập niên 780, phe ủng hộ ảnh tượng tìm được sự đồng thuận nơi hoàng hậu Irene, nhiếp chính của con trai bà là Constantinô VI. Nhờ đó, năm 787 công đồng được triệu tập tại Nicêa.
Những quyết định then chốt của Công đồng
Công đồng khẳng định lại các quyết định của sáu công đồng trước, đồng thời chính thức công nhận việc sử dụng thánh tượng trong phụng tự. Trong bản định tín, công đồng viết:
“Càng thường xuyên nhìn thấy chúng trong nghệ thuật, người ta càng được thúc đẩy nhớ đến và khao khát những mẫu gương ấy, và dành cho hình ảnh sự chào kính và tôn kính xứng đáng. Chắc chắn, đây không phải là sự thờ lạy {latria} vốn chỉ thuộc về bản tính Thiên Chúa, nhưng tương tự như sự tôn kính dành cho Thánh Giá vinh hiển và ban sự sống, cũng như dành cho các sách Tin Mừng và các đồ vật thánh khác…”
Một quyết định khác của công đồng là: trên bàn thờ của mỗi nhà thờ phải có thánh tích – tức một vật thể hoặc di hài thuộc về một vị thánh đã qua đời.
Đến nay, sự chia rẽ vẫn còn giữa Công giáo/Chính Thống giáo và Tin Lành về vấn đề ảnh tượng. Phần lớn các hệ phái Tin Lành không phân biệt giữa “tôn kính” và “thờ lạy”, cho rằng mọi lời cầu nguyện và phụng thờ chỉ được dâng lên Thiên Chúa duy nhất. Trong khi đó, Công giáo vẫn giữ sự phân biệt này, gắn với thần học về lời cầu nguyện cùng các thánh và việc sử dụng thánh tích trong đời sống đức tin.
