Hoàng đế Augustus luôn gặp khó khăn trong việc tìm một người thừa kế xứng đáng. Nhiều người được ông chọn kế vị đều chết yểu, cho đến khi ông buộc phải “chấp nhận” con riêng của vợ – Tiberius – lên ngôi. Tuy vậy, hai người mà Augustus ưu ái nhất lại là hai cháu ngoại: Lucius và Gaius Caesar, được ông nuôi dạy từ nhỏ, nhưng cả hai đều qua đời khi còn rất trẻ.
Từ bé, hai chàng trai này luôn được giới thiệu như một cặp thừa kế, cùng nhau đảm bảo sự thịnh vượng lâu dài cho La Mã. Họ thường được so sánh với anh em sinh đôi huyền thoại Castor và Pollux – con của thần Jupiter – biểu tượng của tình huynh đệ và sức mạnh.
Cuộc tìm kiếm người kế vị của Augustus
Sau khi đánh bại Mark Antony ở trận Actium (31 TCN) và chính thức lấy danh hiệu Augustus (29 TCN), ông bắt đầu tìm người kế thừa. Trong truyền thống quý tộc La Mã, quyền lực thường được truyền lại cho con cháu. Chính Augustus cũng là con nuôi của Julius Caesar, nhờ đó mà có tiền bạc và thế lực để lên nắm quyền.
Người đầu tiên được chọn là Marcus Claudius Marcellus – con trai của chị gái ông – được gả cho con gái ông là Julia và thăng chức vượt tuổi. Nhưng Marcellus mất sớm vì sốt (23 TCN). Sau đó, Augustus chọn Marcus Vipsanius Agrippa – cánh tay phải của mình – làm người kế vị, gả Julia cho ông này và trao quyền lực gần ngang hoàng đế. Nhưng Agrippa cũng qua đời năm 12 TCN.
Sự xuất hiện của Gaius và Lucius
Julia và Agrippa sinh Gaius (20 TCN) và Lucius (17 TCN). Chỉ ít lâu sau khi Lucius ra đời, Augustus nhận cả hai làm con nuôi, biến họ thành người thừa kế chính thức, vượt trên cả Tiberius và Drusus – con riêng của Livia, vợ ông.
Ông ăn mừng sự kiện này trong Lễ hội Ludi Saeculares (17 TCN), như một dấu mốc mở ra thời kỳ hòa bình mới – Pax Romana. Hình ảnh gia đình Augustus, trong đó có thể có cả Gaius và Lucius, cũng được khắc trên bàn thờ Ara Pacis.
Augustus đích thân quan tâm tới việc giáo dục hai cháu, từ bơi lội, đọc viết, thậm chí dạy bắt chước nét chữ của ông. Gaius sớm được hướng vào con đường chính trị – quân sự, còn Lucius theo sát sau.
“Hoàng tử Thanh niên”
Gaius, khi mới 14 tuổi (6 TCN), đã được chọn làm consul dự khuyết, bỏ qua nhiều bước trong con đường quan lộ truyền thống. Năm 5 TCN, khi khoác tấm toga virilis đánh dấu tuổi trưởng thành, ông được vinh danh là princeps iuventutis (Hoàng tử Thanh niên) – một danh hiệu gắn liền với người kế vị. Lucius nhận cùng danh hiệu này năm 2 TCN, kèm theo việc trở thành consul dự khuyết cho năm ông 19 tuổi.
Augustus còn cho phép cả hai khánh thành công trình ở Rome – một quyền hạn biểu tượng của người bảo trợ thành phố.
Vì sao Augustus nâng đỡ hai thiếu niên này?
Dù hết lòng quảng bá Gaius và Lucius, Augustus vẫn dựa vào Tiberius và Drusus để điều hành đế quốc. Hai người này là những tướng lĩnh xuất sắc, mở rộng lãnh thổ La Mã tới sông Danube và Germania. Drusus mất năm 9 TCN, được truy tặng vinh dự quân sự cao nhất spolia opima.
Sau đó, Tiberius được chia sẻ quyền lực với Augustus, giống như Agrippa trước đây, và được trao quyền chỉ huy ở phương Đông. Nhưng bất ngờ, năm 6 TCN, Tiberius rút lui về sống ở Rhodes. Không rõ đây là ý muốn của ông hay là do Augustus muốn nhường sân khấu cho Gaius và Lucius.
Chính từ thời điểm này, ánh đèn chú ý hoàn toàn dồn vào hai “cặp song sinh” của La Mã – những người mà Augustus hy vọng sẽ bảo đảm tương lai của triều đại mình.
Gaius – vị tướng trẻ
Năm 2 TCN, đế quốc phương Đông cần được chú ý. Armenia khi đó đang bị Parthia đe dọa, và Augustus quyết định điều quân tới Syria để chuẩn bị xâm nhập và giành lại vùng đất này. Năm 1 TCN, ông cử Gaius Caesar, mới 18 tuổi, làm đại diện của mình. Bên cạnh chàng thanh niên thiếu kinh nghiệm là một nhóm cố vấn lão luyện, gồm Marcus Lollius (đối thủ chính trị của Tiberius), nhà sử học Velleius Paterculus, Lucius Domitius Ahenobarbus (ông ngoại của hoàng đế Nero sau này), và Sejanus – người về sau trở thành Tư lệnh Vệ binh Praetoria.
Trên đường đi, đoàn quân gặp Tiberius – cha dượng của Gaius sau khi ông này buộc phải cưới Julia (mẹ Gaius) sau cái chết của Agrippa. Nhưng Tiberius từng bỏ Julia để rời Rome sang Rhodes (6 TCN), và hai người ly hôn năm 2 TCN khi Julia bị bắt và đày vì tội ngoại tình và phản quốc. Cuộc gặp giữa Tiberius và Gaius vì thế lạnh nhạt. Suetonius kể lại rằng Lollius thậm chí còn đề nghị… chém đầu Tiberius cho Gaius.
Năm 1 SCN, Gaius nhậm chức consul (vắng mặt) khi đang ở Syria, đồng thời vừa chuẩn bị quân cho chiến dịch Armenia, vừa thương lượng với vua Parthia để tránh chiến tranh. Năm 2 SCN, đàm phán thành công, Parthia rút lui khỏi Armenia. Nhưng nổi loạn vẫn bùng lên, buộc Gaius phải tiến quân. Tháng 9 năm đó, trong một cuộc gặp để “thương lượng” với thủ lĩnh nổi loạn, ông bị phục kích và trọng thương. Dù vậy, Gaius vẫn đè bẹp quân nổi dậy và hoàn tất việc bình định Armenia.
Cái chết của Lucius và Gaius
Khi Gaius ở phương Đông, Lucius được điều sang Hispania tập sự quân sự. Nhưng chẳng bao lâu, ông mắc bệnh và qua đời ở xứ Gaul ngày 2 tháng 8 năm 2 SCN. Một số nguồn ám chỉ Livia – vợ Augustus – có thể đã ra tay để dọn đường cho Tiberius, nhưng bà ở tận Rome, còn Tiberius cũng không mặn mà với quyền lực vào thời điểm đó.
Vết thương của Gaius ban đầu tưởng nhẹ, nhưng sang năm 3 SCN thì trở nên trầm trọng. Mới 22 tuổi, ông rời bỏ quyền chỉ huy, về Syria dưỡng bệnh. Nguồn sử chép rằng Gaius vốn không có thể chất mạnh mẽ, giống Augustus, và vết thương làm suy kiệt cả sức khỏe lẫn tinh thần ông, nhất là sau cái chết của Lucius. Trong thư gửi Augustus, Gaius xin rút khỏi đời sống chính trị và ở lại Syria, giống như Tiberius trước đây. Augustus khuyên ông về Ý, nhưng Gaius qua đời trên đường về, ngày 21 tháng 2 năm 4 SCN tại Limyra. Tại đây, người ta dựng một đài tưởng niệm ông.
Cái chết của hai hoàng tôn khiến Rome thương tiếc. Thượng viện dành cho họ nhiều vinh dự, kể cả trưng bày những giáo vàng và khiên vàng mà họ được tầng lớp kỵ sĩ trao tặng, ngay trong nhà họp Thượng viện. Augustus buộc phải triệu hồi Tiberius về, biến ông thành người kế vị không còn tranh cãi. Năm 14 SCN, Tiberius lên ngôi và phong Augustus thành thần.
Gaius và Lucius như “cặp song sinh” Dioscuri
Nhiều học giả cho rằng trong đời và sau khi mất, Gaius và Lucius được gắn với hình tượng Dioscuri – cặp anh em song sinh huyền thoại Castor và Pollux trong tôn giáo Hy – La.
Theo thần thoại, Castor và Pollux là hai con trai của Leda – Castor do vua Tyndareus của Sparta, còn Pollux do thần Zeus (biến thành thiên nga) sinh ra. Dù khác cha, họ ra đời cùng lúc, như cặp song sinh của chị em Clytemnestra và Helen thành Troy.
Hai anh em trở thành anh hùng, tham gia đoàn Argonauts cùng Jason, đánh bại vua Amycus, giúp Jason phá hủy thành Iolcus, và giải cứu Helen khi nàng bị Theseus bắt cóc. Khi giao chiến với một cặp song sinh khác, Castor bị trọng thương, Pollux chỉ thoát chết khi Zeus ra tay. Zeus cho Pollux chọn: lên Olympus sống đời bất tử, hay chia sẻ một nửa sự bất tử cho Castor. Pollux chọn cách thứ hai, và từ đó hai anh em thay phiên ở Olympus và Hades. Họ cũng trở thành hai ngôi sao sáng nhất trong chòm Gemini.
Người La Mã tin rằng Castor và Pollux từng giúp họ chiến thắng ở trận Hồ Regillus, và xây đền thờ họ ở diễn trường La Mã từ thế kỷ 5 TCN. Ngày lễ Dioscuri, hàng ngàn kỵ sĩ diễu hành qua Rome trong trang phục chiến binh, do một thanh niên mang danh princeps iuventutis dẫn đầu. Danh hiệu này được trao cho Gaius và Lucius, gắn họ với hình tượng Dioscuri.
Tiền đúc ở Lugdunum khoảng năm 2 TCN cho thấy Gaius và Lucius với gươm và khiên – biểu tượng trong cuộc diễu hành kỵ sĩ – đã củng cố mối liên hệ này. Ở Corinth, người ta tìm thấy tượng chân dung Augustus cùng Gaius và Lucius trong dáng khỏa thân anh hùng, được cho là biểu tượng Dioscuri. Tại Pisa, sau khi họ qua đời, họ cũng được dựng tượng kỵ sĩ, có thể như một ám chỉ tới Castor và Pollux.
Những “Dioscuri” cạnh tranh
Tuy nhiên, một số bằng chứng cho thấy cặp Tiberius – Drusus mới là những người gắn bó với hình tượng Dioscuri hơn. Đền thờ Dioscuri bị cháy năm 14 TCN, và khi khải hoàn năm 7 TCN, Tiberius xin phép tái thiết và dâng đền nhân danh mình và người em quá cố Drusus, dùng chiến lợi phẩm thu được ở Germania. Dù được chấp thuận, việc hoàn tất đền phải chờ đến năm 6 SCN – khi cả Drusus, Gaius và Lucius đều đã qua đời.
Sử gia Cassius Dio kể rằng khi Drusus chết, có điềm lạ: hai chàng trai cưỡi ngựa phi qua trại quân và sao băng xuất hiện trên trời. Có thể khi Gaius và Lucius trở thành người thừa kế, họ đã kế thừa luôn cả hình tượng “cặp song sinh” ấy.
