Làm sao một cậu bé 16 tuổi, con của một công chúa thất sủng bị lưu đày vì tội phản nghịch, lại có thể bước lên ngôi hoàng đế của đế chế hùng mạnh nhất thế giới cổ đại? Câu trả lời: một phần nhờ “dòng máu xanh” quý tộc, một phần nhờ những toan tính lạnh lùng và đầy tham vọng của mẹ cậu – Agrippina Trẻ. Nhưng khi đã đưa con trai lên đỉnh cao quyền lực, chính bà lại trở thành đối thủ nguy hiểm nhất mà Nero phải loại bỏ.
Tuổi thơ đầy sóng gió
Nero sinh năm 37 CN với tên khai sinh là Lucius Domitius Ahenobarbus. Cha cậu là Gnaeus Domitius Ahenobarbus, cháu trai của Antonia Minor – cháu gái Hoàng đế đầu tiên Augustus. Mẹ cậu là Agrippina Trẻ, chắt ngoại của Augustus, con gái vị danh tướng được dân chúng yêu mến là Germanicus, và là em gái của hoàng đế đương triều Caligula.
Nói cách khác, Nero sinh ra trong một nhánh rất “thuần chủng” của dòng họ Julio–Claudian, bộ tộc đang nắm quyền cai trị đế quốc. Khi Caligula chết năm 41 CN, Nero trên danh nghĩa là nam thân nhân gần gũi nhất của vị hoàng đế quá cố.
Tuy vậy, Caligula lại hết sức sủng ái người chị gái Drusilla, đến mức từng chọn chồng của bà – Marcus Aemilius Lepidus – làm người kế vị. Sau khi Drusilla chết vào năm 38, Caligula ngày càng ngờ vực mọi người xung quanh. Ông cáo buộc hai chị gái còn lại là Agrippina và Livilla âm mưu với Lepidus lật đổ mình.
Kết quả:
- Agrippina bị lưu đày,
- Con trai bà – cậu bé Nero – bị tách khỏi mẹ, đưa đến sống với cô ruột Domitia Lepida,
- Và toàn bộ phần thừa kế của cậu bị tước bỏ.
Khi Caligula bị ám sát, không ai nghĩ đến Nero như một ứng viên cho ngai vàng: cậu vừa nhỏ tuổi, vừa đã bị gạt ra khỏi trung tâm quyền lực. Đội Cận vệ Praetorian – lực lượng quyết định việc lập phế hoàng đế – lại chọn một nhân vật còn bất ngờ hơn: Claudius, chú của Caligula, người trước đó luôn bị che giấu vì vấn đề sức khỏe và tác phong vụng về.
Những toan tính hôn nhân của Agrippina
Khi lên ngôi, Claudius cho gọi các cháu gái bị lưu đày trở về, trong đó có Agrippina và Livilla. Agrippina được đoàn tụ với con trai, và hai mẹ con được khôi phục tài sản thừa kế.
Vận may tiếp tục mỉm cười khi Agrippina kết hôn với Gaius Sallustius Crispus Passienus, một quý tộc giàu có, từng hai lần làm chấp chính quan (consul). Để cưới Agrippina, ông thậm chí phải ly hôn với Domitia Lepida – cô của Nero. Khi Passienus qua đời, ông để lại toàn bộ gia sản cho Nero, giúp mẹ con họ thêm vững vàng về tài chính và thế lực.
Bước đi táo bạo hơn diễn ra vào ngày 1 tháng 1 năm 49 CN, khi Agrippina kết hôn với chính cậu ruột mình – Hoàng đế Claudius. Cuộc hôn nhân cận huyết này gây tranh cãi, nhưng lợi ích chính trị lại quá rõ: nó đưa Agrippina và con trai bà vào thẳng trung tâm quyền lực, ngay cạnh ngai vàng.
Claudius đã có một con trai ruột với người vợ trước Messalina: Britannicus, nhỏ hơn Nero 4 tuổi. Với một hoàng đế đã lớn tuổi và sức khỏe không tốt, việc có một người kế vị lớn tuổi hơn, trưởng thành sớm hơn có thể là một phương án an toàn hơn, và Agrippina hiểu rất rõ điều đó.
Từ hoàng tử quý tộc đến người thừa kế ngai vàng
Agrippina tận dụng triệt để vị thế mới để nâng bước con trai. Nhờ ảnh hưởng của bà:
- Năm 50 CN, Claudius nhận nuôi Lucius Domitius Ahenobarbus, và từ đó cậu chính thức mang tên Nero.
- Nero được trao tước hiệu princeps iuventutis (“lãnh tụ thanh niên”) – danh hiệu mà Augustus từng dùng để đánh dấu những người thừa kế tương lai.
- Năm 51 CN, Nero được khoác toga virilis – biểu tượng trưởng thành của nam công dân Roma – khi mới 14 tuổi, sớm hơn quy định thông thường.
- Năm 53 CN, Agrippina sắp xếp cuộc hôn nhân giữa Nero và Octavia, con gái Claudius, càng gắn chặt cậu với dòng máu hoàng gia.
- Nero còn được chỉ định làm chấp chính quan (consul) tương lai cho năm 56 CN, khi mới 20 tuổi.
Để chuẩn bị cho con trai nắm quyền, Agrippina còn mời một trong những bộ óc xuất sắc nhất đế quốc – triết gia Seneca – làm thầy dạy cho Nero, vừa rèn văn chương, vừa dạy nghệ thuật trị nước. Bà cũng giành được sự trung thành của Cận vệ Praetorian thông qua người thân tín là tổng chỉ huy Sextus Afranius Burrus.
Khi Hoàng đế Claudius qua đời năm 54 CN – nhiều nguồn cho rằng ông bị đầu độc bằng nấm độc do chính Agrippina sai người dâng – Nero nhanh chóng được Praetorian tôn làm hoàng đế, và được Thượng viện phê chuẩn.
Năm ấy, Nero mới 16 tuổi – nhưng trên danh nghĩa, cậu đã là chủ nhân của toàn bộ Đế quốc La Mã.
Hoàng đế trẻ và “bà nhiếp chính”
Dù Nero mang danh hoàng đế, trong những năm đầu, người ta dễ thấy ai mới là người thực sự cầm trịch: Agrippina.
Điều này thể hiện rất rõ trên tiền xu và hình khắc – những “tờ báo tuyên truyền” của thời La Mã:
- Có loại tiền xu khắc hình Agrippina ở mặt trước (obverse) – vị trí vốn chỉ dành cho hoàng đế.
- Có đồng lại in chân dung chung mẹ – con, như thể hai người cùng chia sẻ quyền lực.
- Trên một phù điêu nổi tiếng ở Aphrodisias (Tây Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay), Agrippina xuất hiện trong tư thế đang đặt vương miện lên đầu Nero, thể hiện rõ bà chính là “nguồn gốc” của quyền lực hoàng đế.
Tuy nhiên, mối quan hệ mẹ – con quyền lực này nhanh chóng rạn nứt.
Agrippina càng ngày càng can thiệp sâu vào:
- Các quyết định chính trị,
- Và cả đời sống riêng tư của Nero.
Điều đó khiến Nero và những cố vấn thân cận – vốn muốn tự mình điều hành đế quốc – không thể chấp nhận được. Sợ rằng Agrippina sẽ lợi dụng Britannicus để lật đổ mình, Nero đã cho đầu độc người em cùng cha khác mẹ vào năm 55 CN.
Mối quan hệ vốn đã căng thẳng trở nên tồi tệ hơn khi Nero bắt đầu qua lại với một nữ nô được trả tự do, Claudia Acte. Agrippina phản đối, tìm cách thắt chặt quan hệ với Octavia, vợ hợp pháp của Nero, như một đối trọng. Đáp lại, năm 56 CN, Nero trục xuất mẹ khỏi cung điện, nhưng ảnh hưởng của bà vẫn tiếp tục tồn tại thông qua những đồng minh như Seneca hay Burrus.
Nếu muốn thực sự trở thành người nắm quyền tuyệt đối, Nero hiểu rằng ông phải loại bỏ mẹ mình.
Đoạt lấy quyền lực tuyệt đối
Cuối cùng, Nero quyết định dùng đến “giải pháp cuối cùng”. Một số nguồn cổ cho rằng quyết định này một phần bị thúc đẩy bởi mối tình của ông với Poppaea Sabina, dù lúc đó ông vẫn đang là chồng của Octavia. Những nguồn khác lại nhắc đến một âm mưu định thay Nero bằng người anh em họ Gaius Rubellius Plautus, trong đó Agrippina có thể bị nghi dính líu.
Các sử gia La Mã để lại nhiều phiên bản khác nhau về cái chết của Agrippina, nhiều chi tiết thậm chí mâu thuẫn, nhưng có vài điểm thống nhất:
- Nero nhiều lần tìm cách ám sát mẹ nhưng bà đều thoát chết,
- Kế hoạch nổi tiếng nhất là chiếc thuyền giải trí tự đánh chìm: Agrippina được mời lên một chiếc thuyền “du ngoạn”, con tàu được thiết kế để vỡ khi ra khơi. Nhưng khi thuyền chìm, Agrippina vẫn sống sót và bơi được vào bờ.
Cuối cùng, vận may của bà hết hẳn vào năm 59 CN, khi Nero được cho là đã cử sát thủ đến biệt thự của mẹ và kết liễu bà tại đó.
Sau cái chết của Agrippina, Nero trở thành hoàng đế tuyệt đối, không còn ai có thể kiềm chế ông nữa. Năm 62 CN, ông ly dị Octavia và cưới Poppaea Sabina. Ba năm sau, theo truyền thống kể lại, chính Nero trong cơn giận dữ đã đá Poppaea đến chết khi bà đang mang thai.
Bước ngoặt đen tối & cái nhìn hậu thế
Cái chết của Agrippina thường được xem như bước ngoặt trong triều đại Nero. Khi không còn mẹ – người từng là chướng ngại nhưng cũng là “vòng kiềm chế” mạnh mẽ – Nero từ từ trượt dài vào sự hoang tưởng và hoang dâm.
Từ đó, các nguồn sử La Mã miêu tả một Nero:
- Đắm chìm trong xa xỉ,
- Tham gia các cuộc thi ca hát, diễn kịch,
- Bị cáo buộc đốt cháy thành Roma (dù việc này còn tranh cãi),
- Thẳng tay đàn áp những người bị coi là đối thủ hoặc kẻ phản bội.
Tuy nhiên, các sử liệu về Nero phần lớn được viết sau khi ông đã chết, trong bối cảnh triều đại Julio–Claudian sụp đổ và một dòng họ mới – nhà Flavius – lên thay. Việc mô tả Nero như một con quái vật chính trị cũng là cách giúp chính quyền mới biện minh cho sự thay đổi triều đại.
Dù vậy, không thể phủ nhận:
- Nero đã bước lên ngai vàng nhờ dòng máu hoàng tộc cộng với những mưu lược đầy toan tính của Agrippina,
- Nhưng để giữ được ngôi, ông đã phải tiêu diệt chính người mẹ đã đưa mình lên đỉnh cao,
- Và sau đó, không còn ai đủ sức kiềm chế, Nero đã tự đẩy mình – và cả triều đại đầu tiên của các hoàng đế La Mã – đến chỗ diệt vong ở tuổi 30.
Câu chuyện Nero trở thành hoàng đế vì thế không chỉ là chuyện “may mắn sinh ra trong gia đình quyền lực”, mà còn là bi kịch của quyền lực tuyệt đối, nơi mọi ràng buộc tình thân, đạo đức hay truyền thống cuối cùng đều bị hy sinh cho ngai vàng.
