Nguyên tắc bất bạo động (ahimsa) đã trở nên nổi tiếng toàn cầu nhờ nhà lãnh đạo đấu tranh giành độc lập Ấn Độ – Mahatma Gandhi – người sử dụng nó như một vũ khí tinh thần chống lại chủ nghĩa thực dân. Nhưng thực ra, tín đồ Kỳ Na giáo đã thực hành ahimsa từ hàng thế kỷ trước. Họ tin vào tình thương dành cho mọi dạng sống – từ động vật, thực vật, đến nước, không khí – và tuân thủ một bộ quy tắc nghiêm ngặt.
Để tích lũy nghiệp lành, tín đồ Kỳ Na giáo tuyệt đối tránh gây hại, từ việc ăn chay cho đến kiêng hẳn các loại củ rễ như hành, tỏi – vốn được coi là ananthkay (một thân thể chứa vô số linh hồn).
Một lối sống trọn vẹn với bất bạo động
Trong Kỳ Na giáo, ahimsa có nghĩa là không làm tổn hại bất kỳ sinh vật nào có linh hồn, và đây là trọng tâm trong mọi lựa chọn sống. Không chỉ các tu sĩ thực hành qua nghi thức tôn giáo, người Kỳ Na giáo bình thường cũng áp dụng vào đời sống hằng ngày. Đây là thành tựu đạo đức và là con đường đạt đến giải thoát – thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử, để sau khi mất được hợp nhất với Đấng Sáng tạo.
Nhà nhân học Evan Brett, trong công trình Jain Traditions, Lay Activists, And Service-Oriented Nuns (2014), kể về Akash – một tín đồ Kỳ Na giáo nhiều đời – và gia đình anh phải được cảnh sát bảo vệ vì bị giới buôn lậu động vật đe dọa. Mẹ Akash, một nhà hoạt động bảo vệ động vật nổi tiếng ở Ahmedabad, Gujarat, thường xuyên xung đột với bọn buôn thú và cuối cùng bị chúng sát hại để răn đe giới bảo vệ động vật. Bà chỉ là một trong hàng ngàn tín đồ Kỳ Na giáo sẵn sàng hy sinh mạng sống để bảo vệ những sinh linh không tiếng nói.
Bất bạo động trong giáo lý Kỳ Na
Nguyên tắc bất bạo động của Kỳ Na giáo chia làm hai cấp độ:
- Sakala charithra (hạnh tuyệt đối) – do các tu sĩ thực hành.
- Vikala charithra (hạnh hạn chế) – áp dụng cho người tại gia.
Mỗi tín đồ đều phải rèn luyện tinh thần ly tham. Tuy nhiên, có quan niệm sai lầm rằng thực hành ahimsa và ly tham là một hình thức vị kỷ – tích lũy nghiệp lành để tự cứu rỗi. Chính vì vậy, nhiều người Kỳ Na giáo từng phê bình cách Gandhi diễn giải bất bạo động qua satyagraha (bất tuân dân sự) là một dạng “bạo lực thụ động”. Với Kỳ Na giáo, ahimsa là sự thấu hiểu sâu sắc mối tương hỗ của mọi sự sống.
Ahimsa trong đời sống người Kỳ Na giáo tại gia
Người tại gia áp dụng ahimsa tùy theo hoàn cảnh, bổn phận và trách nhiệm. Trong Kỳ Na giáo, có bốn dạng bạo lực (himsa) mà người thường phải tránh:
- Bạo lực công nghiệp
- Bạo lực trong sinh hoạt gia đình
- Bạo lực khi bảo vệ bản thân
- Bạo lực có chủ ý
Giáo lý Kỳ Na chấp nhận rằng virodhi himsa (tổn hại để tự vệ) đôi khi là điều không thể tránh. Nhưng điều quan trọng là giảm thiểu mọi tổn hại có chủ ý đối với sinh vật có từ hai giác quan trở lên.
Vì vậy, tín đồ nên tránh những nghề nghiệp hoặc ngành nghề liên quan đến sự tàn hại, như: vận hành lò nung, buôn bán thuốc trừ sâu hoặc vũ khí, kinh doanh sản phẩm động vật (thịt, trứng…), làm việc ở sở thú hay rạp xiếc. Họ cũng cần tránh gây thương tích khi làm việc nhà, nấu nướng hoặc xây dựng.
Các Tu Sĩ và Ni Cô Kỳ Na giáo
Trong khi người Kỳ Na giáo tại gia chỉ thực hành ahimsa (bất bạo động) ở mức độ nhất định, thì các tu sĩ lại giữ trọn vẹn lý tưởng này, từ bỏ hoàn toàn mọi hình thức tàn hại. Các tu sĩ nam và nữ tránh bạo lực theo chín cách, thực hiện lời khấn ahimsa một cách tuyệt đối – không chỉ qua ý nghĩ, thân thể và lời nói, mà còn tránh hành động gây hại thông qua người khác. Ngay cả việc tự vệ vì bảo toàn mạng sống cũng bị xem là điều không nên.
Kỳ Na giáo cũng nghiêm cấm uống rượu, vì rượu làm giảm sự tự chủ và dễ dẫn đến hành vi bạo lực. Việc không dùng mật ong lấy từ ong hoặc trái cây là nơi sinh sản của sinh vật khác cũng nằm trong nguyên tắc ahimsa.
Hơn cả chế độ ăn chay
Mục tiêu của Kỳ Na giáo là hạn chế tối đa bạo lực do con người gây ra. Nếu trong Hồi giáo, halal hướng đến việc giết mổ động vật một cách nhân từ và không đau đớn, thì ahimsa của Kỳ Na giáo lại hướng đến tiêu thụ “vô tội” – nghĩa là việc ăn uống không làm hại bất kỳ sinh vật nào.
Tín đồ Kỳ Na giáo là những người ăn chay trường theo dạng lacto-vegetarian (ăn chay có dùng sữa). Họ tin rằng khi con người nhổ rễ cây, không chỉ lấy đi sự sống của cây mà còn giết luôn các côn trùng sống xung quanh. Quan niệm của họ là: hành động ăn uống vì thỏa mãn bản thân không được phép gây tổn hại cho sinh vật khác.
Tầm quan trọng của sinh thái
Với sự hiện đại hóa, mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên đã thay đổi – từ chỗ gắn bó theo quan niệm vũ trụ và sự thiêng liêng, sang đặt con người làm trung tâm vì lợi ích cá nhân.
Nhưng trong Kỳ Na giáo, sự tồn tại là có điều kiện – mọi sự sống đều gắn bó và phụ thuộc lẫn nhau. Thật sai lầm nếu không nhận ra mối quan hệ này và trân trọng nó.
Ahimsa không phải là mệnh lệnh cấm đoán
Ahimsa trong Kỳ Na giáo không đơn thuần là “không được làm việc này hay việc kia.” Nó là một cách sống giúp giải thoát linh hồn, khi con người trở thành người bảo vệ mọi sự sống. Với các tu sĩ, điều đó có nghĩa là bước đi thật chậm hoặc quét đường phía trước để tránh dẫm phải những sinh vật nhỏ bé.
Dù có những hướng dẫn thực hành bất bạo động trong sinh hoạt thường ngày, người Kỳ Na giáo không coi đó là những sự răn đe hay áp lực tiêu cực. Thay vào đó, họ xem đây là cơ hội để đưa lòng tha thứ, sự tử tế và tinh thần cho đi vào đời sống hằng ngày.
