Trong buổi phỏng vấn “Mini Philosophy” tuần này, Marie Kondo chia sẻ về cuốn sách mới Letter from Japan và sáu khái niệm cốt lõi bà khai mở. Kondo cho rằng đây là những ý niệm rất “Nhật Bản”, nhưng ai cũng có thể áp dụng vào cuộc sống. Chúng đi xa hơn nhiều so với việc dọn dẹp nhà cửa: đó là những thái độ sống.
Nhiều người yêu thích triết học Nhật Bản. Trên các danh sách “từ khó dịch” hay “những từ đẹp từ khắp thế giới”, các khái niệm Nhật thường xuất hiện dày đặc. Mỗi khi các trang của “Mini Philosophy” nói về một ý niệm Nhật như wabi–sabi, mono no aware hay ikigai, mức độ quan tâm luôn vượt trội.
Một phần là yếu tố “lạ” hấp dẫn. Phần lớn lịch sử, Nhật Bản giữ bản sắc tộc người và văn hóa riêng biệt so với láng giềng châu Á lẫn thế giới. Phật giáo du nhập từ Trung Quốc và Triều Tiên nhưng hòa trộn với Thần đạo (Shintō) và tín ngưỡng bản địa để trở thành một điều rất Nhật. Chủ nghĩa công nghiệp phương Tây đến dưới thời Minh Trị, nhưng Nhật biết cách hấp thu mà không đánh mất mình—hiện đại hóa mà không “Tây hóa”. Ai từng đọc Shōgun của James Clavell đều cảm nhận được sự độc đáo sâu thẳm của văn hóa Nhật—từng như thế và vẫn như thế.
Trong Letter from Japan, Kondo chọn sáu ý niệm: Cherish (Mederu 愛でる), Perfect (Kiwameru 極める), Consider (Kidukau 気遣う), Savor (Ajiwau 味わう), Purify (Kiyomeru 清める), và Harmonize (Chōwa saseru 調和させる). Bà gợi ý rằng những khái niệm này có thể thay đổi không chỉ cách ta nhìn thế giới, mà còn cách ta sống trong thế giới ấy. Sự hấp dẫn của triết học Nhật không chỉ là thẩm mỹ hay “tính lạ”, mà là tính thực dụng sâu sắc: chúng giúp ta tìm sự tĩnh lặng, biết ơn và ý nghĩa giữa một thế giới vội vã, bất an.
1) Cherish — 愛でる (Mederu) | “Nâng niu, trân quý”
Kondo nói: “Ở Nhật có một ý niệm gọi là Yaoyorozu no Kami—‘tám triệu thần’—rằng các vị thần cư ngụ trong hầu như mọi sự vật quanh ta. Chúng như có một linh hồn riêng vậy.”
Trong Thần đạo, yaoyorozu no kami là cách thơ mộng để nói rằng cái thiêng hiện diện khắp nơi: dòng sông gần nhà bạn, khu rừng bạn chạy bộ, ngọn núi trên bưu thiếp. Kondo đưa ý niệm ấy vào đời sống vật dụng: chiếc gối trên giường, bức ảnh trên hành lang, cái muỗng gỗ bạn luôn với tay lấy trước—đều có “tinh thần” của riêng nó.
Chính niềm tin này nâng đỡ nghi thức quan trọng: cảm ơn đồ vật trước khi bỏ đi.
“Bất cứ khi nào bạn loại bỏ thứ gì, phương pháp của tôi khuyến khích bạn cảm ơn nó vì đã dạy bạn điều gì đó, vì đã là một phần trong cuộc đời bạn.”
Trong một thế giới duy vật khoa học, ta dễ coi đồ vật là vô tri và tước khỏi chúng mọi phép màu, cá tính. Mederu giúp ta nhìn những thứ quanh mình như quan trọng—không chỉ vì công dụng, mà còn vì chính bản thân chúng.
2) Perfect — 極める (Kiwameru) | “Chuẩn chỉnh, đúng độ”
“Hoàn hảo” theo Kondo không có nghĩa là không tì vết; nó gần với ngăn nắp, vào nếp. Nhu cầu sắp đặt môi trường, đưa mọi thứ về một trật tự kết nối ta với thế giới.
“Dọn dẹp là một ý niệm vượt biên giới và ngôn ngữ… ai cũng phải trải qua các bước: mua, dùng, bỏ, dọn. Tôi không muốn bảo người ta ‘hãy tối giản đi rồi đời sẽ đổi khác’. Điều quan trọng là chọn những thứ bạn quyết định sống cùng. Bạn nên có đúng lượng đồ bạn cần.”
Làm cho ‘perfect’ là chỉnh âm cuộc sống: khoảnh khắc có ý thức để chọn không gian bạn muốn ở, một không gian khiến bạn thấy hạnh phúc.
BÀI LIÊN QUAN:
3) Consider — 気遣う (Kidukau) | “Quan tâm, lưu ý”
“Qua mọi thứ bạn sở hữu, và qua quá trình biết điều gì quan trọng, bạn sẽ biết chính mình.”
Kondo khuyên ta ý thức hơn về những thứ xung quanh—không chỉ nhìn chúng, mà thẩm định quan hệ của ta với chúng. Hành động consider—cầm từng món đồ và tự hỏi nó có “spark joy” (gây vui) không—vừa là chánh niệm, vừa là tự khám phá.
“Bạn phải chạm vào từng món. Khi chạm, bạn sẽ thấy cơ thể phản ứng… tế bào như được nâng lên, hoặc thấy nặng nề xuống.”
Consider là hỏi ý cố vấn là thân thể—cây cầu nối giữa chánh niệm và thế giới vật chất.
4) Savor — 味わう (Ajiwau) | “Thưởng nếm, tận hưởng”
Kondo viết về “thưởng nếm những gì trước mặt bạn, thưởng nếm các vật thể, những thứ bạn chạm vào.”
Để savor, ta cần tặng cho sự vật sự chú ý và thời gian. Savor là nán lại, để trải nghiệm trọn vẹn. Cách dễ hiểu nhất là… nhìn vào điều đối nghịch: thế giới số liên tục và luôn trực tuyến kéo ta vào chú ý chớp nhoáng, rời rạc.
“Giao tiếp số rất hữu ích và tôi biết ơn nó,” Kondo nói. “Nhưng nếu nó trở thành chủ thể, ta sẽ đánh mất cảm giác thân thể và mối nối với môi trường quanh mình.”
5) Purify — 清める (Kiyomeru) | “Tẩy tịnh, thanh lọc”
Với Kondo, dọn dẹp là một dạng thanh tẩy. Nghi thức thanh tẩy vốn phổ biến trong tôn giáo—rửa tội, chay tịnh, tĩnh tu. Phiên bản của Kondo không nhất thiết tôn giáo, nhưng mang một trọng lượng tương tự.
“Hành động thu xếp, dọn dẹp là phổ quát. Ai cũng dùng đồ, ai cũng buông bỏ. Chính hành động mới là điều quan trọng.”
Lý do: có một vòng phản hồi giữa không gian được thanh lọc và tâm trí ta. Không ngẫu nhiên mà người ta thường căng thẳng trong môi trường bừa bộn, hay vì sao khách sạn và spa được thiết kế theo một kiểu “dễ thở”. Purify giúp tâm trí an hơn, tĩnh hơn, hài lòng hơn với bối cảnh sống.
6) Harmonize — 調和させる (Chōwa saseru) | “Hài hòa”
Sau cùng, mục tiêu tối hậu là hài hòa—giữa con người, đồ vật và môi trường.
“Khi ai cũng trải qua quá trình này,” Kondo nói, “thế giới sẽ đẹp hơn nhiều, vì mỗi người sẽ biết mình muốn tương tác với môi trường và đồ đạc ra sao… Với vài người, đó là tối giản. Với người khác, đó là một căn phòng chan hòa trang trí. Quan trọng là nó khơi niềm vui cho bạn.”
Dù cuộc trò chuyện tập trung vào “dọn dẹp”—lĩnh vực làm nên danh tiếng toàn cầu của Kondo—những khái niệm trong sách của bà không bị ràng trong phạm vi gia đình. Đó là cách nhìn thế giới. Ta có thể thưởng nếm ngày sống nhiều hơn; giảm rối, hợp lý hóa và thanh lọc đời mình; dành thời gian trân quý những gì người khác trao và những giờ phút với người thân; và tìm cân bằng, hòa hợp với nhau trong một thời đại thường đòi ta chọn phe, dựng chiến tuyến.
Triết học Nhật không chỉ phổ biến vì “khác lạ” so với những gì nhiều độc giả từng biết; nó phổ biến vì ta cần sự khác biệt ấy. Vì những lý do khác nhau, cảm giác “mọi thứ đang trục trặc” là chuyện thường; cảm giác bất an, “lệch nhịp” cũng vậy. Điều Kondo đưa ra là một triết học bắc cầu qua thiên niên kỷ cho một lối khác. Liệu đó có phải là lối tốt hơn? Có lẽ, ta cần đọc cuốn sách—và thử sống với sáu ý niệm ấy—để tự mình trả lời.
