Sách Ô-va-đia là sách ngắn nhất trong Cựu Ước, chỉ có 670 từ tiếng Do Thái và 613 từ trong bản Kinh Thánh King James. Nội dung của sách có nhiều điểm tương đồng với sách Giê-rê-mi-a và Ê-dê-ki-en, cùng tuyên án phán xét chống lại Edom.
Ô-va-đia tập trung vào việc người Edom vui mừng trước sự diệt vong của Giu-đa và Giê-ru-sa-lem, tham gia cướp bóc thành phố và giao nộp dân cư của nó cho người Babylon. Sách cũng nói về “Ngày của Đức Chúa” – ngày Thiên Chúa sẽ xét xử muôn dân và khôi phục Ít-ra-en.
Tác giả và niên đại
Ô-va-đia là một trong những ngôn sứ bí ẩn nhất trong Kinh Thánh. Ngoài tên gọi, sách không cung cấp thêm chi tiết tiểu sử nào. Tên “Ô-va-đia” có nghĩa là “tôi tớ của Đức Chúa” hay “người thờ phượng Đức Chúa” và khá phổ biến thời đó. Trong Cựu Ước, có 11 nhân vật mang tên này, nhưng chưa học giả nào xác định được ai trong số họ chính là tác giả sách.
Một số học giả cho rằng sách được viết sớm, mô tả cuộc nổi loạn của Edom chống Giu-đa dưới thời Giê-rô-bô-am I (thế kỷ 9 TCN). Tuy nhiên, giả thuyết này không khớp hoàn toàn với mô tả trong sách.
Phần Ô-va-đia 1:11-14 phù hợp nhất với biến cố Giê-ru-sa-lem thất thủ dưới tay người Babylon (587 TCN). Nếu theo giả thuyết này, Ô-va-đia đã hoạt động vào thế kỷ 6 TCN, ngay trước và trong thời điểm thành thất thủ, trở thành người cùng thời với Giê-rê-mi-a. Điều này giải thích vì sao Ô-va-đia 1:1-6 có nhiều điểm giống Giê-rê-mi-a 49:9-10,14-16 đến mức một số học giả cho rằng một trong hai đã mượn ý của bên kia, hoặc cả hai cùng dựa vào một nguồn chung.
Bối cảnh lịch sử
Sau khi vua Sa-lô-môn băng hà, vương quốc Ít-ra-en bị chia đôi. Mười chi tộc phía bắc (vương quốc Ít-ra-en) nhanh chóng sa vào thờ ngẫu tượng. Dù các ngôn sứ nhiều lần cảnh báo, họ vẫn không hoán cải và cuối cùng bị quân A-xi-ri lưu đày.
Giu-đa (vương quốc phía nam) có những đời vua tốt như Giô-si-a – người cố gắng diệt trừ việc thờ thần ngoại – nhưng cũng có những vua dung túng ngẫu tượng. Sau khi Giô-si-a chết dưới tay vua Nê-khô (Ai Cập), Giu-đa nhanh chóng suy tàn. Năm 587 TCN, Giê-ru-sa-lem thất thủ trước người Babylon và nhiều dân Giu-đa bị lưu đày sang Babylon.
Người Edom – láng giềng phía nam – vui mừng trước sự sụp đổ của Giu-đa. Cả hai dân tộc vốn có mối thù truyền kiếp, bắt nguồn từ tổ tiên: người Ít-ra-en là con cháu Gia-cóp, còn người Edom là hậu duệ Ê-sau. Dù là họ hàng xa, người Edom không chỉ hả hê mà còn tham gia cướp bóc Giê-ru-sa-lem.
Họ sống ở vùng núi hiểm trở và tin rằng thành trì của mình bất khả xâm phạm. Ô-va-đia 1:3-4 miêu tả sự kiêu ngạo đó. Chính từ điểm này, sứ điệp của Ô-va-đia vang lên: sự sụp đổ của Edom sẽ là công trình của chính Thiên Chúa.
Bố cục sách Ô-va-đia
1. Lời mở đầu (1:1a)
Giới thiệu chủ đề của sách: một thị kiến về Edom được ban cho ngôn sứ Ô-va-đia.
2. Án phạt dành cho Edom (1:1b-9)
Ô-va-đia tuyên phán xét của Thiên Chúa chống lại sự kiêu căng, ngạo mạn và phản bội của Edom. Hình phạt sẽ là sự tiêu diệt hoàn toàn.
3. Lý do bị phán xét (1:10-14)
Ba tội chính của Edom:
- Bạo lực chống lại Ít-ra-en, nhất là khi Babylon tấn công Giê-ru-sa-lem.
- Hả hê và vui mừng trước cảnh diệt vong của Giu-đa.
- Phản bội bằng cách tham gia cướp bóc thành đã thất thủ.
4. Báo oán trong “Ngày của Đức Chúa” (1:15-16)
Edom sẽ cùng các dân khác chịu xét xử trong Ngày của Đức Chúa. Điều họ làm với Ít-ra-en sẽ được đáp trả y như vậy.
5. Sự phục hồi của Ít-ra-en (Giu-đa) (1:17-21)
Sách kết thúc với lời tiên báo về việc Giu-đa được phục hồi và mở rộng lãnh thổ sang cả vùng đất Edom. Viễn cảnh cuối cùng là Nước Thiên Chúa, nơi Ngài trị vì trên muôn dân.
Các chủ đề chính trong sách Ô-va-đia
1. Sự phán xét của Thiên Chúa
Sách Ô-va-đia nhấn mạnh rằng Thiên Chúa nhìn thấy mọi bất công xảy ra và sẽ đòi những kẻ phạm tội phải chịu trách nhiệm. Ngài là Đấng Tối Cao trên muôn dân, và tất cả các dân tộc đều phải trả lẽ trước mặt Ngài.
2. Sự kiêu ngạo của các dân tộc
Sách cho thấy các dân tộc thường tự đánh lừa mình vì kiêu ngạo, và chính sự kiêu ngạo đó dẫn đến sụp đổ và diệt vong. Edom đặc biệt mắc tội này — tội mà Kinh Thánh xem là nguyên tội của Sa-tan.
3. Hậu quả của sự phản bội
Edom đã phản bội người anh em xa của mình. Họ cướp bóc thành phố đã thất thủ và giao nộp dân cư cho quân xâm lược. Giống như nguyên tắc “mắt đền mắt”, những gì họ làm với Ít-ra-en sẽ được đáp trả y như vậy.
4. Ngày của Đức Chúa
Tương tự như các ngôn sứ Giô-en, A-mốt, Xô-phô-ni-a và Ma-la-chi, Ô-va-đia dùng cụm từ “Ngày của Đức Chúa” để chỉ thời khắc xét xử cận kề. Dù Edom là đối tượng chính trong sách, “Ngày của Đức Chúa” vẫn là ngày phán xét dành cho mọi dân tộc.
5. Sự phục hồi
Lời hứa về sự phục hồi mang lại hy vọng cho dân Giu-đa — dù họ còn ở lại Đất Hứa hay bị lưu đày sang Babylon. Dù khó có thể tận mắt chứng kiến, họ vẫn có thể nắm chặt lời hứa rằng sẽ có ngày được giải thoát và phục hồi sau cảnh tàn phá.
Những đoạn Kinh Thánh then chốt
Ô-va-đia 1:3-4
“Lòng kiêu ngạo của ngươi đã lừa dối ngươi, hỡi kẻ ở trong khe đá, nơi cao sang của ngươi, kẻ tự nhủ trong lòng rằng: ‘Ai sẽ xô ta xuống đất?’ Dù ngươi có bay cao như chim ưng, dù làm tổ giữa các vì sao, thì từ đó Ta sẽ xô ngươi xuống — Đức Chúa phán.”
Lời cáo buộc Edom và hậu quả của nó rất giống với tội kiêu ngạo của Sa-tan khiến hắn bị đuổi khỏi trời (x. Is 14,12-15; Ed 28,12-19).
Ô-va-đia 1:10-14
“Vì bạo lực đối với người anh em Gia-cóp, ngươi sẽ bị sỉ nhục và bị diệt vong mãi mãi. Ngày ngươi đứng nhìn, khi kẻ ngoại cướp tài sản của nó, người ngoại xâm nhập cửa thành và bắt thăm chia Giê-ru-sa-lem, thì ngươi cũng như một kẻ trong bọn chúng. Đừng hả hê trong ngày anh em ngươi gặp hoạn nạn; đừng vui mừng trong ngày con cái Giu-đa bị diệt; đừng huênh hoang trong ngày khốn khổ. Đừng vào cửa thành của dân Ta trong ngày chúng gặp nạn; đừng hả hê về tai họa của chúng; đừng cướp của cải trong ngày chúng gặp nạn. Đừng đứng ở ngã ba đường để chặn kẻ trốn thoát; đừng giao nộp kẻ sống sót trong ngày khốn cùng.”
Việc gọi Gia-cóp là “anh em” nhấn mạnh mức độ nghiêm trọng của tội lỗi Edom. Họ đã phản bội huyết thống, ngăn chặn người tị nạn và lợi dụng tai họa của láng giềng để làm giàu.
Ô-va-đia 1:17-18
“Nhưng trên núi Xi-on sẽ có những người được giải thoát, và nó sẽ là nơi thánh. Nhà Gia-cóp sẽ lại chiếm lấy cơ nghiệp mình. Nhà Gia-cóp sẽ như lửa, nhà Giô-sep như ngọn lửa cháy, còn nhà Ê-sau sẽ như rơm rạ; chúng sẽ đốt cháy và thiêu hủy nó, và nhà Ê-sau sẽ không còn ai sống sót, vì Đức Chúa đã phán.”
Ô-va-đia miêu tả rõ sự đảo ngược số phận: Giu-đa — kẻ từng bị tàn phá và lưu đày — sẽ được phục hồi và hưng thịnh; còn Edom — kẻ hưởng lợi từ sự sụp đổ của Giu-đa — sẽ bị diệt sạch, chỉ còn tro tàn.
Ý nghĩa trong bối cảnh hiện đại
Sách Ô-va-đia là lời nhắc mạnh mẽ về hiểm họa của sự kiêu ngạo và tự phụ. Nó cảnh báo chống lại việc phản bội và hả hê trước tai họa của người khác. Bánh xe thời gian luôn xoay vần — và ngày nay, cũng như thời của Ô-va-đia, cách chúng ta phản ứng trước nỗi đau của tha nhân có thể sẽ quay trở lại để xét xử chính chúng ta.
Một ứng dụng sâu sắc nhất của thông điệp Ô-va-đia trong bối cảnh hiện đại là nhìn vào thực trạng các quốc gia nghèo khổ, bị chiến tranh, nạn đói hay thảm họa tàn phá, lại tiếp tục bị các nước giàu lợi dụng. Những quốc gia giàu này tin rằng mình an toàn nhờ sức mạnh chính trị và quân sự. Nhưng đối với các Kitô hữu, bất kể quyền lực về thể chất, chính trị hay giáo hội lớn đến đâu, tất cả cuối cùng sẽ phải ra trước tòa án của Thiên Chúa trong Ngày của Đức Chúa.
