Trong một buổi giảng thời sơ khai, một người Kitô hữu nhiệt thành nói:
“Chúng ta không thờ ba Thiên Chúa. Thiên Chúa chỉ có một, nhưng Ngài thể hiện mình dưới ba hình thức: khi tạo dựng thì là Cha, khi cứu chuộc thì là Con, và khi ban ơn thì là Thánh Thần.”
Nghe có vẻ hợp lý? Có lẽ dễ hiểu hơn Ba Ngôi? Nhưng đó chính là bản chất của Modalism – một dị giáo giảm ba ngôi vị thành ba vai trò, làm sụp đổ căn bản mầu nhiệm Thiên Chúa.
🧠 Modalism dạy gì?
Tên “Modalism” (hay còn gọi là Sabellianism, theo tên người truyền bá Sabellius) bắt nguồn từ từ “mode” – nghĩa là kiểu dạng, hình thức.
1. Chỉ có một Thiên Chúa, không có ba ngôi vị thật sự
Modalism không chối bỏ rằng có Cha, Con và Thánh Thần. Nhưng họ nói rằng:
“Đó chỉ là ba vai trò Thiên Chúa lần lượt đảm nhận – chứ không phải ba ngôi vị tồn tại đồng thời.”
Ví dụ:
- Trong Cựu Ước, Ngài là Cha.
- Trong Tân Ước, Ngài trở thành Con.
- Sau khi Giêsu về trời, Ngài hiện diện như Thánh Thần.
2. Chúa Giêsu là Chúa Cha mang mặt nạ Con
Modalism dạy rằng Cha đã nhập thể, chịu chết trên thập giá, rồi hiện xuống như Thánh Thần.
Nói cách khác, Ngôi Cha chịu đóng đinh – một học thuyết được gọi là Patripassianism (tạm dịch: “Cha chịu khổ”).
Vì sao Modalism nguy hiểm?
Nghe thì có vẻ giữ được “một Thiên Chúa” dễ hiểu hơn, nhưng hậu quả thần học vô cùng nghiêm trọng:
1. Bóp méo mầu nhiệm yêu thương đời đời giữa Ba Ngôi
Nếu Cha và Con chỉ là “hai mặt nạ”, thì làm sao có tình yêu giữa họ?
Thánh Kinh đầy hình ảnh Cha yêu Con, Con vâng phục Cha, Thánh Thần thánh hóa… nhưng với Modalism, tất cả chỉ là diễn xuất.
2. Hủy bỏ cuộc đối thoại thật sự trong cứu độ
Tại phép rửa của Chúa Giêsu (Mt 3:16-17), Ba Ngôi cùng hiện diện:
- Cha phán từ trời,
- Con ở trong nước,
- Thánh Thần như chim bồ câu.
Modalism không thể giải thích cảnh này nếu chỉ có “một vai diễn”.
3. Biến Thiên Chúa thành diễn viên sân khấu
Thay vì một mầu nhiệm sống động, Thiên Chúa trở thành người đóng ba vai, thay áo đổi mũ theo từng thời kỳ. Nhưng mầu nhiệm Ba Ngôi không phải là “một người ba vai”, mà là “một bản thể – ba ngôi vị”.
Hội Thánh phản ứng?
Modalism từng rất phổ biến trong thế kỷ II–III, đặc biệt là ở Rôma và Bắc Phi. Nhưng các giáo phụ đã nhanh chóng cảnh giác và phản đối mạnh mẽ.
1. Tertullian – “Chống Praxeas”
Tertullian viết một tác phẩm nổi tiếng Adversus Praxean để bác bỏ Modalism.
Ông châm biếm rằng:
“Praxeas đã làm một công to: xua đuổi Thánh Thần và đóng đinh Cha trên thập giá.”
Tertullian là người đầu tiên dùng cụm từ “una substantia, tres personae” – một bản thể, ba ngôi vị – để giữ được sự duy nhất lẫn phân biệt trong Thiên Chúa.
2. Công đồng Nicea (325)
Công đồng không chỉ phản đối Arius, mà còn xác quyết niềm tin Ba Ngôi. Kinh Tin Kính Nicea nhấn mạnh:
“Tôi tin kính một Chúa Giêsu Kitô… Con Một Thiên Chúa… bởi Chúa Cha mà sinh ra… đồng bản thể với Chúa Cha…”
Sau này, Công đồng Constantinople (381) sẽ tiếp tục khẳng định Chúa Thánh Thần là ngôi vị thật, đồng hàng với Cha và Con, loại bỏ mọi hình thức Modalism.
Modalism ngày nay?
Dù bị lên án, Modalism vẫn tồn tại lặng lẽ hoặc dưới hình thức mới:
- Một số hệ phái ngày nay, như Oneness Pentecostals, vẫn dạy rằng: “Chỉ có một Thiên Chúa – tên Ngài là Giêsu – và Ngài bày tỏ như Cha, Con, và Thánh Thần.”
- Trong tâm thức tín hữu bình dân, đôi khi thiếu giáo lý căn bản, người ta dễ rơi vào hiểu lầm “ba cách Thiên Chúa hành động”, thay vì ba ngôi vị cùng hiện hữu, yêu thương và hoạt động.
Đức tin Ba Ngôi
Hội Thánh dạy rằng Thiên Chúa là:
“Một bản thể duy nhất, nhưng có ba ngôi vị phân biệt thật sự: Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần – đồng bản thể, đồng vinh hiển, đồng đời đời.”
Không phải ba Thiên Chúa. Cũng không phải một Thiên Chúa “đóng ba vai”. Mà là mầu nhiệm hiệp nhất trong khác biệt, tình yêu vĩnh cửu giữa Ba Ngôi.
Tóm lại
Modalism xuất phát từ nỗ lực muốn đơn giản hóa mầu nhiệm, nhưng lại làm méo mó chân lý. Mầu nhiệm không cần dễ hiểu mới là thật.
Ba Ngôi không phải là bài toán logic, mà là lời mời bước vào hiệp thông tình yêu, như lời Chúa Giêsu:
“Để tất cả nên một, như Cha ở trong Con và Con ở trong Cha…” (Ga 17:21)
